آیا امکان دارد علمی زیانبار باشد؟

علم اندوزی، زمانی فضیلت دارد که با خلوص نیت همراه باشد و در پی انگیزه هایی مانند به دست آوردن مال و جاه و شهرت نباشد. افرادی که برای مصرف های دنیایی به دنبال علم می روند، نیتشان خالص و برای خدا نیست. ازاین رو، آثار نیک و مثبت علم واقعی بر رفتار و گفتار چنین افرادی پدیدار نخواهد شد.

دانش های واجب برای یادگیری ، چه علومی است ؟

با توجه به اهمیت علم و دانش و فراگیرى آن و مقام و منزلت دانشمندان و علم آموزان، این سؤال مطرح است که دانش هاى واجب کدام اند و علم از دیدگاه اسلام چه علمى است؟

در پاسخ باید گفت: به طور مسلّم، منظور علمى است که رضاى خدا در آن باشد و نفع آن به مردم برسد. از دیدگاه شهید مطهرى(ره): فریضه علم از هر جهت تابع میزان احتیاج جامعه است; یعنى هر علمى که جامعه اسلامى محتاج آن است و باعث پیشرفت جامعه اسلامى مى شود، آموختن آن واجب و لازم است.

امام موسى کاظم علیه السلام فرمودند: « اولى العلم بک ما لایصلح لک العمل الا به;بهترین علم براى تو آن علمى است که سامان نمى گیرد عمل تو مگر به آن علم » .(محجةالبیضاء، ج3، ص13)

امام على علیه السلام در ضمن وصایاى خود به امام حسن علیه السلام فرمودند: « … ابتدائک بتعلیم کتاب الله عزّوجل وتأویله وشرائع الاسلام واحکامه وحلاله وحرامه، لااجاوز ذلک لک الى غیره;… و این که نخست تو را کتاب خدا بیاموزم و تأویل آن را به تو تعلیم دهم و شریعت اسلام و احکام آن را از حلال و حرام بر تو آشکار سازم و به دیگر چیز نپردازم. »(میزان الحکمه، همان، ص529، ماده علم)

علم زیان بار

علم اندوزی، زمانی فضیلت دارد که با خلوص نیت همراه باشد و در پی انگیزه هایی مانند به دست آوردن مال و جاه و شهرت نباشد. افرادی که برای مصرف های دنیایی به دنبال علم می روند، نیتشان خالص و برای خدا نیست. ازاین رو، آثار نیک و مثبت علم واقعی بر رفتار و گفتار چنین افرادی پدیدار نخواهد شد. در روایتی از حضرت علی علیه السلام آمده است: « کَمْ مِنْ عالِمٍ فاجِرٍ وَ عابِدٍ جاهِلٍ فَاتَّقُوا الْفاجِرَ مِنَ العُلَمآءِ و الْجاهِلَ مِنَ المُتِعَبِّدین :بسا عالمی که بدکار است و عبادت کننده ای که نادان است. بنابراین، از عالمان بدکار و عبادت کنندگان نادان بپرهیزید (که پشت دین داری را این گروه می شکنند).»

عالم بدکار چه کسی است؟

در روایت ذکر شده ، منظور از عالم بدکارکسی است که گرچه از نظر علمی به جایگاه والایی رسیده، از نظر تزکیه و تهذیب نفس موفق نبوده است، بلکه هر چه توان و دانش ذهنی او افزایش یافته، خودخواهی و خودبینی در آنها رشد کرده و تاریکی، نفس او را فرا گرفته است.

در جهان امروز، بسیاری از جنگ های ویران کننده را همین عالمان بی تعهد پایه ریزی کرده اند. بدین ترتیب، برای به دست آوردن شهرت و ثروت، بزرگ ترین جنایت های بشری مرتکب شده اند؛ آنها که علم را در خدمت تولید سلاح های جنگ افروز درآورده و به واسطه قلم های خود، اندیشه مادی و غیر اخلاقی را در ذهن نسل های آینده تزریق می کنند.

اینان نمونه آشکار این سخن سنایی هستند که: «چو دزدی با چراغ آید، گزیده تر برد کالا».

در نظر مولا علی علیه السلام نیز جهل، از چنین علمی بهتر است: «رُبَّ جَهْلٍ اَنْفَعُ مِن عِلْمٍ؛ چه بسا جهل که از علم سودمندتر است».

به عبارتی می توان گفت : بر علم فرد بی ایمان افزودن، مانند آن است که درختی با میوه تلخ را همواره آبیاری کنیم.

اندیشمندان یک جامعه، کشتی هایی هستند که مردم خود را به آن می سپارند. بهوش باشیم که اگر ناخدا مست باشد، هم خود و هم سرنشینان کشتی را در توفان حادثه ها غرق خواهد کرد.

امیرالمؤمنین علیه السلام می ‌فرماید: علمی که در آن عبادت نباشد ، این علم وبال است.

قال امام علی علیه السلام: « ثَمَرَةُ الْعِلْمِ الْعِبادَةُ ؛ ثمرة علم این است که آدم هرچه باسوادتر می ‌شود ، عبودیتش بیشتر شود. »(غررالحكم، ص‏64).

فرآوری: زهرا اجلال

بخش دین تبیان

منابع :

مقاله " رزیتا نعمتی " پیرامون علم

سایت اندیشه مطهر

سایت حوزه