تـُــــــرُب و تربچه و خواص آن

هزاران سال پیش، ترب برای اولین بار در چین و سپس در مصر و یونان کشت شد. در یونان به‌ دلیل اهمیت بسیاری که به این سبزی داده می‌ شد، تزئیناتی از جنس طلا به شکل این سبزی ساخته شده بود.

در قرن 16 میلادی ترب در انگلستان شناخته شد و مورد استفاده قرار گرفت و سپس در قرن 17 میلادی در ماساچوست مورد کشت واقع شد.

ترب از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است و از زمان ‌های بسیار قدیم برای درمان بسیاری از بیماری ‌ها به کار می ‌رفته است.

ترب با نام علمی Raphanus sativus جزء سبزیجات ریشه‌ ای و از لحاظ ظاهر و بافت شبیه چغندر و شلغم است، اما دارای طعم متفاوتی می ‌باشد. به طور کلی دو نوع ترب وجود دارد:

1- ترب سیاه که معمولا در پائیز برداشت می شود.

2- تربچه که به رنگ های مختلف قرمز و صورتی و به صورت های دراز و گرد وجود دارد. ترب ریشه ای گیاهی است که جزء خانواده خردل دسته‌ بندی می‌ شود.

پنج نوع اصلی خانواده ی ترب عبارتند از تربچه قرمز، ترب سفید، ترب سیاه(زمستانه)، ترب کوهی و ترب سفید ماموت کالیفرنیا.

طعم تند ترب مربوط به ماده‌ ای است به نام سنوول و رنگ قرمز بنفش آن در اثر وجود ماده‌ ای به نام مالوین کلراید می‌ باشد. ترب کوهی که در ایران به ترب سمنانی معروف است از انواع سفید بوده و شکل آن دراز است.

انواع تربچه، بومی ایران نبوده و از خارج از کشور وارد ایران شده است. فارسی ترب بر وزن کتب است، ولی در برخی از مناطق ایران آن را بر وزن سرب می ‌خوانند.

ترب گیاهی است یکساله که ارتفاع ساقه آن تا یک متر می ‌رسد. برگ ‌های آن پهن، ناصاف، کرک‌ دار و با بریدگی ‌های نامنظم می‌ باشد. گل‌ های آن به رنگ سفید، زرد روشن، آبی روشن و بنفش است که در انتهای شاخه ظاهر می ‌شود.

ترب سیاه معمولا در پاییز برداشت می ‌شود و تربچه که به رنگ‌ های مختلف قرمز و صورتی است، به شکل‌ های دراز و گرد وجود دارد. 90 درصد وزن ترب را آب تشکیل می‌ دهد.

100 گرم ترب دارای 30 میلی‌ گرم کلسیم، 30 میلی ‌گرم فسفر، 330 میلی ‌گرم پتاسیم، 1 میلی ‌گرم آهن، 18 میلی ‌گرم سدیم، 10 واحد بین‌المللی ویتامین آ، 25 میلی ‌گرم ویتامین ث، 03/0 میلی ‌گرم ویتامین ب1، 03/0 میلی‌ گرم ویتامین B2 و 03/0 میلی ‌گرم نیاسین است.

در یک سروینگ (یک ‌دوم لیوان خرد ‌شده، 58 گرم) ترب 10 کیلوکالری انرژی، 25 میلی ‌گرم سدیم و 2 گرم کربوهیدرات(1 گرم فیبر و 1 گرم مواد قندی) یافت می ‌شود. این میزان ترب، 15 درصد نیاز روزانه ما به ویتامین ث، 2 درصد نیاز به کلسیم و 1 درصد نیاز به آهن را تأمین می ‌کند.

در ابتدای قرن بیستم اثر مفید ترب برای معالجه بیماری ‌های کلیوی و تصفیه کلیه، توسط پزشکان سنتی ایران شناخته شد.

* ترب کوهی به دلیل داشتن ترکیبات گوگردی به عنوان ضدباکتری، ضد قارچ و ضد ویروس عمل می‌ کند و مانع از بروز عفونت های راه تنفسی و مجاری ادرار می‌ شود.

* ترب سیاه مانع بروز سنگ مثانه می‌ شود، به‌ علاوه از انسداد مجاری تنفسی جلوگیری می ‌کند.

* ترب به دفع سنگ ‌های صفراوی کمک می ‌کند. برای این منظور از ترب به صورت زیر استفاده کنید:

در یک ترب بزرگ حفره ای ایجاد کرده و همچنین در ته آن هم سوراخ ریزی به وجود آورید به طوری که آب قطره قطره از آن خارج شود. سپس مقداری شکر در حفره ریخته و آن را با آب پر کنید و ترب را در دهانه شیشه یا استکانی قرار دهید که آب آن قطره قطره از سوراخ ریز ته ترب خارج شده و در داخل شیشه یا استکان پُر شود. این آب را چند بار در روز بنوشید.

* ترب از دسته مواد غذایی اشتهاآور می ‌باشد که این خاصیت به ‌دلیل دارا بودن ویتامین ‌های گروه B است.

* عصاره ریشه آن برای تسکین سرفه و بهبود اسهال مفید است.

* آنزیم‌ های گیاهی(دیاستاز) موجود در آن به هضم کربوهیدرات ‌ها در غذا کمک می ‌کنند و مصرف برگ ترب همراه غذا توصیه می‌ شود.

* مخلوط عصاره ریشه، برگ، گل و تخم آن برای تسکین دردهای روماتیسمی مفید است.

* ریشه و تخم ترب باعث نرم شدن سینه، ازدیاد ترشح ادرار و تقویت معده می ‌شود.

* محتوای فیبر محلول موجود در ترب به تنظیم حرکات دستگاه گوارش کمک می‌ کند و مانع بروز سرطان کولون می ‌شود.

* ترب باعث تقویت پیاز مو مخصوصا در محل‌ هایی که دچار ریزش شده است می‌ گردد.

* جویدن برگ ترب به محکم کردن لثه‌ ها کمک می‌ کند و بوی بد دهان را از بین می ‌برد.

* ریشه ترب ایجاد نفخ می ‌کند، اما در مقابل تخم ترب سبب تحلیل نفخ می‌ گردد.

* محتوای قابل توجه ویتامین C در ترب، خصوصا ترب سیاه آن را منبع خوبی برای پیشگیری از کمبود این ویتامین خصوصا در افراد سیگاری که نیاز به این ویتامین در آن ها بالا است، می ‌سازد.

* جوشانده ی ترب برای درمان اسهال خونی مفید است.

* اگر دست یا پای شما سرما زده است ترب را در آب بجوشانید و بگذارید تا کمی سرد شود به طوریکه دست را نسوزاند سپس عضو سرما زده را چند بار در روز در این جوشانده قرار دهید.

* آب تربچه اگر به طور خالص مصرف شود، خاصیت پاک ‌کنندگی و نرم‌ سازی بدن به خصوص در مخاط‌ های بینی، سلول‌ ها، مجاری معده، کیسه ی صفرا، کبد، روده‌ ها، کلیه و ریه‌ ها را دارد و برای معالجه روماتیسم موثر است.

* آب تربچه را باید با سایر آب میوه ‌جات و سبزی ‌ها توام کرد، چون خالص آن طعم تندی دارد. جهت مصرف و آبگیری تربچه‌ های قرمز تازه و جوانه‌ های سبز همراه با برگ انتخاب شود.

* آب برگ تربچه برای تقویت چشم مفید است و ترب سیاه، یرقان را درمان می‌ کند.

* در گذشته هنگام مسمومیت غذایی مقداری تخم ترب را همراه با سکنجبین به بیمار می‌ دادند که موجب پاکی معده و درمان مسمومیت می‌ شد.

* تخم ترب همچنین اشتهاآور و ضدیبوست است.

* تخم ترب ادرار آور و قاعده آور است.

* تخم ترب درد را تسکین می دهد.

* تخم ترب ترشح شیر را زیاد می کند.

* برای از بین بردن تب، تخم ترب را دم کرده و به بیمار بدهید.

* تخم ترب به صورت ضماد برای ورم پستان در مادران شیرده استفاده می شود.

اسراف در خوردن ترب موجب دل پیچه شده و برای دندان و گلو مضر است

* به هنگام خرید به برگ‌ های تربچه دقت کنید که سالم و تازه باشد. ترب، چه قرمز و چه سفید، باید دارای ریشه‌ ای سفت و محکم با پوسته ‌ای نرم و بدون چروکیدگی باشد. از خرید تربچه یا ترب ‌های نرم و اسفنجی خودداری کنید.

ترب سیاه، باید محکم، سنگین و فاقد ترک‌ خوردگی باشد. ترب کوهی معمولا با شکل منظم، محکم و درخشندگی شفاف می ‌باشد.

* اگر تمایل به نگهداری تربچه در یخچال دارید، برگ‌ های آن را جدا کنید و تربچه ‌ها را در کیسه فریزر نگهداری نمایید. بیشتر انواع ترب به مدت 2 هفته در یخچال قابل نگهداری هستند. ترب سیاه اگر به صورت خشک نگهداری شود(در کیسه دارای سوراخ‌ های ریز که رطوبت آن خارج شود)، برای ماه ‌ها قابل نگهداری در یخچال است.

* برای مصرف، سر و ته تربچه را با چاقو جدا کنید و پوست آن را کاملاً بشویید یا بتراشید. علت اصلی طعم تند ترب پوست آن است، بنابراین افرادی که به طعم تند آن عادت ندارند، می ‌توانند پوست آن(خصوصا ترب سیاه) را جدا کنند.

* متداول ‌ترین نحوه مصرف ترب، استفاده از آن در سالاد سبزیجات یا به عنوان چاشنی است.

فرآوری: مریم مرادیان نیری

بخش تغذیه تبیان

منابع:

ماهنامه ی دنیای تغذیه – شماره ی 105 - سالومه آرمین، کارشناس ارشد علوم تغذیه

سایت آکا ایران

مطالب مرتبط:

آشنایی با خواص انواع سبزی ها 

آشنایی با خواص انواع گیاهان دارویی