بررسی اجمالی روایات نوروز

روایات نوروز سه دسته اند: برخی در تأیید و تمجید نوروز است؛ برخی در مذمت آن و دسته سوم نه رد می کنند و نه اثبات.

الف. روایاتی که تأیید نوروز کرده و برای روز اول فروردین اعمال مخصوص در نظر گرفته اند:

الْمُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام‏ أَنَّ یَوْمَ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی أَخَذَ فِیهِ النَّبِیُّ ص لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع الْعَهْدَ بِغَدِیرِ خُمٍّ فَأَقَرُّوا لَهُ بِالْوَلَایَةِ فَطُوبَى لِمَنْ ثَبَتَ عَلَیْهَا وَ الْوَیْلُ لِمَنْ نَكَثَهَا...مَا مِنْ یَوْمِ نَوْرُوزٍ إِلَّا نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِیهِ الْفَرَج‏.(1)

 صاحب کتاب بحارالانوار مؤید گفته ما است. حدیث معلّى‏ است از امام صادق علیه السّلام كه نوروز همان روزیست كه پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم براى امیرالمؤمنین علیه السّلام در غدیر خم بیعت گرفت و اقرار به ولایت او كردند، و خوشا بر آن كه بدان ثابت ماند، واى بر آنكه آن را بشكند، و روزیست كه رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله على علیه السّلام را بوادى جن فرستاد تا از آنها پیمان ستد، و روزیست كه به اهل نهروان پیروز شد و ذو الثدیة را كشت، و روزیست كه قائم ما خاندان ظهور كند با كارگزاران و خدایش به دجّال پیروز گرداند و او را بر كناسه كوفه بدار زند، هیچ نوروزى نیاید جز آنكه ما در آن توقع فرج داریم، زیرا آن از روزهاى ما است كه فرسش نگه داشتند و شما آن را گم كردید.(2)

أَقُولُ رَأَیْتُ فِی بَعْضِ الْكُتُبِ الْمُعْتَبَرَةِ رَوَى...عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ‏ قَالَ‏ دَخَلْتُ عَلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع یَوْمَ‏ النَّیْرُوزِ فَقَالَ ع أَ تَعْرِفُ هَذَا الْیَوْمَ ... فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقُ علیه السلام...فَقَالَ یَا مُعَلَّى إِنَّ یَوْمَ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی أَخَذَ اللَّهُ فِیهِ مَوَاثِیقَ الْعِبَادِ أَنْ یَعْبُدُوهُ وَ لَا یُشْرِكُوا بِهِ شَیْئاً وَ أَنْ یُؤْمِنُوا بِرُسُلِهِ وَ حُجَجِهِ وَ أَنْ یُؤْمِنُوا بِالْأَئِمَّةِ ..‏.(3)

 مرحوم مجلسی در بحار باب بیست و دوم نوروز و تشخیص آن می نویسد:

به سندى از معلّى بن خنیس كه در نوروز نزد امام صادق علیه السّلام رفتم، فرمود: امروز را می شناسى؟ گفتم روزیست كه عجمها بزرگش دارند و به هم هدیه دهند قربانت، فرمود: به كعبه‏اى كه در مكّه است، این شیوه براى امریست دیرین كه تفسیرش كنم برایت تا بفهمى، گفتم: اى آقایم، آن را از شما بدانم دوست‏تر است نزد من از اینكه مرده‏هایم زنده شوند و دشمنانم بمیرند، فرمود: در نوروز بود كه خدا از بنده‏هایش پیمان گرفت او را بپرستند و شریك با او نیاورند، و به رسولان و حججش بگروند، و به ائمّه علیهم السلام ایمان آرند.(4)

أَقُولُ رَوَى الشَّیْخُ أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی الْمُهَذَّبِ وَ غَیْرُهُ فِی غَیْرِهِ بِأَسَانِیدِهِمْ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ‏ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ‏ یَوْمُ‏ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی یَظْهَرُ فِیهِ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ وُلَاةَ الْأَمْرِ ... وَ مَا مِنْ یَوْمِ نَیْرُوزٍ إِلَّا وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِیهِ الْفَرَجَ ... (5)

 شیخ احمد بن فهد حلى در كتاب «مهذب» و دیگران در تألیفات خود از معلى بن خنیس‏ و او از حضرت صادق علیه السّلام روایت كرده است كه فرمود: نوروز، روزى است كه قائم ما اهل بیت و صاحب امر خلافت در آن روز قیام مى‏كند و خداوند او را بر دجال پیروز مى‏گرداند. او دجال را در مزبله كوفه بدار مى‏آویزد، هیچ روز نوروزى نمى‏گذرد مگر اینكه ما در آن روز انتظار فرج داریم. زیرا نوروز از روزهاى ماست. ایرانیان آن روز را حفظ كردند، ولى شما عربها آن را ضایع كردید! (6)

اسلام عید نوروز را نه به طور كلی رد نموده و نه به صورت كلی قبول كرده است بلكه اسلام یكسری از كارهای خوب نوروز كه جنبه الهی داشت و سعادت بشر در آن بود قبول كرد و به آن جهت شرعی و اسلامی داد و جهات منفی و بدش را كه بوی شرك و خرافات و انحراف می‌داد ممنوع نمود

شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح می نویسد: حضرت صادق علیه السلام به معلی بن خنیس تعلیم فرموده که چون روز نوروز شود؛ غسل کن و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و به بهترین بوهای خوش خود را خوشبو گردان و در آن روز روزه بدار. پس چون از نماز پیشین و پسین و نافله های آن فارغ شدی چهار رکعت نماز بگذار یعنی هر دو رکعت به یک سلام و ... (7)

ب. روایتی که در مذمت نوروز است

مناقب شهر آشوب: روایت شده است كه، منصور از حضرت امام موسى بن جعفر علیه السّلام تقاضا كرد: روز عید نوروز جهت تبریك [با وى‏] بنشینند و هر چه مى‏آورند بگیرند. حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام فرمود: من اخبار را كه از جدم رسول اللَّه رسیده است بررسى كرده‏ام و در رابطه با این عید خبرى نیافتم، این عید از آیین ایرانیان است و اسلام آن را از بین برده است و پناه مى‏بریم به خدا كه آنچه را اسلام محو كرده است زنده كنیم، منصور گفت: این كار را جهت تدبیر لشكریان انجام مى‏دهیم تو را به خداى بزرگ سوگند مى‏دهم بنشینى و حضرت نشست.

رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله فلم أجد لهذا العید خبرا، و إنه سنة للفرس و محاها الإسلام، و معاذ اللَّه أن نحیی ما محاه الإسلام... (8)

ج. روایاتی که نه رد و نه اثبات می کند

هدیّه‏اى براى امیرالمؤمنین علیه السّلام آوردند در روز نوروز، فرمود: این چیست؟ عرض كردند: یا امیرالمؤمنین امروز نوروز است، فرمود: هر روز را براى ما نوروز بسازید. و روایت كرده‏اند كه آن حضرت علیه السّلام فرمود: نوروز ما هر روز است.(9)

علامه مجلسی سپس می‌نویسد: «اخبار معلی بن خنیس از جهت سند قوی‌تر از این روایت(موسی بن جعفر) هست و بین اصحاب شهرت بیشتری دارد.»(10) اما مخفی نماند که علمای معاصر روایت معلی را هم سندا ضعیف می دانند.(11)

یكی از محققان می‌نویسد: «اسلام عید نوروز را نه به طور كلی رد نموده و نه به صورت كلی قبول كرده است بلكه اسلام یكسری از كارهای خوب نوروز كه جنبه الهی داشت و سعادت بشر در آن بود قبول كرد و به آن جهت شرعی و اسلامی داد و جهات منفی و بدش را كه بوی شرك و خرافات و انحراف می‌داد ممنوع نمود.» (12)

بنابراین تنها یک روایت بر مذمت نوروز هست که برخی از بزرگان آن را نیز حمل بر تقیه کرده اند.

پی نوشت ها:

1. بحارالأنوار، ج‏56، 113

2. آسمان و جهان، ترجمه كتاب السماء و العالم بحار، ج‏3، ص 102

3. بحار الأنوار، ج‏56، ص 91

4. آسمان و جهان، ترجمه كتاب السماء و العالم بحار، ج‏3، ص: 80 و 81

5.بحارالأنوار، ج‏52، ص 279

6. مهدى موعود، ترجمه جلد سیزدهم بحار، علی دوانی، ص 1101، دارالکتب اسلامی

7. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، اعمال عید نوروز، ص 494، انتشارات لقمان

8. درر الأخبار با ترجمه‏ سید مهدى حجازى و ... ص 675، ناشر: دفتر مطاالعات تاریخ و معارف اسلامى‏، چاپ: قم‏

9. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ترجمه على اكبر غفارى‏، ص  404، ناشر: نشر صدوق‏، چاپ: تهران‏

10. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404، ح56، ص 101.

11. رجوع شود به کتاب مسائل جدید، ج5 ، ص67، انتشارات صاحب الزمان

12.اعیاد اسلامی و نوروز، محمدی نیا، اسدالله، قم، نصایح، 1376، چاپ اول، ص 41

سیدروح الله علوی

گروه دین تبیان