حقوق اقلیت ها در بیانات امام
در این متن به بررسی حقوق اقلیت ها در منظر امام خمینی(ره) پرداخته می شود.
در اندیشه امام خمینی (ره) اقلیت ها در نظام جمهوری اسلامی همانند سایر افراد از حقوق برابر و احترام كامل برخوردارند:«آنها با سایر افراد در همه چیز مشترك و حقوقشان به حسب قوانین داده می شود و در حكومت اسلامی آن ها در رفاه و آسایش هستند.» (صحیفه امام، ج11، ص 290)
« اسلام بیش از هر دینی و بیش از هر مسلكی به اقلیت های مذهب آزادی داده است، آنان نیز باید از حقوق طبیعی خودشان كه خداوند برای همه انسان ها قرار داده است، بهره مند شوند. ما به بهترین وجه از آنها نگهداری می كنیم . در جمهوری اسلامی كمونیست ها نیز در بیان عقاید خود آزادند.» (صحیفه امام، ج 4، ص 336 و 337)
سطوح و لایه های آزادی اقلیت ها در نظریه سیاسی امام خمینی (ره) ،گوناگون است و عرصه های مختلفی را در بر می گیرد از جمله : آزادی انجام مراسم و شعائر عبادی ، آزادی عقیده و اندیشه ، آزادی بیان و حق اظهار نظر ، آزادی سیاسی (حق رای دادن و حق انتخاب شدن به مقامات عمومی و سیاسی) آزادی های شخصی وخصوصی و....[2] باید دید امام خمینی (ره) چه نوع از این آزادی ها را حق اقلیت ها می داند و در كدام موارد آنان را محدود می كند.
مصونیت اقلیت ها
مساله امنیت از جمله بدیهی ترین حقوق درباره اقلیت هاست ؛ زیرا پایه ای است برای سایر حقوق. اگر اقلیت ها در جان، مال ،آبرو و .... دارای مصونیت و امنیت نباشند، سخن گفتن از سایر حقوق آن ها نیز میسر نیست. از این رو با توجه به آن چه در متون دینی آمده است ، تعدی و تجاوز به شخصیت ، جان، آبرو و اموال غیر مسلمانان جایز نیست.
«به این ]اقلیت های دینی ای[ كه در ایران هستند كسی حق ندارد تعرض بكند ، این ها در پناه اسلام و مسلمین هستند ... این هایی كه مذهب رسمی دارند، حق ندارند تعرضی بكنند.» (صحیفه امام، ج 5، ص 251)
آزادی مذهبی
در باره اجرای شعائر دینی و اجتماعی و مصونیت در این باره ، امام خمینی (ره) اقلیت های مذهبی را در نظام سیاسی دینی در انجام كلیه فرایض عبادی ، مذهبی و اجتماعی، آزاد می داند و معتقد است :« تمام اقلیت های مذهبی در ایران برای اجرای آداب دینی و اجتماعی خود آزادند و حكومت اسلامی خود را موظف می داند تا ازحقوق و امنیت آنان دفاع كند و آنان هم مثل سایر مردم مسلمان ایران ، ایرانی و محترم هستند.» (صحیفه امام، ج 4، ص 641)
اسلام همیشه حافظ حقوق مشروع اقلیت های مذهبی بوده و هست ، آنان در جمهوری اسلامی آزاداند و آزادانه به مسایل خود می پردازند و در پناه حكومت اسلامی چون بقیه افراد در اظهار عقیده آزادند
آزادی عقیده
در باره آزادی عقیده و اظهار نظر اقلیت ها نیز امام خمینی (ره) ضمن پذیرش آزادی برای اقلیت ها آنان را محق می داند كه به اظهار نظر و عقیده خود بپردازند:
« دولت اسلامی ، یك دولت دموكراتیك به معنای واقعی است و برای همه اقلیت های مذهبی آزادی به طور كامل هست و هر كسی می تواند اظهار عقیده خودش را بكند و اسلام جواب همه عقاید را به عهده دارد و دولت اسلامی ، تمامی منطق ها را با منطق جواب خواهد داد.» (صحیفه امام، ج 4، ص 410)
پیش فرض ایشان در این سخن این است كه اسلام توانایی پاسخ به هر اندیشه و عقیده ای را داراست و از این رو اظهار عقیده از سوی دیگران بلامانع است ؛ زیرا اسلام به عنوان شریعت پیامبر خاتم ، می تواند با منطق صحیح ، پاسخ هر گونه اندیشه و عقیده ای را بدهد . این كه اسلام می تواند به هر اندیشه ای پاسخ دهد خود مبتنی بر مفروض دیگر ی است و آن این كه تنها اسلام از حقانیت برخوردار بوده و از این رو توانایی پاسخ به تمامی پرسش ها ، چالش ها و نیاز ها و خواسته های بشری را داراست . گرچه ایشان به این پیش فرض باور دارند كه نشان دهنده امتناع كثرت گرایی اعتقادی ، مذهبی و دینی است ، اما در هر صورت معتقدند دیگر اندیشه های بشری نیز امكان بروز و ظهور و حیات دارند .
در موردی دیگر با صحه گذاشتن بر حقوق مشروع اقلیت ها ، این اعتقاد را بیان می دارند كه:
« اسلام همیشه حافظ حقوق مشروع اقلیت های مذهبی بوده و هست ، آنان در جمهوری اسلامی آزاداند و آزادانه به مسایل خود می پردازند و در پناه حكومت اسلامی چون بقیه افراد در اظهار عقیده آزادند .» (صحیفه امام، ج5، ص 188)البته ایشان متذكر می گردد كه تساهل و تسامح تنها نسبت به اقلیت هایی است كه وصف خراب كارانه بر آن ها صادق نیست . از این رو « آن هایی كه شلوغ كارند ، آن هایی كه خراب كارند ، برای آنها هیچ كس تساهلی قائل نیست .» (صحیفه امام، ج 5، ص 261)
گر چه امام خمینی (ره) در جملات نقل شده به صراحت بر آزادی عقیده توسط اقلیت ها تاكید می نماید اما در بحث فقهی خویش بر حدود عقلی ـ شرعی آن اشاره دارند. ایشان در بیان شرایط كفار، خواه اهل ذمه باشند یا خیر می گوید: كفار ( غیر مسلمانان )، خواه ذمی یا غیر ذمی در جامعه و كشور اسلامی ، حق ندارند به تبلیغ مذاهب فاسدشان و نشر كتاب های ضاله خود بپردازند و یا مسلمانان و فرزندان مسلمانان را به مذاهب باطل خود فراخوانند. در صورت انجام چنین كاری ، واجب است تعزیر شوند و بر كار گزاران دولت های اسلامی است كه به هر وسیله ممكن از این كار ممانعت به عمل آورند . علاوه بر این ها بر مسلمانان نیز واجب است كه از كتاب ها و مجالس آن ها اجتناب كنند و به فرزندان خود نیز اجازه ندهند كه به چنین مجالسی رفت و آمد نمایند. در صورتی كه از كتاب ها و سایر مكتوبات ضاله آن ها چیزی به دست مسلمانان برسد واجب است آن را از بین ببرند. (امام خمینی، 1407ق، ج 2، صص 462-461)
شیوه مباحث فقهی امام خمینی (ره) چنان كه آمد مبتنی بر اصول عقلی و نقلی ای است كه در خور تامل می نماید. در این جا ایشان بر این باور است كه كتاب های اهل كتاب دچار تحریف شده و از این رو شایسته ترویج نیستند. (امام خمینی، 1407ق، ج 2، ص 462) البته می توان آن چه در سخنان شفاهی ایشان آمده است را تفسیری بر مكتوبات فقهی امام خمینی (ره) دانست . زیرا همان گونه كه از متن پیداست، ایشان در متون فقهی خویش تنها به زبان تكلیف و منع و تحریم اقلیت ها سخن گفته است ، اما در گفت و گوهای شفاهی خود بیشتر به تبیین حقوق اقلیت ها پرداخته اند.
در نصوص دینی البته بر آزادی عقیده و عدم تحمیل عقیده ای خاص ، توصیه های فراوانی شده است. اما از سوی دیگر اهل كتاب را به همبستگی با مسلمانان بر سر مسایل مشتركی چون توحید فراخوانده است .
« بگو ای اهل كتاب بیایید بر سر سخنی كه بین ما و شما یكسان است بایستیم كه جز خداوند را نپرستیم و برای او هیچ گونه شریكی نیاوریم و هیچ كس از ما دیگر ی را به جای خداوند ، به خدایی بر نگیرد و اگر رویگردان شدند، بگویید شاهد باشید كه ما فرمانبرداریم.» (آل عمران، آیه 64)
بخش سیاست تبیان
منبع: دانشگاه امام صادق
