ایمان، مستلزم رعایت ادب و آداب اجتماعى

دین جامع آن است كه هم براى مسائل جزیى همچون پذیرایى از مهمان و هم بزرگ‏ترین مسائل حكومتى برنامه داشته باشد . پذیرایى از مهمان ، از سیره‏ى پیامبر اكرم است و از جمله آداب آن می توان به موارد زیر اشاره كرد :هنگام ورود ، سلام كنید. اگر جواب ردّ دادند ناراحت نشوید و برگردید. نوع پذیرایى به خصوص اگر دعوت كرده‏اید، خوب باشد. سفره را نزد مهمان ببرید، نه آنكه مهمان را به محل پذیرایى ببرید. بى دعوت به مهمانى نروید. دعوت را رد نكنید.

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَكُمْ إِلى‏ طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ وَ لكِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْكُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ وَ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِكُمْ كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً ؛ اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! به خانه پیامبر وارد نشوید مگر آن كه به شما اجازه داده شود براى خوردن غذا، (به شرط آن كه قبل از موعد نیایید) و در انتظار وقت غذا نباشید ولى هر گاه دعوت شدید پس داخل شوید، و وقتى غذا خوردید پراكنده شوید، و (بعد از خوردن غذا) به گفتگو نپردازید همانا این (گفتگوهاى پس از غذا) پیامبر را آزار مى‏دهد، امّا او ازشما شرم مى‏كند (و چیزى نمى‏گوید) ولى خداوند از (گفتن) حقّ شرم ندارد. و هرگاه از همسران پیامبر چیزى از وسایل زندگى (به عنوان عاریت) خواستید از پشت پرده بخواهید این رفتار براى دل‏هاى شما و دل‏هاى آنان به پاكى و پاكدامنى است و شما حقّ ندارید كه رسول خدا را آزار دهید و با همسران او پس از رحلتش ازدواج كنید كه این كار نزد خداوند (گناهى) بزرگ است.» (احزاب 53)

نكته‏های آیه

اجازه گرفتن براى ورود به خانه دیگران، مخصوص خانه پیامبر اكرم (صلى اللَّه علیه و آله) نیست ، همان گونه كه در سوره‏ى نور مى‏خوانیم: «لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا» (نور، 27) در این آیه قسمت‏هایى از آداب مهمانى مطرح شده، و در آیات دیگر بخش‏هاى دیگرى از آن آمده است:

هنگام ورود، سلام كنید. «فَسَلِّمُوا» (نور، 61) ، اگر جواب ردّ دادند ناراحت نشوید و برگردید. «إِنْ قِیلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا» (نور، 28) ، نوع پذیرایى به خصوص اگر دعوت كرده‏اید، خوب باشد. «جاءَ بِعِجْلٍ حَنِیذٍ» (هود، 69) ، سفره را نزد مهمان ببرید ، نه آنكه مهمان را به محل پذیرایى ببرید. «فَقَرَّبَهُ إِلَیْهِمْ» (ذاریات، 27) ، در روایات نیز ده ها نكته و دستور پیرامون آن وارد شده است.

«اناه» به معناى وقت و ساعت است و «غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ» یعنى مهمان زودتر از وقت پذیرایى نیاید تا منتظر غذا بماند .

خانه پیامبر، اتاق‏هاى متعدّد داشته و هر یك از همسران در اتاقى زندگى مى‏كردند.

«بُیُوتَ النَّبِیِّ» خطاب‏هایى كه در این آیه درباره زنان پیامبر اكرم (صلى اللَّه علیه و آله) آمده است ، در حقیقت مربوط به‏ همه‏ى زنان مسلمین است ، به دلیل «أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ»

چون خطر سوء استفاده از همسران پیامبر، مهم‏تر از حقّ شخصى آنهاست ، باید بعد از پیامبر حقّ ازدواج با دیگران از آنان سلب شود : «وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ»

امام باقر (علیه السلام) فرمود: اگر از مردم سؤال كنى كه پدرى همسرش را قبل از آمیزش طلاق داده است آیا فرزندش را بگیرد؟ مى‏گویند: نه. سپس حضرت فرمود: احترام پیامبر اكرم (صلى اللَّه علیه و آله) از احترام پدر بیشتر است. (كافى، ج 5، ص 42)

پیام‏های آیه

1ـ ایمان، مستلزم رعایت ادب و آداب اجتماعى است : «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا» ...

2ـ حقّ آرامش در مسكن براى همگان محترم است ، خصوصاً براى رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله : «لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ»

3ـ بهتر آن است كه مهمانى در منزل باشد. (نه در مهمانسرا و هتل) : «بُیُوتَ النَّبِیِّ ... إِلى‏ طَعامٍ»

4ـ صاحب خانه حقّ دارد به كسى اذن ورود ندهد : «إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَكُمْ»

5ـ اجازه براى ورود به خانه دیگران، به هر صورت كافى است و لازم نیست خود او شخصاً اجازه بدهد. ( «یُؤْذَنَ» به صورت مجهول آمده، یعنى اجازه صاحبخانه از هر طریقى حاصل شود.)

6ـ پذیرایى از مهمان، از سیره‏ى پیامبر اكرم است : «إِلى‏ طَعامٍ ... دُعِیتُمْ»

7ـ اصل مهمانى مهم است، نه نوع غذا : «إِلى‏ طَعامٍ ... دُعِیتُمْ»

8ـ مهمان نباید منتظر غذا باشد : «غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ» (البتّه میزبان نیز نباید مهمان را معطّل كند، در مورد حضرت ابراهیم مى‏خوانیم: «فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ» ...  (هود، 69 )دیرى‏ نپایید كه غذا را حاضر كرد.)

9ـ دین جامع آن است كه هم براى مسایل جزیى همچون پذیرایى از مهمان و هم بزرگ‏ترین مسایل حكومتى برنامه داشته باشد. «یُؤْذَنَ لَكُمْ ... غَیْرَ ناظِرِینَ ... فَانْتَشِرُوا» ...

10ـ بى دعوت به مهمانى نروید : «إِذا دُعِیتُمْ»

11ـ دعوت را رد نكنید : «دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا»

12ـ در اسلام، مردم عادّى مى‏توانند به خانه اول شخصیّت دینى رفت و آمد كرده و حتّى مهمان شوند : «بُیُوتَ النَّبِیِّ ... دُعِیتُمْ»

13ـ از آداب مهمانى آن است كه بعد از خوردن غذا خانه را ترك كنید. «فَانْتَشِرُوا» و منزل میزبان را محلّ گفت و شنود قرار ندهید : «وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ»

14ـ اذیّت كردن میزبان ممنوع است : «یُؤْذِی النَّبِیَّ» (گرچه با بردن فرزندان و یا همراهان باشد. تحقیر غذا و ناچیز شمردن آن نیز مصداق اذیّت میزبان است.)

15ـ پیامبر، از اتلاف وقت در گفتگوهاى بى‏مورد رنج مى‏برد : «لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ»

16ـ رنجاندن لازم نیست ظاهرى و جسمى باشد، فشار اخلاقى و روحى نیز نوعى آزار دادن است : «ذلِكُمْ كانَ یُؤْذِی»

17ـ صاحبخانه را در بن‏بست و رودربایستى قرار ندهید : «فَیَسْتَحْیِی مِنْكُمْ»

18ـ سكوتى كه بر اساس حیا و رودربایستى باشد، علامت رضایت نیست : «فَیَسْتَحْیِی مِنْكُمْ»

19ـ پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله شخص با حیایى بود : «فَیَسْتَحْیِی مِنْكُمْ»

20ـ داد و ستد زنان، با حفظ حجاب مانعى ندارد : «فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ»

21ـ زنان پیامبر محصور نبوده و با بیرون از منزل در ارتباط بودند. (شاید امروزه كسانى باشند كه اگر یك لیوان آب از همسرشان بخواهى ناراحت مى‏شوند كه چرا با خانم من سخن گفتید، ولى قرآن مى‏فرماید: با حفظ حجاب از زنان پیامبر نیز مى‏توان چیزى درخواست نمود : «فَسْئَلُوهُنَ‏ مِنْ وَراءِ حِجابٍ»

22ـ اگر به دلیلى شخصى از روى حیا سكوت كرد، دیگران سكوت را بشكنند و حقّ را بیان كنند و بار خجالت را از دوش او بردارند : «وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ»

23ـ در استدلال بر لزوم حجاب زن، دلیلى بیاورید كه مورد اتّفاق همه باشد : «ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ»

24ـ در نحوه‏ى ارتباط زنان و مردان، باید محور كارها تقوا و پاكدلى باشد :«أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ»

25ـ نگاه نامحرمان به یكدیگر، در دل آنان تأثیر گذار است : «فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ»

زدست دیده و دل هر دو فریاد             هر آنچه دیده بیند دل كند یاد

26ـ حجاب به نفع زن و مرد هر دو است : «أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ»

27ـ رابطه با نامحرم بدون حفظ حجاب، سبب رنجاندن رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله است : «وَ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ»

28ـ آزار پیامبر از گناهان كبیره است : «كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیماً»

منابع:

1- تفسیر نور ، ج9

2- كافى، ج 5