خرافات در نوروز و ریشه های آن در کلام شهید مطهری(ره)

خرافات در بین اقوام و ملل و حتی در بین ادیان وجود دارد و این مطلبی پوشیده نیست. هر سنتی هر چند نیکو باشد در طول زمان به مطالبی خرافی آمیخته شده است. همه ادیان چه آسمانی و غیر آسمانی با گذشت زمان دچار تحریف و عقاید خرافی شده اند.

تنها متن اصیل اسلامی است که دچار چنین آفتی نشده و آن هم بخاطر خاتمیت و جاوید بودن کتاب آسمانیش است. اما در بین پیروان دین اسلام به ویژه مردم عادی و آنهایی که از معارف غنی اسلامی بی خبرند نیز خرافات مشاهده می شود. سنت دیرین ایرانی نوروز از این قاعده مستنی نیست با وجود آداب بسیار نیک همچون دید و باز دید اعمال خرافی در این آیین ملی وجود دارد. بزرگان دینی در طول تاریخ تلاش کردند که مردم مسلمان را نسبت به خرافی بودن برخی از اعمال نوروز آگاه کنند و به اعمال نوروزی رنگ دینی بدهند که :

صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ ... (1)؛ رنگ خدایى(بپذیرید! رنگ ایمان و توحید و اسلام؛) و چه رنگى از رنگ خدایى بهتر است؟!

در نوروز عمده خرافات در خصوص روز سیزدهم فروردین است. مردم عوام آن روز را نحس می دانند و برای اینکه از نحسی این روز رها شوند روز سیزده از خانه به بیابان و سبزه زار پناهنده می شوند. در کنار این خرافه چند خرافه دیگر نیز پدید آمده که ظاهرا ناشی از همین نحس دانستن این روز است. مانند سبز کردن سبزه قبل از عید و گذاشتن آن سر سفره هفت سین و در آخر دور ریختن آن در روز سیزدهم. البته یک خرافه دیگر در مراسمات قبل از عید به نام چهارشنبه سوری هست که برای آن نیز نمی توان توجیه عقلایی یافت. بلکه تا به حال آثار و تبعات جبران ناپذیر جسمی و روحی بدنبال داشته است. سفره هفت سین هم با اعتقاد به اینکه شگون می آورد دلیلی ندارد اما از آن جهت که فال نیک است عیبی نباید داشته باشد مگر آنکه قائل شویم که این عمل می تواند زندگی ما را از این رو به آن رو کند. یعنی برای طبیعت در کنار خداوند متعال اثر گذاری بر جهان را بپذیریم همانگونه که مادی گرایان قائلند که منجر به شرک می شود. بنابراین خرافت در نوروز این چند تاست:

1.نحوست سیزده

2.گره زدن سبزه و دور ریختن آن

3 . خارج شدن از منزل در روز سیزده فروردین

4. سفره هفت سین

5. چهارشنبه سوری (مقدمه برای ورود به عید)

یکی از دین شناسان معاصر که هم فقیه است و هم فیلسوف اسلامی و هم مفسر قرآن و مأنوس نهج البلاغه آیت الله شهید مطهری است. شخصیتی که بنیانگذار جمهوری اسلامی امام خمینی رحمة الله علیه درباره ایشان فرمودند: « آثار قلم و زبان او بی استثنا آموزنده و روانبخش است و مواعظ و نصایح او که از قلبی سرشار از ایمان و عقیدت نشأت می گرفت، برای عارف و عامی سودمند و فرحزاست.» (2) این عالم بزرگ درباره خرافات و علل آنها بیاناتی دارند که به اختصار تقدیم می گردد. ایشان در ابتدای سخن می گوید: در میان همه اشیایی که بشر برای آنها شئامت و نحوست قائل است اعداد سهم بیبشتری دارند... و در میان اعداد هم از همه به ا صطلاح مظلومتر و بیچاره تر و توسری خورتر عدد 13 بوده است. استاد این عقیده انحرافی را عمومیت می دهندکه: اطلاع پیدا کردم که ملتهای به اصطلاح پیشرفته یعنی اروپاییها و آمریکاییها صد درجه از ما به این عدد تهاجم کرده اند. (3)

استاد در ادامه ریشه نحس دانستن این عدد را بررسی می کنند: دو خاصیتی که در بشر هست سبب پیدایش فکر نحوست در اشیاء و اعداد شده است. یکی اینکه بشر به طور کامل خودخواه است... یعنی نمی خواهد مسئله شکستهای خودش را متوجه خودش بکند. همیشه دنبال این می گردد یک چیز دیگری پیدا کند و بگوید این بدی، این شکست، این بدبختی که پیدا شد؛ این من نبودم؛ این فکر من نبود ... بشر برای اینکه از تقبل مسئولیتها فرار کند آمده است برای اشیاء برای چهارشنبه برای 13 برای ... نحوست قائل شده است... خاصیت دیگر روح تنبلی است که در انسان می باشد. انسان وقتی بخواهد علت قضایا را بفهمد باید از طریق علمی و عقلی کاوش و تفکر و جستجو و تفحص کند تا علت واقعی اشیاء را درک کند. ولی با خیال همه قضایا را زود می شود حل کرد... با یک کلمه خودمان را راحت می کنیم می گوییم علت اینکه ما در این جنگ شکست خوردیم این بود که مثلا در روز چهارشنبه شروع کردیم یا روز 13 بود...  علامه مطهری مخالف بودن این عقیده را با قرآن بیان می کند که: قرآن کریم در آیات زیادی با کمال صراحت این مطلب را می گوید که منشأ فال بد هر شومی و نحوستی که وجود دارد خارج از وجود خود بشر نیست.

یعنی بشر ممکن است فکر و عقیده اش، فکر و عقیده شومی باشد، وقتی که فکر و عقبده اش سراسر خرافه و جهالت است شومی در جهالت است. شومی جز در اخلاق فاسد در جای دیگری نیست. شومی جز در اعمال پلید در چیزی نیست. استاد بعد از دلیل قرآنی روایتی در این باب نقل می کنند: پیغمبر اکرم در کمال صراحت فرمود: رفع عن امّتی الطیره. (4)  در امت من تطیر و فال بد وجود ندارد. خود پیغمبر اکرم اشیاء را به فال نیک می گرفت و هرگز فال بد نمی زد و از فال بد منع می کرد. فرمود هر وقت به دلت بد آمد با آمدن چیزی دلت چرکین شد اعتنا نکن مخصوصا برو. (5) (6)

در پایان وظیفه ما در برابر این خرافات چیست؟ آیا منفعلانه عمل کنیم و سکوت نماییم چون نمی شود با آیین ملی در افتاد! اینکه خلاف تعالیم قرآنی است؛ زیرا یکی از کارهای پیامبران الهی مبارزه با آیین خرافی گذشتگان بوده است. (7) ما وظیفه داریم اولا خود در این مراسمات خرافی شرکت نکنیم و ثانیا مردم را متوجه خطا بودن این اعمال کنیم.