زهد و مهریه حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها)
در زهد بی‌همتا...
پس از آنکه زینب (علیها‌السلام ) به سن رشد رسید، خواستگاران بسیاری پیدا کرد که برخی از آنان از اشراف و رؤسای قبایل عرب بودند. آنان گمان داشتند به خاطر ثروتشان یا منصبی که در جامعه دارند می‌توانند به افتخار ازدواج با زینب (علیها‌السلام ) نائل آیند.
به عنوان نمونه، اشعث بن قیس که از ثروتمندان یکی از قبایل عرب به شمار می‌آمد و از نظر خویشاوندی با خلیفه اول بسیار نزدیک بود، غرور و افتخاری برای خود قائل بود و گمان می‌کرد به خاطر پیوندش با خانواده‌ی خلیفه اول، می‌تواند داماد امیر المومنین علی (علیه السلام) نیز باشد.
ظاهراً او روزی در خانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) حضور داشت و عبور زینب (علیها‌السلام ) را از فاصله‌ای شاهد بود. در این هنگام او، زینب (علیها‌السلام ) را از پدر بزرگوارش خواستگاری کرد؛ اما امیرالمؤمنین(علیه السلام) درخواست او را رد کرده و او را به خاطر غروری که سبب جراتش در این خواستگاری شده بود، سرزنش نمود.(1)
در بین خواستگاران زینب کبری(علیها‌السلام )، نام عبدالله بن جعفر نیز به چشم می‌خورد. او در خانه‌ی علی (علیه السلام) آمد و شد داشت و مورد علاقه‌ی رسول خدا (صلی الله علیه واله و سلم) و امیرمؤمنان(علیه السلام) بود.
عبدالله بن جعفر، پسر جعفر طیار است؛ شهیدی که پیامبر درباره‌اش فرمود که با دو بال بهشتی در بهشت پرواز می‌کند. جعفر طیار برادر امیرالمؤمنین(علیه السلام) و از پیشگامان در راه اسلام و از مجاهدان راه خدا بود. جود و بخشش او سبب شد که مردم او را "پدر مستمندان" بنامند؛ چرا که او برای مردم فقیر، همانند پدری مهربان بود. این همان میراث معنوی است که بعدها به پسرش عبدالله رسید.
همه‌ی مورخانی که از عبدالله سخن گفته‌اند، او را به کرامت و عزت نفس ستوده‌اند و مخصوصاً در جنبه‌ی بخشش او بسیار بحث کرده‌اند. به عنوان مثال، تاریخ عصر او، از 10 سخاوتمند معروف عرب نام می‌برد که در رأس آنها عبدالله قرار دارد؛(2) تا جایی که حتی برخی از مورخان او را قطب السخاء (قطب و مرکز سخاوت) نیز نامیده‌اند.
عبدالله بن جعفر مورد وثوق امیرالمؤمنین(علیه السلام) بود و بعدها نیز در جنگ‌ها و برنامه‌های آن حضرت شرکت و حضوری چشمگیر داشت تا جایی که در جنگ صفین او یکی از فرماندهان سپاه امام (علیه السلام) به حساب می‌آمد...
عبدالله نیز علاقه‌مند بود که با حضرت زینب(علیها‌السلام ) ازدواج کند؛ ولی حیا داشت که او را مستقیما از امیرالمؤمنین(علیه السلام) خواستگاری کند. لذا قاصدی به حضور امام (علیه السلام) فرستاد و خواستگاری خود را عرضه داشت. امیرالمؤمنین(علیه السلام) نیز او را بدین امر سزاوارتر دید و با آن موافقت کرد. اما مهریه به چه میزان؟
بهترین دلیل زهد زینب (علیها‌السلام )، ترک آسایش و رفاه و اشرافیت و خدمتکاران و زیب و زیور برای تعقیب هدفی مقدس و الهی است. او همانند غیب دانی که از آینده خود و جامعه‌اش و از همه مهم‌تر وظیفه و رسالتش آگاه است، شرط ضمن عقد خود را همراهی با حسین(علیه السلام) قرار می‌دهد تا رسالت خویش را به انجام رساند
امیرالمؤمنین(علیه السلام) مهریه‌ی زینب(علیها‌السلام ) را به میزان مهریه‌ی مادرش قرار داد.(3) اما این ازدواج فرخنده، یک شرط نیز به همراه داشت. شرط این ازدواج آن بود که اگر حسین(علیه السلام) به مسافرتی می‌رود، زینب(علیها‌السلام ) نیز مجاز باشد که او را همراهی کند و عبدالله مانع این کار نشود. این شرط در خصوص ملاقات این دو خواهر و برادر نیز به چشم می‌خورد و البته که کمتر روزی اتفاق می‌افتاد که این دو یکدیگر را ملاقات نکنند.
سرانجام این ازدواج واقع گشت و زینب(علیها‌السلام) به خانه همسر خویش، عبدالله بن جعفر آمد. عبدالله که مردی ثروتمند و از سخاوتمندان معروف عرب بود، روشن است که خانه‌اش هم ردیف خانه‌های اشراف و متمکنان عرب و دارای خدمه و کارگزاران متعددی بود. اما تاریخ نشان می‌دهد زینب (علیها‌السلام ) هرگز خود را گرفتار زندگی اشرافی نکرد و به هیچ عنوان بدان دل نبست.
او زاهدای به معنای واقعی کلمه بود؛ اما زهد در قاموس زینب، به همان مفهومی بود که پدر گرامیش آنرا توصیف می‌نمود: زهد آنست که آدمی مالک دنیا باشد نه آنکه دنیا و زیور آن آدمی را به مالکیت خود در آورد.(4)
بهترین دلیل زهد زینب (علیها‌السلام )، ترک آسایش و رفاه و اشرافیت و خدمتکاران و زیب و زیور برای تعقیب هدفی مقدس و الهی است. او همانند غیب دانی که از آینده خود و جامعه‌اش و از همه مهم‌تر وظیفه و رسالتش آگاه است، شرط ضمن عقد خود را همراهی با حسین(علیه السلام) قرار می‌دهد تا رسالت خویش را به انجام رساند.
او مانند همه‌ی بانوان عاطفی و رقیق القلب است؛ ولی آنجا که ضرورت ایجاب کند استوار و در راه هدف چون کوهی پابرجا و مقاوم است. او مادر است و چون همه‌ی مادران اهل مهر و رحمت؛ ولی آنجا که وظیفه دینی و حفظ وجود اسلام و موجودیت قرآن مطرح باشد؛ فرزندان عزیزش را نیز در راه خدا فدا می‌کند.
کیست که چون زینب (علیها‌السلام ) آنهمه تمکن و نعمت داشته باشد و بدان هرگز وابسته نباشد؟ کیست که خانه‌ای گرم، همسری مهربان و فرزندانی عزیز داشته باشد و برای تحقق اهداف مقدس خویش آوارگی و گرسنگی را پذیرا گردد؟ و آیا این جز همان زهد اسلامی است؟
پی نوشت ها:
1. عقد الفرید جلد 3 / صفحه ی301
2. الاستیعاب – ابن عبدالبر
3. 480 یا 500 درهم و هر درهم معادل یک مثقال شرعی نقره است که هر مثقال 18 نخود است
4. قال امیرالمؤمنین (علیه السلام):" الزهد ان لا تملک الدنیا وانت مالکه" – برداشتی از نهج البلاغه
بخش عترت و سیره تبیان
منبع: کتاب "زندگانی حضرت زینب (علیها‌السلام )، رسالتی از خون و پیام" نوشته‌ی دکتر علی قائمی
