شاه کلید موفقیت
صبر در لغت شکیبایی و استقامت معنا شده است و قرآن و روایات اهمیت و موقعیت خاصی را برای آن قائل شده‌اند.خداوند در سوره مبارکه« العصر» می‌فرماید: «سوگند به عصر که همانا انسان در زیانکاری است مگر آنان که ایمان آورده، کردار شایسته نموده و توصیه به حق و صبر کردند.»
کلمه«صبر» در مجموع 102 مرتبه در قرآن ذکرشده است. در این مجال مختصری در ارتباط با ضرورت صبر و اثرات ناشی از آن بیان می‌گردد.
مقدمه
طبیعت زندگی دنیا این است که با موانع و مشکلات و آفات همراه می‌باشد در مسیر انجام بایدها و نبایدها اغلب مشکلاتی است که اگر انسان از آن‌ها نگذرد به مقصد نمی‌رسد.
در ضمن، همیشه آفات و مصائبی در کمین نعمت‌هاست که باعث از دست دادن آن‌ها می‌شود. مصائبی در اموال و عزیزان و دوستان و مواهب دیگر. انسان بدون صبر و استقامت هم در جهات مثبت به جایی نمی‌رسد و هم در برابر عوامل منفی قادر به ایستادگی نیست. به همین دلیل کلید اصلی پیروزی‌ها صبر و شکیبایی است. افراد سست اراده و کم حوصله و کم استقامت بسیار زود از میدان حوادث می‌گریزند یا در برابر حجم مشکلات زانو می‌زنند. در حالات علمای بزرگ مذهبی و دانشمندان علوم دیگر که به اختراعات و اکتشافات بزرگی نایل شدند چیزی که بیش از هر چیز دیگر می‌درخشد صبر و استقامت آن‌هاست.
تعریف صبر
صبر در لغت به معنای حبس و بازداشتن است. هر گاه کسی خویشتن را از فعلی اختیاری باز دارد صبر کرده است. بنابراین صبر را در معنای عام آن می‌توان این گونه تعریف کرد: باز داشتن خود از عملی که مانع رسیدن به هدف و یا موجب تأخیر در رسیدن به هدف می‌شود. صبر در این معنا، خود به خود فضیلتی اخلاقی نیست، بلکه مقاومتی است که ناشی از تسلط فرد بر خویشتن است. این مقاومت در صورتی از لحاظ اخلاقی فضیلت خواهد بود که هدف شخص صابر، کمال اخلاقی و تقرب به خداوند باشد و صبر در برابر چیزی صورت گیرد که با کمال اخلاقی و تقرب خداوند در تعارض و تقابل باشد.
اقسام صبر
پیامبر اعظم (ص) انواع سه گانه صبر را به شرح زیر معرفی می‌نمایند: شکیبایی بر سه قسم است: شکیبایی در مصیبت و شکیبایی بر طاعت و شکیبایی از گناه.» صبر در مصیبت و صبر بر طاعت، شکیبایی در برابر امور ناخوشایند است و صبر از گناه صبر از امور خوشایند که میل و هوای انسان به آن گرایش دارد. اقسام صبر را می‌توان به گونه‌ای دیگر از زبان حضرت علی (ع) نیز معرفی کرد:» شکیبایی دو گونه است: شکیبایی بر آنچه خوش نمی‌داری و شکیبایی از آنچه دوست می‌داری.» صبر در واقع مقاومت نفس در برابر هواست. به عبارت دیگر صبر پایداری انگیزه دینی در برابر انگیزه‌های مخالف است. بعضی افعال به انسان کمک می‌کنند تا به کمال اخلاقی و قرب خداوند نایل شود و برخی مانع و مزاحم کمال او هستند. پس باید از افعالی که مزاحم کمال ما هستند خودداری کنیم و به عبارت دیگر، در برابر انگیزه‌های این گونه افعال مقاومت نماییم؛ یعنی صبر کنیم. انگیزه‌هایی که انسان را به کارهای معارض با کمال دعوت می‌کنند سه نوعند: 1- برخی از آن‌ها انسان را به شکایت از قضای الهی و اظهار ناخرسندی از آن دعوت می‌کنند. 2- برخی از آن‌ها انسان را دعوت به انجام افعالی خلاف کمال او می‌سازد. 3- امیال و هواهای نفسانی است که انسان را به درک لذات ممنوع وادار می‌سازد.
صبر بر معصیت؛ برترین صبرها
ثواب و فضیلت صبر بر معصیت، به مراتب افزونتر از ثواب و فضیلت صبر بر طاعت است و ثواب و فضیلت صبر بر طاعت به مراتب بالاتر از ثواب و فضیلت صبر بر مصیبت می‌باشد. پیامبر(ص)، مراتب صبرهای سه گانه رابدین صورت بیان فرموده‌اند: «کسی که در مصیبت صبر کند و با صبر نیکویش شدت آن را از سر بگذراند، خداوند برای او سیصد درجه می‌نویسد که فاصله درجات آن همچون فاصله آسمان و زمین است و کسی که بر طاعت صبر کند خداوند برای او ششصد درجه می‌نویسد که فاصله درجات آن همچون فاصله قعر زمین تا عرش است و کسی که بر گناه صبر کند، خداوند نهصد درجه برای او می‌نویسد که فاصله درجات آن همچون فاصله قعر زمین تا منت‌های عرش است.»
آثار صبر
برخی از مهم‌ترین آثار صبر به شرح زیر می‌باشد: 1- صبر و ظفر قرین هماند. امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: انسان شکیبا پیروزی را از دست نمی‌دهد اگر چه زمانی طولانی بر او بگذرد.2- انسان صبور از ارتکاب گناهانی همچون جزع بر قضای خداوند ایمن است و بر صبوری خود پاداش می‌گیرد: امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند: اگر شکیبایی کنی حکم خدا بر تو جاری می‌شود و پاداش داده می‌شوی و اگر بی‌تابی کنی باز هم تقدیر خدا بر تو جاری است ولی گناهکاری.
3- کسی که صبر می‌کند خداوند دعای او را مستجاب می‌کند و جبران مصیبت او را می‌کند.4- صابران که بر طاعات و معاصی شکیبایی می‌کنند، آخرتی نیکو دارندو پاداش‌های بی حساب خداوند بر آنان می‌بارد.5- صبر در برابر بلایا باعث رشد انسان و ترقی او در مراتب کمال است. 6- صبر بر طاعت و معصیت انسان را بهشتی می‌کند. 7- صبر باعث تبدیل مصائب به لطف و رحمت خداوند، آسودگی خاطر از حساب آخرت و دخول در بهشت می‌گردد.
رابطه صبر و ایمان
رابطه ایمان و صبر، دو طرف دارد: از یک سو ایمان نظری سازنده صبر است و از سوی دیگر، بدون صبر، ایمان عملی تحقق نمی‌یابد. صبر از مهم‌ترین ارکان ایمان است چرا که در حدود 70 آیه در قرآن در این به اره سخن گفته شده است و در حدیث نبوی صبر نیمی از ایمان شمرده می‌شود.
امام علی (ع)فرموده‌اند: ایمان بر چهار ستون استوار است: صبر و یقین و عدل و جهاد. صبر، مقاومت در برابر هر انگیزه‌ای است که انسان را از خداوند دور می‌کند؛ بنابراین تخلق به هر یک از اخلاقیات ایمانی نیازمند صبر است، زیرا در اخلاق، ایمان و خلق نیکو، با معیار اثر گذاری آن در تقرب انسان به خداوند نیکو شمرده می‌شود و در برابر هر خلق نیکو، نیازمند پایداری و تمرین و ممارست است. بنابراین ایمان به معنای معرفت و یقین به خداوند و اسمای حسنای او، شرط ضروری و مقدمه لازم صبر است. از طرف دیگر، ایمان علاوه بر اقرار زبانی و معرفت یقینی مشتمل بر عمل به ارکان نیز می‌باشد و عمل به مقتضای معرفت، خود نیازمند صبر و مقاومت است. در نتیجه می‌توان گفت بدون صبر، ایمان کامل که التزام عملی به دین خداست امکان‌پذیر نیست.
راه‌های تحصیل صبر
راه‌های تحصیل صبر را می‌توان این گونه خلاصه کرد: 1- تقویت معرفت و یقین به خداوند و حکمت و خیرخواهی او 2- توجه به آثار مثبت صبر 3- توجه به این که ملکه صبر، شرط توفیق به انجام تکالیف و پرهیز از گناهان است و همه کارهای انسان با صبر به نتیجه خواهد رسید 4- کسی که شکیبایی می‌کند افزون بر آنکه آخرتی نیکو دارد، زندگی دنیای او نیز آرام و موفقیت‌آمیزتر است. اندیشیدن به این واقعیت نیز انسان را به شکیبایی راغب می‌سازد 5- ممارست برای تحصیل صبر6- اندیشیدن به عواقب و نتایج سوء ناشکیبایی.
سخن پایانی
صبر علاوه بر زندگی مادی، در زندگی معنوی نیز وجود دارد اگر انسان در برابر نفس سر کش و هوس‌ها و زرق و برق دنیا و جاذبه‌های گناه ایستادگی نکند و در راه شناخت خدا و اطاعت از فرمان او با مشکلات نجنگد، هر گز به جایی نمی‌رسد. انسان صابر بر خود مسلط است و آرامش خود را از طریق اظهار شکایت و رفتار اعتراض‌آمیز به دست نمی‌آورد، بلکه از راه‌های دیگری که رضایت خداوند در آن است آرامش خود را تامین می‌نماید. در واقع او در برابر انگیزه شکایتگری مقاومت می‌کند. این مقاومت، ناشی از ایمان است. کسی که خیرخواهی خداوند را باور کرده است و می‌داند که او علم و قدرت مطلق و از همه کس مهربان‌تر است پیشامدهای ناگوار را به مصلحت خویش می‌داند.
گروه دین تبیان
روزنامه رسالت، شماره 7090 به تاریخ 3/7/89، صفحه 8 (اندیشه)
