نوآوری یا هنجارشكنی؟!

حس تنوع طلبی توام با گرایش به خودنمایی درمحیط اجتماعی، تغییرات چشمگیری درنوع پوشش، آرایش، الگو، رفتارواغلب گرایش های بشری را به همراه داشته است. گستردگی این دگرگونی ها به اندازه زندگی انسان امروزی بوده واشاعه هریك ازآنها درسطح جامعه پیامدهای خاص خود را به همراه دارد پدیده مد گریبانگیرجامعه مصرف محورامروزجهان است.

گرایش به مد بیانگرنوعی تجدید نظرخواهی ودرواقع تلاش در جهت نوكردن وتغییردرمسائل مختلف ظاهری زندگی است. به عبارت دیگرگرایش وسیع به تغییر و تنوع ، بیانگر حرص ونیازشدید انسان برای ورود به قلمروهای جدید است، نیازی كه جزئی ازفطرت انسان ها را تشكیل می دهد. میل به تغییرازیك نیاز فطری سرچشمه گرفته وقابل سركوب كردن نیست. برای همین انسان همواره به دنبال تغییرقالب ها وفراراز كلیشه هاست. درهم آمیختگی اجتماعی باعث می شود كه جامعه به سمت یك دست شدن درسبك پوشش، مدل آرایش، سلیقه رایج وطرزرفتاربرود. هرازچند گاهی شاهد تغییراتی دراین یكدستی می باشیم كه نشانه مدرنیسم ومد است. با ظهورتب مدرنیته یا مدرنیزاسیون وجهانی شدن وتحول دربرخی مفاهیم ومعیارها ، فضای زندگی بشرتبدیل به فضایی مصرف زده ، سطحی وكاملاصوری سوق داده می شود.

دراین فضا انسان به دنبال این است كه شكل ظاهری خود را تغییردهد وازآنجا كه این تغییربزودی اورا دل زده می كند، به سرعت به دنبال اشكال ظاهری جدیدی می رود. چنانچه این ظواهرنوین به شكل صحیح ودرقالب فرهنگ ملی ومذهبی جامعه دراختیاروی قرارنگیرد، یا آنها را خلق می كند ویا ازدیگران تقلید می كند. براساس تحقیقات انجام شده، جوامعی كه درقبال این رفتارجوانان ونوجوانان واكنش های تحقیرآمیزومقابله ای درپیش می گیرند، به نتایجی وخیم تردرمسئله بحران نسل ها رسیده وبخش مهمی ازنیروی كارآمد انسانی خود را مضمحل خواهند یافت .

تعریف:

بنا به تعریفی دیگر، باب روزیا مد(Fashion) تغییرات درپوشش، آداب، الگوهای رفتاری، سبك زندگی، هنر، ادبیات و حتی فلسفه بوده وبیشتر مبتنی برمیل به فرق داشتن وهمچشمی می باشد.

امروزه پیروی ازمد نه تنها در نوع پوشش جوانان ، بلكه در بخش های مختلف زندگی افراد تاثیرگذاراست. ازسبك لباس و آرایش های ظاهری گرفته (مد مو، مد لباس) تا وسایل منزل، حتی گرایش ها وعلایق خاصی كه درقشری ازجامعه ناگهان بیش ازسایرعلایق مورد پسند واقع می شود  .

جامعه شناسان مد را نمادی ازشیوه زندگی و ابزاری نمایانگر ثروت ، رفاه و پایگاه طبقاتی كه فرد به آن تعلق دارد ، تعریف می كنند. شاید به این دلیل كه پایگاه طبقاتی خود را در پشت نقابی پنهان كنیم . به دامان مد پناه می بریم وازیك رفتار، قیافه یا طرزپوشش، بدون توجه به طبقه اجتماعی كه به آن تعلق داریم پیروی می كنیم یا به شكل گسترده ای مبلغ آن می شویم. با این تعریف، مد به عنوان شكلی ازشیوه زندگی، محدوده وسیعی را دربرمی گیرد وتنها به لباس وآرایش محدود نمی شود ، هرچند كه نمود عینی آن را درآرایش وپوشش افراد بویژه جوانان متجلی شده است. یك مد جدید مانند سیلی بزرگ جامعه را فراگرفته، جوانان را مسخ نموده وپس ازمدتی (كوتاه) تغییرمی كند. خیلی ازافراد مد ومدگرایی را یك امركاملاشخصی و سلیقه ای می دانند ومعتقدند نمی توان افراد جامعه را مجبور كرد كه برخلاف آنچه دوست دارند وانتخاب می كنند، عمل نمایند . ولی آیا انتخاب هر گونه لباس وآرایشی برای هرجامعه وفرهنگی مناسب است؟ واساسا این سئوال همیشه مطرح است كه مدگرایی خوب است یا نه ؟

مسئله شناسی مد وجوانان :

دوره جوانی دوره گذرازبلوغ و شكل گیری حس استقلال طلبی فرد است. ازهمین رو جوان سعی دارد با روش های مختلف استقلال وهویت خود را به دیگران نشان دهد. مد ومدگرایی پدیده ای است كه كمابیش درمیان همه اقشارجامعه وجود دارد ، اما دراین میان ، جوانان ونوجوانان بیش ازدیگران به مد اهمیت داده وبسیارمدگرا می باشند.

فزونی احساس تنوع طلبی به عنوان یك نیاز روحی ، روانی همراه با تمایل به خودنمایی در جوانان ، گسترش رسانه ها و اینترنت ، توسعه وسایل ارتباط جمعی و فناوری های جدید رایانه ای و در پی آن گسترش ارتباط بین جوامع با فرهنگ های گوناگون وهمچنین مشاهده تصاویر جذاب از هنرپیشگان ، خوانندگان ، ورزشكاران و چهره های محبوب با مدل های جدید پوششی ، آرایشی وغیره ، همچنین متنوع تر شدن تفریحات و تسهیلات زندگی ، موقعیت جدید درشناخت وفهم ارزش ها ، باورها وانتخاب ها ودرنتیجه ترویج ناگهانی آداب وعقایدی را در پی دارد كه دربرخی موارد فراترازحد متعارف به ناهنجاری ورفتارهای متضاد با ارزش های جامعه تبدیل شده وخود را به عنوان یك مسئله اجتماعی نشان می دهد. اگرازجوانانی كه عادت كرده اند پوشش، آرایش ورفتارشان را طبق آخرین مدهای رایج تنظیم كنند، پرسیده شود كه به چه علت این كار را كرده اند، یا مثلااین آرم وكلمه روی لباس آنها چه كاركردی دارد، به سختی می توان پاسخ متقاعد كننده ای شنید ، جز آنكه: «خب، قشنگه !»، «برای اینكه مده .»! به نظربرخی جوانان، رعایت سبك پسندیده روزوپیروی ازمد روز، امری اجتناب ناپذیراست.

این پاسخ ها گرچه سطحی به نظرمی رسند، اما در یك تحلیل روان شناختی نشان دهنده نوعی از تعلق گروهی، نوجویی ، تنوع طلبی و گرایش جوانان به امروزی شدن است و یك پدیده طبیعی در جهت ارضای این نیازها محسوب می شود ؛ اما از آنجا كه همراه مد ، الگوهای رفتاری ، هنجاری و ارزش های خاصی در بین جوانان و نوجوانان رونق وشیوع یافته ومد كه نمایانگرارزش مسلط یك زمان در یك جامعه خاص است، عاملی برای انتقال هنجاروارزشی از جامعه ای به جامعه ای دیگر می شود ؛ بررسی زمینه ها وپیامدهای مدگرایی، یكی ازموضوعات مهم درجامعه ما محسوب می شود. ازآنجا كه دراكثرمواقع چنین محصولاتی (كالاهای فرهنگی) كه تولید داخل باشد را یافت نمی كند، به نوع تغییرشكل یافته وارداتی آن روی می آورد كه همین مسئله باعث بروزبرخی مسائل اجتماعی از جمله بحران هویت، می گردد. این موضوع اهمیت ولزوم ارائه كالاهی فرهنگی متناسب با فرهنگ ملی ومذهبی وهمچنین متناسب با تغییرات روز(جهان) را می رساند.

مد درایران :

با نگاهی به تاریخ ایران، مشاهده می شود اززمان قاجاركه پای ایرانیان به فرنگ بازشد تا پایان عصرپهلوی، فصل متفاوتی درمدگرایی ایرانیان گشوده شد. آشنایی درباریان قاجاربا زندگی غربیان در پی مسافرت های پرهزینه به اروپا ، به نوعی نخستین گام درعرصه شناخت پوشش های غربی بود . ذكراین نكته ضروری است كه ایران به لحاظ واقع شدن برسرراه ابریشم ومنطقه خاورمیانه همواره گذرگاه تردد اقوام مختلف بوده، ولی غنای اسلامی وایرانی فرهنگ این سرزمین مانع تقلیدپذیری ازبیگانگان بود. با ضعف پادشاهان ایرانی، بویژه درعصرقاجار، به دلیل كاهش اعتماد به نفس و خودباوری ، علائم غربزدگی آشكار گردید . متاسفانه امیركبیرهم مجال نیافت تا الگوبرداری صحیح درعرصه فناوری را برای توسعه ملی كامل كند. ادامه تحصیل برخی ازایرانیان درفرنگ زمینه تغییردیدگاه نسبت به هویت مذهبی وملی را پدید آورد وانحراف در الگوبرداری ازمظاهرپیشرفت با آغازدوران پهلوی به اوج خود رسید.

نگاه پهلوی اول به مقوله توسعه یافتگی ومبارزه با عوامل عقب افتادگی همانند پتركبیربود. اوپس ازمسافرت به تركیه وملاقات با آتاترك ومشاهده مظاهرغرب براین باورشد كه حجاب سبب عقب افتادگی ایران زمین است ! به همین علت دستور كشف حجاب زنان ویكدست كردن لباس رسمی مردان ایرانی را صادركرد. ازآن زمان كه رضا پهلوی با سلطه بركشورشكل لباس پوشیدن مردم ایران را تغییرداد ونقطه تاریكی درتاریخ ایران رقم زد، تا كنون مدهای مختلفی درایران رایج گردیده كه تقریبا دراغلب آنها عناصرمذهبی وملی رعایت نشده وبیشترالگوبرداری تقلیدی ازمدل های غربی بوده است. حكومت پهلوی وروشنفكران غرب زده براین باوربودند كه باید فرهنگ ایران را اروپایی كنند تا بدین ترتیب ازضعف وعقب ماندگی رهایی یافته ، درردیف كشورهای پیشرفته قرارگیرند ! بنابراین مدگرایی و غرب گرایی درایران ، دریك بسترفكری و دوشادوش هم رشد كرده اند .

گرچه مدگرایی و غرب گرایی دو مفهوم جدا از هم و دارای تعریف متمایز از یكدیگرند ، اما سیر تحولات تاریخی و اجتماعی در ایران به گونه ای سرنوشت این دو مفهوم را با هم گره زده است كه هرگاه سخن از مدگرایی به میان می آید ، مفهوم غرب گرایی نیز به ذهن متبادرمی شود.

همین طور در ایران و كشورهایی نظیر آن ، رشد صنعتی در راس شعارها قرار گرفت و خیلی زودتر از آن ، طرز تفكر ، نحوه زندگی و آداب پوشش دچار تغییر شد . میل به «اروپایی زیستن» در جامعه ایرانی باعث شد كه به جای بازسازی و نوسازی چارچوب اقتصادی و اجتماعی جامعه خود ، به ظواهر صنعتی شدن توجه شود . از آن زمان به بعد مهم ترین جلوه اروپایی شدن ، پوشیدن لباس های اروپایی و ترویج مدهای غربی به شمار می رفته است.

بخش اجتماعی

علی ترکاشوند-مجله الکترونیک فصل نو- سال پنجم - شماره 54

• مانکن های زیرزمینی

• مارک ها نشان شخصیت!

این مد است یا بی هویتی؟

از فرقه های نوظهور تا شیطان پرستی