زیارتی معادل بهشت و عدل الهی

 آیا این ثواب عادلانه است؟! اگر کسی اعمال صالح بسیاری را نداشته باشد باز در بهشت رفتنش تردید است اما شخصی که تنها زیارت کرده و هیچ عمل دیگری ندارد بهشتی! این با عدالت خداوند متعال سازگاری ندارد.

در روایات آمده است که زیارت حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام معادل بهشت است؟ به عنوان نمونه:

أنّ زیارتَها تَعدِلُ‏ الجَنّة.(1) ابن قولویه، متوفی 367، استاد شیخ مفید در کتاب كامل الزیاراتش باب صد و ششم در فضیلت زیارت حضرت فاطمه دختر موسى بن جعفر صلوات اللَّه علیه در شهر قم‏ نقل می کند از سعد بن سعد عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ‏ سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى ع قَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ(2)؛ (وی) گوید: از حضرت رضا علیه السلام پرسیدم زیارت حضرت فاطمه معصومه فضیلتى دارد؟ فرمود: هر كس قبر فاطمه را زیارت كند اهل بهشت خواهد بود.(3) در حدیث دیگر روایت می کند: پدرم رحمة اللَّه علیه و برادرم و جماعتى، از احمد بن ادریس، و غیر او، از عمركى بن على البوفكى، از كسى كه ذكرش نموده از حضرت ابن الرضا(امام جواد) سلام اللَّه علیهما، حضرت فرمودند: مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّة(4)؛ كسى كه قبر عمّه‏ام را در قم زیارت كند، بهشت برایش مى‏باشد.(5)

بنابر این روایات و روایات مشابه این اجر در قبال زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام ثابت است. اما شبهه ای مطرح می شود که: چگونه می شود که ثواب یک عمل هر چند بزرگ، بهشت باشد؟ و انسان بخاطر انجام عملی خاص شایستگی ورود به بهشت را پیدا کند و سعادتمند شود؟ آیا این ثواب عادلانه است؟! اگر کسی اعمال صالح بسیاری را نداشته باشد باز در بهشت رفتنش تردید است اما شخصی که تنها زیارت کرده و هیچ عمل دیگری ندارد بهشتی! این با عدالت خداوند متعال سازگاری ندارد. قرآن هم می فرماید:وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ‏ إِلاَّ ما سَعى(6)… براى انسان بهره‏اى جز سعى و كوشش او نیست. و آیا اگر اینگونه باشد این جزا ظالمانه نیست؟ در حالی که خداوند می فرماید: إِنَّ اللَّهَ لا یَظْلِمُ‏ النَّاسَ شَیْئاً وَ لكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ(7)؛ خداوند هیچ به مردم ستم نمى‏كند؛ ولى این مردمند كه به خویشتن ستم مى‏كنند! و یا وَ لا یَظْلِمُ‏ رَبُّكَ أَحَداً؛ و پروردگارت به هیچ كس ستم نمى‏كند.(8)

در جواب باید گفت: شیعه که اعتقاد به عدل خدا دارد باید جواب قانع کننده ای داشته باشد؛ به همین خاطر اگر ثواب بهشت در قبال یک زیارت صوری باشد خواندن زیارت بدون دانستن معانی آن، آمدن به زیارت بدون شناختن شخص زیارت شده، این مسلما اثر چندانی ندارد چه برسد که ثوابی به وزن بهشت داشته باشد.

زیارتی مقبول است و دارای چنین اثر بزرگی که با معرفت و شناخت نسبت به زیارت شونده باشد. همچنان که در روایتی به این مطلب اذعان شده است: فِی مَزَارِ الْبِحَارِ: رَأَیْتُ فِی بَعْضِ كُتُبِ الزِّیَارَاتِ حَدَّثَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع قَالَ قَالَ یَا سَعْدُ عِنْدَكُمْ لَنَا قَبْرٌ قُلْتُ جُعِلْتُ‏ فِدَاكَ قَبْرُ فَاطِمَةَ بِنْتِ‏ مُوسَى‏ قَالَ نَعَمْ مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ(9)؛ در مزار بحار می نویسد: در بعضى از كتابهاى زیارت دیدم كه على ابن ابراهیم از پدرش از سعد از حضرت رضا علیه السّلام نقل كرد كه فرمود: سعد قبرى از ما در بلاد شما است عرض كردم: فدایت شوم قبر فاطمه‏ دختر موسى بن جعفر علیهماالسّلام؟ فرمود: آرى هر كس زیارت كند او را با عرفان و معرفت، بهشت برین جایگاهش خواهد بود.(10) با توجه به این روایت هر زیارتی از قبر حضرت معصومه علیهاالسلام ثواب سعادت ابدی را ندارد، بلکه زیارتی به بهای بهشت داراست که با معرفت به مقام ایشان باشد.

اما مقام این بانو چقدر والاست که زیارت از قبرش چنین پاداشی دارد؟ عالم بزرگ آیت الله کریمی جهرمی می نویسد: «در جلالت قدر و مرتبه والای آن بانوی آسمانی همین بس که مورد احترام و تقدیس حضرات امامان معصوم و پیشوایان آسمانی سلام الله علیهم اجمعین بوده ... از جمله مناقب و شرافتهای افتخار آمیز آن بزرگوار ورود یک صورت زیارت یا به تعبیر معروف یک زیارتنامه مخصوص برای حضرت معصومه از ناحیه مقدس امامان صلوات الله علیهم می باشد.

آری ورود دستور خاص در کیفیت زیارت آن بانوی بهشتی حکایت از شأن عظیم و مقام رفیع و رتبه والای او می باشد... مطلبی که در نشان دادن مقام والا و با عظمت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نقش دارد فقره ای از زیارت حضرت است که می فرماید:إنّ لکِ عندالله شأنا من الشأن؛ حقا که برای تو در نزد خداوند شأنی معهود و مخصوص است.»

ایشان در ادامه می گویند: «به نظر می آید که مقصود از شأن دوم که با الف و لام تعریف آمده است شأن ولایت و  امامت و عصمت باشد؛ یعنی از برای تو شأنی عظیم و موقعیتی رفیع از نوع شیون امامت و ولایت و عصمت و یا سهمی از آن مقام والاست... بنابراین ریشه های عمیق ولایت و امامت در جان آن حضرت هست و از این رو نفوذ و تأثیر معنوی و روحانی حضرت در اعماق جان پیروان خاندان عصمت از نوع تأثیر و نفوذ امامان پاک و معصوم است.»(11)

معرفت این بانوی بزرگ آنقدر بالاست که در زیاتنامه ایشان که از امام رضا علیه السلام نقل شده آمده است که: و أَنْ لَا یَسْلُبَنَا مَعْرِفَتَكُمْ؛ خدا معرفت شما را از ما دور نکند.(12) معلوم می شود که شناخت در این جا صرف دانستن بدون عمل نیست و الا علم بی عمل بکار نمی آید. و این با عدالت خدا منافات ندارد.

از طرفی دیگر خداوند آگاه به میزان ثواب و ارزش اعمال است و ملاک ثواب را او می داند.

نتیجه اینکه ما از واقعیت اعمال و اثرشان اطلاعی نداریم زیارت اگر با معرفت بدان معنا که گفته شد باشد در واقع اثرش همین است.

پی نوشت ها:

1. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار،ج ‏48، ص  303

2. كامل الزیارات، ص 324

3. اخبار و آثار حضرت امام رضا علیه السلام‏، عزیز الله عطاردى،‏ ص  688، ناشر: انتشارات كتابخانه صدر

4. كامل الزیارات، ص 324

5. كامل الزیارات، ترجمه ذهنى تهرانى، ص 974

6. سوره نجم، آیه 39، ترجمه آیت الله مکارم

7. سوره یونس، آیه 44 ، ترجمه آیت الله مکارم

8. سوره کهف، آیه 49

9. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏48، ص 317

10. زندگانى حضرت امام موسى كاظم علیه السلام‏، موسى خسروى‏، ص285 ،ناشر: اسلامیه‏

11. بانوی ملکوت، آیت الله کریمی جهرمی، ص 61 تا 64

12. بحارالأنوار، ج 99، ص 265

سید روح الله علوی

بخش عترت و سیره تبیان