اهل تکاثر چه کسانی هستند؟
قرآن با نكوهش ثروت‌اندوزی به مسلمانان دستور می‌دهد كه اموال خود را در راه خدا، و بهره‌گیری مردم به كار اندازند، و از اندوختن و ذخیره كردن آنها بپرهیزند . ثروت زیاد و علاقه به آن حلاوت عبادت را در آدمی از بین می‌برد لذا دست از عبادت برمی‌دارد و حتی با احكام الهی به مخالفت برخیزد .
تكاثر از ریشه و مصدر باب تفاعل به معنای افزون شدن، فراوان شدن و به بسیاری مال و ثروت فخر كردن است. تكاثر اختصاصی به ثروت ندارد بلكه گاه بر زیادی فرزند و قوم خویش نیز تعلق می‌گیرد. یك سوره در قرآن به نام التكاثر به بیان این صفت زشت و برحذر داشتن مردم از آن اختصاص داده است.
تكاثر علاوه بر آثار ناگوار فراوانی كه دارد می‌تواند سبب پیدایش صفت‌های زشت دیگری نیز گردد:
1- غفلت از یاد خدا
قرآن كریم می‌فرماید:
« وَمَا أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُم بِالَّتِی تُقَرِّبُكُمْ عِندَنَا » (سبأ/37)؛ اموال و اولاد شما چیزی نیست كه شما را به ما نزدیك سازند.
از این روست كه بندگان را از دل بستن به آنها برحذر می‌دارد:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَمَن یفْعَلْ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» (منافقون/9)
«ای كسانی كه ایمان آورده‌اید، اموال و اولادتان شما را از یاد خدا به خود مشغول ندارد كه هر كه چنین كند زیانكار است»
2- تكبّر و غرور
انسان، هنگامی كه از نظر ثروت بر دیگران برتری یافت گرفتار تکبر و فخر فروشی می‌شود و ثروت را وسیل? برتری جوئی قرار می‌دهد.
قرآن كریم از قول یكی از این افراد كه به برادر خود فخر می‌فروشد نقل می‌كند:
« أَنَا أَكْثَرُ مِنكَ مَالًا وَأَعَزُّ نَفَرًا » (كهف/34)
«من به مال از تو بیشتر و از حیث افراد عزیزترم»
این غرور گاهی باعث می‌شود كه انسان حتی پیامبران الهی را تكذیب كند چنان‌چه طبق شهادت تاریخ بیشتر دشمنان و تكذیب كنندگان پیامبران الهی ثروت‌مندان مغرور و مرفهین بی‌درد بوده است:
« وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیةٍ مِّن نَّذِیرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ كَافِرُونَ وَقَالُوا نَحْنُ أَكْثَرُ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ » (سبأ/ 34-33)
پیامبر گرامی اسلام : مال كمی كه شكرش را ادا كنی، بهتر از ثروت زیادی است كه نتوانی حقّش را ادا كنی
«ما هیچ بیم دهنده‌ای به قریه‌ای نفرستادیم جز آنكه توانگران عیاش آن گفتند ما نسبت به آنچه برای شما فرستاده شده كافرین و گفتند: اموال و اولاد، از همه بیشتر و عذاب نخواهید شد.»
3- تحقیر دیگران
حضرت علی (ع) می‌فرماید:
«هر كس مال در نزد او ارزشمند و گرامی شد مردمان در نظر او خوار می‌گردند»
4- سختی حساب
قرآن با نكوهش ثروت‌اندوزی به مسلمانان دستور می‌دهد كه اموال خود را در راه خدا، و بهره‌گیری مردم به كار اندازند، و از اندوختن و ذخیره كردن آنها بپرهیزند وگرنه دچار عذاب دردناكی خواهند شد:
« یوْمَ یحْمَى عَلَیهَا فِی نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَـذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ» (توبه/35)
«آنها را كه طلا و نقره ذخیره می‌كنند، و آن را در راه خدا انفاق نمی‌كنند به مجازات دردناك بشارت ده»
5- عاقبت بد
ثروت زیاد و علاقه به آن حلاوت عبادت را در آدمی از بین می‌برند لذا دست از عبادت برمی‌دارد و حتی با احكام الهی به مخالفت برخیزد چنان‌چه نقل شده است كه ثعلبه بن حاطب مردی فقیر بود كه مرتب به مسجد پیامبر (ص) می‌آمد و اصرار داشت كه پیامبر (ص) دعا كند تا خداوند مال فراوانی به او بدهد. پیغمبر به او فرمود:
«مال كمی كه شكرش را ادا كنی، بهتر از ثروت زیادی است كه نتوانی حقّش را ادا كنی.»
با اصرار زیاد ثعلبه پبامبر (ص) برایش دعا كرد. مدتی نگذشت كه ثعلبه دارای گوسفندان فراوانی شد به حدی كه به خاطر رسیدگی به آنها نتوانست به مسجد بیاید و حتی ناچار شد از مدینه خارج شود پس از مدتی رسول خدا (ص) مأمور جمع‌آوری زكات را نزد ثعلبه فرستاد ولی او از زكات دادن امتناع كرد، و نه تنها از دادن زكات امتناع ورزید، بلكه به واجب بودن زكات نیز خرده گرفت.
بخش قرآن تبیان
منابع:
مرکز پژوهشی پژوهه
1)فرهنگ عمید، 333.
2)مفردات راغب، 426.
3)شرح غرر الحكم، ج 5، ص 336.
4)بحار، ج 22، ص 40.
