حقوق كودك و خلأهای قانونی آن مقدمه
حقوق كودك و حمایت ها و مساعدت‌های مربوط به آن به لحاظ این كه از یک سو بیش از ربع جمعیت كودكان جهان در كشورهای اسلامی زندگی می‌كنند و حوادث و مصائب متعددی كه در اثر اشغال دولتهای خارجی در كشورهایی همچون عراق و افغانستان و فلسطین سبب كشتار هزاران طفل مسلمان گردیده و از سوی دیگر بلایا و مصائب مانند زلزله و سونامی‌ها به شدت آنها افزوده است .
اتخاذ سیاست افتراقی در حمایت از كودكان در قوانین و اسناد مختلف حقوقی ( اعم از هنجار آفرین و تقابلی) خواه در اسناد منطقه‌ای و بین‌المللی مصوب سازمان ملل متحد كه به‌واسطه تأثیر آن از قدرت كشورهایی خاص همچون فرانسه، انگلستان و آمریكا، آثار نگرش‌های غربی و غیر اسلامی در آنها مشهودتر است و خواه در اسناد مصوب سازمان‌های اسلامی همچون OIC ضرورت جدی خود را پیدا می‌نماید و بررسی تعامل این اسناد كه به لحاظ موضوعی مرتبط و مشابه‌اند اولاً بیان‌گر نقاط قوت و مثبت هریك از این اسناد است و ثانیاً زمینه‌ساز تبیین دقیق و موشكافانه چار چوب حقوق اسلامی و برجستگی‌های مترقی آن است.
بر این پایه در پی اهداف اسلامی و تلاش‌هایی كه در جهت پاسخگویی مناسب و كامل حمایت از كودكان و ترسیم حقوق ایشان در OIC صورت پذیرفت، سندی با عنوان میثاق حقوق كودك در اسلام در تاریخ تیر‌ماه سال 1384 شمسی برابر با جمادی الاولی 1426 هجری قمری به تصویب اعضاء رسید كه بررسی حقوق كودك از اهمیت شایان توجهی برخوردار است.
در این راستا و با عنایت به مطالعات تفصیلی و متعددی كه در خصوص كنوانسیون حقوق كودك مصوب سازمان ملل متحد صورت پذیرفته است. بررسی قوانین حمایتی از حقوق كودك می تواند بسیار مفید تلقی شود ، لذا در این مقاله نگاهی مختصر و مفید به این دو موضوع می اندازیم.
كنوانسیون 1989 حقوق كودك و قانون اجازه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به آن ، قانون مورخ 19 تیر ماه 1380 مجلس شورای اسلامی درباره پذیرش اصلاحیه كنوانسیون حقوق كودك ، قانون تصویب كنوانسیون ممنوعیت و اقدام فوری برای محو بدترین اشكال كار كودك و توصیه نافذ مكمل آن ، كنوانسیون ممنوعیت و اقدام فوری برای محو بدترین اشكال كار كودك ، توصیه‌نامه ممنوعیت و اقدام فوری برای محو بدترین اشكال كار كودك
. آیین‌نامه اجرایی تبصره‌های «1» و «2» ماده واحده قانون تصویب كنوانسیون ممنوعیت و اقدام فوری بر ای محو بدترین اشكال كار كودك و توصیه‌نامه مكمل آن،
. ماده (16) قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به كنوانسیون چارچوب سازمان بهداشت جهانی در مورد كنترل دخانیات،
. قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتكل اختیاری كنوانسیون حقوق كودك در خصوص فروش، فحشا و هرزه‌نگاری كودكان،
. پروتكل اختیاری كنوانسیون حقوق كودك درباره فروش، فحشا و هرزه نگاری كودكان (مصوب 4/3/1379 مجمع عمومی سازمان ملل متحد)،
. قانون تعیین تكلیف قابلیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی،
. برخی مواد آیین‌نامه نحوه تكلیف و طبقه‌بندی زندانیان،
. آیین‌نامه ساماندهی كودكان خیابانی،
. قانون مربوطه به تشكیل دادگاه اطفال بزهكار مصوب 1338،
. قانون حمایت از كودكان بدون سرپرست،
. قانون حمایت از كودكان و نوجوانان،
. قانون اجازه افتتاح حساب پس‌انداز برای اطفال مصوب 1357،
. قانون تشدید به كار گماردن اطفال كمتر از 12 سال در كارگاه‌های فرشبافی 1347،
. قانون حق حضانت فرزندان صغیر با مجوز 1364،
. قانون مربوط به حق حضانت 1365،
. قانون واگذاری قیمومت محجوران تحت پوشش سازمان بهزیستی كشور به سازمان مذكور تا زمان تعیین قیم توسط دادگاه 1376،
. برخی مواد از قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور كیفری در ارتباط با اطفال و نوجوانان،
. برخی مواد از قانون گذرنامه در ارتباط با اطفال و نوجوانان،
. برخی مواد از قانون مسئولیت مدنی در ارتباط با اطفال و نوجوانان،
. بند «11» ماده یكم آیین‌نامه امور خلافی در ارتباط با اطفال،
. برخی مواد قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق،
. موادی از قانون حفاظت در برابر اشعه و....
خلأ های مربوط به حقوق كودك
با این همه حقوق كودك خلأ هایی نیز دارد كه برخی از آنها عبارتند از:
الف) فقدان قانونی جامع در خصوص همه نیازها و ضرورتهای مربوطه به اطفال .
ب) عدم تصویب عهدنامه حقوق كودك در اسلام مصوب 2005 OIC (سازمان كنفرانس اسلامی) در مجلس شورای اسلامی،
ج) خلأ و ابهام مربوط به حق شرط ایران در خصوص كنوانسیون حقوق كودك 1989 كه هنوز به‌لحاظ قانونی و به‌طور شفاف موارد مربوط به حق رزرو ایران در كنوانسیون اشاره شده احصاء نگردیده است.
د) خلأ قانونگذاری و تدوین كردن منشور حقوق كودك و نیز خلأ انعكاس حقوق و تكالیف شرعی كودك كه در فقه غنی امامیه ذكر گردیده و هنوز در گستره رسمی قانونی نیامده است.
هـ) خلأ ضمانت اجرای حقوق كودك در گستره رسانه به‌ویژه در صدا و سیما زیرا علی‌رغم وجود ضوابطی تحت فصل مستقل در این‌خصوص در سند افق رسانه، حق نقض و نادیده گرفتن هریك از این ضوابط به صراحت حق نقض مدیر شبكه شمرده شده است (آخرین بند افق رسانه)
ج) در خصوص مقایسه ماده (1179) قانون مدنی و تبصره 2 ماده 49 قانون مجازات اسلامی
پی نوشتها:
1. این مصائب و آثار نامطلوب به حقوق كودكان در غرب نیز غوغا می‌كند،برای مثال نیمی از بارداری‌های ناخواسته در فرانسه با سقط جنین داوطلبانه مواجه شده‌اند! برای مطالعه تفصیلی در این خصوص و سایر موارد مشابه در فرانسه ،اتریش ،اسپانیا ،آلمان ،انگلستان ،سوئد ،هلند ،یونان ، رو مانی ،بلژیك، اتریش و ... بنگرید به نقض حقوق زنان و كودكان در اتحادیه اروپا، 1388. صص 58الی 61.
2.. The Organization of the Islamic Conference
3. در این‌خصوص بنگرید به مصفا، نسرین و همكاران، كنوانسیون حقوق كودك و بهره‌وری از آن در حقوق داخلی ایران، تهران، دانشكده حقوق و علوم سیاسی و برنامه عمران ملل متحد. ،1383، ص69.
احمد زهروی
بخش حقوق تبیان
