تبیان، دستیار زندگی
، تقابل ایران و 1+5 در عرصه ی پرونده ی هسته ای این کشور وارد فاز جدیدی شد. همچنین در عرصه های غیر هسته ای نیز ایران تنش ها و درگیری هایی را با برخی از کشور های دوست و متخاصم تجربه کرد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چالش های سال 89 ایران

نقشه ایران

با پایان سال 1389 تصمیم گرفتیم به چالش ها و تحولات ایران در عرصه سیاست خارجی و روابط بین الملل نگاهی گذرا بیاندازیم و با بررسی مسائل گذشته به استقبال سالی جدید برویم. گذشته را می خواهیم چراغی برای راه آینده خود مدنظر قرار بدهیم. پیش از هرچیز لازم به تذکر است که حتی رویدادهای غیر هسته ای سیاست خارجی ایران نیز در واقع تحت تاثیر پرونده ی هسته ای کشورمان واقع شده اند.

سال 1389 با اخبار مرتبط با سه کوهنورد آمریکایی دستگیر شده در خاک ایران آغاز گردید. در بیستم فروردین بود که ایران به صراحت این سه جوان را به همکاری با سازمان های اطلاعاتی آمریکا متهم نمود. این کوهنوردان که از مرداد سال 89 در ایران محبوس بودند، سرانجام در سی ام اردیبهشت فرصت یافتند تا در تهران با مادرانشان دیدار کنند. در سوم خرداد، وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که اگر آمریکا دست به اقداماتی بشردوستانه بزند، ممکن است ایران این سه زندانی آمریکایی را با زندانیان ایرانی محبوس در آمریکا معاوضه نماید. مبنای قوت گرفتن احتمال چنین تعویض اسرایی را می توان در ماجرای خانم کلوتیلد ریس دید. این خانم جوان فرانسوی که در جریان درگیری های خیابانی پس از انتخابات دستگیر شده بود، عملا با یک بازرگان ایرانی در بند در فرانسه به نام مجید کاکاوند معاوضه گردید. به جهت همین مسبوق به سابقه بودن استرداد زندانیان بود که برخی در خصوص کوهنوردان آمریکایی نیز این احتمال را مطرح ساختند که ایران ممکن است مایل باشد ایشان را با شهرام امیری، دانشمند هسته ای ایرانی که به گفته ی مقامات ایران توسط نیروهای اطلاعاتی آمریکا ربوده شده و به آمریکا برده شده بود، تعویض نماید.

واقعه ی دیگر که به کرات در سال گذشته افکار عمومی ایران را مشوش نمود، ادعا های ارضی امارات متحده در مورد جزایر سه گانه ی ایران در خلیج فارس بود. مقامات اماراتی ایران را اشغال گر و این سه جزیره را خاک امارات معرفی کردند. همچنین، مجامع و مقامات عرب به کرات از عنوان جعلی خلیج عربی برای نام بردن از خلیج فارس استفاده کردند. به نظر نویسنده، چنین تحرکاتی را نیز می توان فشار های جانبی غرب در راستای منصرف ساختن ایران از برنامه ی هسته ای اش قلمداد کرد. در واقع تشدید تهدیدات ممکن است بعضا دولت ها را به تغییر موضع و انعطاف در دیگر مسائل مورد مناقشه با دیگر دول مجبور کند.

مقامات روسی بارها اعلام کردند که قطعنامه ی تحریمی 1929 منعی در راستای تحویل سامانه ی موشکی به ایران ایجاد نکرده اما در نهایت از تحویل آن به ایران خودداری نمودند

معضل دیگر که به نوعی نیز به پرونده ی هسته ای ایران مرتبط است، درگیری ایران با روسیه بر سر تحویل سامانه پدافند موشکی اس 300 بود. مقامات روسی بارها اعلام کردند که قطعنامه ی تحریمی 1929 منعی در راستای تحویل این سامانه ی موشکی به ایران ایجاد نکرده اما در نهایت از تحویل آن به ایران خودداری نمودند. در واقع می توان سیاست خارجی روسیه را در قبال فشار های غربی ها بسیار مماشات گرایانه دانست. این کشور که سابقا یکی از متحدین ما در مسئله هسته ای محسوب می شده، به صورتی مشهود در جریان تحریم های اخیر پشت ایران را خالی کرده است. این رفتار روسیه بار دیگر به یادمان می آورد که در عرصه ی سیاست، هیچ دوست یا دشمن ابدی ای وجود ندارد.

موضوع دیگر که باید در اینجا بدان اشاره کرد، بحث تحریم های منفرد کشورها علیه ایران است. این سلسله تحریم ها که عملا به ابتکار آمریکا آغاز گردید فلسفه ای بسیار ساده در پس خود دارد. تلاش برای اعمال تحریم های یکپارچه در قالب شورای امنیت ملل متحد می تواند با وتوی چین و احتمالا روسیه همراه شود. در عوض، آمریکا با ترقیق و تلطیف تحریم های اعمالی در قطعنامه 1929، تلاش کرد تا اولا خود، ابعاد تحریم های ایران را در نظام تقنینی خویش بسط دهد و از دیگر سو با تهدید یا تشویق شرکت های بین المللی، آنها را نیز وادار به تحریم ایران نماید. در این راستا، نتایج زیر بر ایران عارض گردید:

1- شرکت نفتی بریتیش پترولیوم، روز سه‌شنبه، 22 تیرماه، اعلام کرد که مدت زمان قرارداد این شرکت با ایران برای تأمین سوخت هواپیماهای شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی در پایان ماه ژوئن به اتمام رسیده است. مسئله سوخت رسانی به هواپیماها و نیز ممنوعیت های ناشی از اقدامات امنیتی پرواز موجب شد که بسیاری از فرودگاه های اروپایی از فرود هواپیماهای ایرانی در فرودگاه های خود ممانعت به عمل آورند.

2- مسئله تامین منابع مالی و فاینانس که به واسطه ی تحریم های گسترده ی مالی عملا توان نهاد های ایرانی را برای بازپرداخت وام های دریافتی از ایشان سلب کرد و بارها اموال نهاد های ایرانی را در خطر حراج قرار داد. در این مورد، لااقل دو نوبت در سال گذشته، کشتیرانی ایران به جهت ناتوانی در نقل و انتقالات مالی و بازپرداخت وام در خطر از دست دادن کشتی های خود قرار گرفت.

آمریکا با ترقیق و تلطیف تحریم های اعمالی در قطعنامه 1929، تلاش کرد تا اولا خود، ابعاد تحریم های ایران را در نظام تقنینی خویش بسط دهد و از دیگر سو با تهدید یا تشویق شرکت های بین المللی، آنها را نیز وادار به تحریم ایران نماید.

3- تحریم صادرات سوخت: کشور ها عموما از فروش و صادرات سوخت و خصوصا بنزین به ایران شانه خالی کردند. نکته ی بسیار مهم در این میان آن است که تحریم های انرژی صرفا شامل صادرات به ایران می شود نه واردات از آن. چرا که تحریم خرید نفت از ایران با ایجاد شوک نفتی می تواند به ثبات قیمت نفت آسیب برساند.

نکاتی دیگر نیز در سال گذشته و عرصه ی سیاست خارجی رخ داد که متاسفانه به جهت کثرت این موارد قادر به پرداختن به آنها نیستیم. مسائلی مانند کشف محموله سلاح منتسب به ایران در نیجریه که با قطعنامه 1929 که صادرات و واردات سلاح را برای ایران ممنوع می ساخت، از سوی دولت نیجر به شورای امنیت گزارش شد. مسئله ی تعیین مشاوران امور خارجه توسط رئیس جمهور، که به عنوان موازی کاری در دستگاه دیپلماسی مورد انتقاد چهره هایی در مجلس و نیز ناظرین سیاسی داخلی قرار گرفت. و نیز تغییر ناگهانی وزیر امور خارجه درست در زمانی که آقای متکی برای ابلاغ پیام ریاست جمهوری در سنگال به سر می برد. و نیز اسنادی که توسط سایت ویکی لیکس منتشر شد و ایران را به حمایت از گروه های ستیزه جو در افغانستان و عراق متهم می کرد. اسنادی که به تلاش کشور های عرب حاشیه ی خلیج فارس در راستای ترغیب آمریکا برای حمله به ایران اشاره می نمود و مواردی از این دست که همگی به نوعی دارای اهمیت می باشند.

در هر حال، می توان سال 1389 را سالی پر حادثه در تاریخ سیاست خارجه ی جمهوری اسلامی ایران به شمار آورد. همانطور که در نوشته ی قبل نیز اشاره شد، تقابل ایران و 1+5 در عرصه ی پرونده ی هسته ای این کشور وارد فاز جدیدی شد. همچنین در عرصه های غیر هسته ای نیز ایران تنش ها و درگیری هایی را با برخی از کشور های دوست و متخاصم تجربه کرد.

سروش آریا

بخش سیاست تبیان