شیوه هاى پرسش خلاق
شگرد خاص طرح سؤال وسیله اى است كه استعداد خلاق كودكان را بارور مى سازد.
1. به كارگیرى قوه تخیل
یكى از شیوه هایى كه مى توان كودكان را بیش تر به تفكر خلاق واداشت، این است كه به آنان كمك كنیم تا هر چیز را با به كارگیرى قوّه تخیل و ابتكار خود به وضعیت دلخواه و مطلوب درآورند. از كودكان بخواهید اشیاء را به شكلى كه دوست دارند تبدیل كنند. چند نمونه از این سؤالات كه هر یك مربوط به یك شىء خاصى است، به شرح ذیل است:
ـ اگر شیرین تر بود، مزه بهترى نداشت؟
ـ اگر كوچك تر بود، عالى تر نبود؟
ـ اگر سریع تر بود، بهتر نبود؟
ـ اگر آرام تر بود، بهتر نبود؟
ـ اگر به عقب برمى گشت، جالب تر نبود؟
ـ اگر بزرگ تر بود، راضى تر نبود؟
2. به كارگیرى حواس دیگر
كودكان مى توانند استعداد خلاق خود را با به كارگیرى حواس خود، به طریق غیرعادى شكوفا سازند. براى مثال، از آنان مى خواهیم كه چشمان خود را بسته و آنچه را كه در دست آنان قرار داده ایم، حدس بزنند. روش دیگر، این است كه كودكان چشمان خود را بسته و آنچه را مى شنوند حدس بزنند. هنگام انجام این تمرینات بایستى از كودكان دلایل حدسشان را نیز جویا شد. بدینوسیله، سرگرمى بیش ترى به همراه یادگیرى براى آنان فراهم كرده ایم.
3. طرح سؤالات انشعاب پذیر
براى كودكان سؤالاتى طرح كنید كه به پاسخ هاى متفاوتى نیاز دارد، تا آنان براى پاسخ گویى از مهارت هاى تفكر خلاق خود كمك بگیرند.
در ذیل، چند مثال در زمینه مفهوم «آب» مطرح شده است:
ـ موارد استفاده آب كدامند؟
ـ چه چیزى در آب شناور مى شود؟
ـ آب چه كمكى به ما مى كند؟
ـ چرا آب سرد است؟
ـ چه چیزى موجب مى شود كه آب به شكل باران درآید؟
ـ چه چیزى زیر آب می رود؟
سؤالات كلى كه انشعاب پذیرند و مفاهیمى چون: شن، یخ، دود، ماشین و یا عناوین مشابه را در بردارند، براى كودكان سرگرم كننده هستند. این گونه سؤالات، فكر كودكان را باز و انعطاف پذیر مى كند.
4. شیوه «چه اتفاق مى افتاد اگر...؟»
این شیوه، به وسیله بسیارى از معلمان به كار گرفته شده و موفقیت آمیز بوده است. البته، هدف آن است كه با استفاده از كلاس هاى «فكر تؤأم با عمل» قوه ابتكار و تخیّل آنان را بیدار سازیم. براى نمونه از سؤالات زیر مى توان استفاده كرد:
ـ چه اتفاق مى افتاد اگر درختان موجود در جهان آبى رنگ بودند؟
ـ چه اتفاق مى افتاد اگر تمامى اتومبیل ها كار نمى كردند؟
ـ چه اتفاق مى افتاد اگر همه مردم لباس یكسان و یك رنگ مى پوشیدند؟
ـ چه اتفاق مى افتاد اگر همه سبزیجات طعم شكلات داشتند؟
ـ چه اتفاق مى افتاد اگر هیچ ساعت دیوارى یا مچى وجود نداشت؟
ـ چه اتفاق مى افتاد اگر شما مى توانستید پرواز كنید؟
ـ چه اتفاق مى افتاد اگر همه مردمى كه فردا صبح از خواب بیدار مى شدند، جثه خود را دوبرابر مى دیدند؟
5. به چند طریق مختلف...
نوع دیگر سؤالى كه موجب رشد و گسترش تفكر خلاق یك كودك مى شود این گونه سؤال ها است:
- به چند طریق، یك قاشق مورد استفاده قرار مى گیرد؟
- به چند طریق یك دكمه مى تواند مورد استفاده قرار گیرد؟
- به چند طریق یك رشته نخ یا ریسمان مى تواند مورد استفاده قرار گیرد؟
- و...
6. سؤالات مختلف
ـ فرض كنید شما مبلغ یك میلیون دلار دریافت كرده و ظرف مدت 2 دقیقه بایستى آن را خرج كنید. فهرستى از روش هاى خرج كردن پول تهیه نموده و آن را با جواب دیگران مقایسه كنید.
ـ فرض كنید شما اولین شخصى هستید كه با مردى كه از كره مریخ ملاقات كرده و تنها 3سؤال مى توانید از او بپرسید. چه سؤالاتى را مطرح مى كنید؟ سؤالات خودتان را با دیگران مقایسه كنید.
ـ فرض كنید شما به تنهایى به ملاقات رهبر معظم انقلاب اسلامى رفته اید، اولین سؤال شما از ایشان چیست؟
ـ تصور كنید شما مى توانستید به مدت یك ساعت به جاى هر فردى در جهان باشید، آن شخصیت چه كسى خواهد بود؟ شما چه كارى انجام خواهید داد؟
پاسخ هاى خود را با همكلاسى هاى خود مقایسه كنید.
نویسنده: محمدرضا مطهرى
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان
تنظیم: مریم فروزان کیا
