نقش معلم در شكوفایى خلاقیت (قسمت اول)

مفهوم خلاقیت

خلاقیت و نوآورى محرك اصلى تمدن هاست. تلفن، اتومبیل، هواپیما، رادیو، تلویزیون، رایانه، اتوماتیك، الكترونیك، قدرت اتمى و مسافرت هاى فضایى و خلق ادبیات و انواع هنرها و ... نقاط عطفى از اختراعات و اكتشافات و نمودى ارزشمند از تفكر و ذهن خلاق بشر هستند. بنابراین، براى پیشرفت در صنعت، اقتصاد، سیاست و همه علوم، نیازمند تفكرى خلاق و نوآور مى باشیم، خلاقیتى كه در ضمیر همه ما نهفته و در نحوه زندگى ما تأثیر دارد.

تحولات سریع عصر كنونى ما، نیازمند حل مسائل و مشكلات به گونه اى خلاق است. هرچند علم و توسعه و پیشرفت نیاز اولیه بشر امروزى است، ولى باید دانست كه علم به خودى خود، ضامن حل بسیارى از مسائل و مشكلات آینده اى كه ما با آن ها مواجه خواهیم شد نیست، تنها نیروى فوق العاده و قدرتمند خلاقیت است كه مى تواند مسائل و مشكلات را به طرز خارق العاده اى از سر راه بشر بر دارد.

روان شناسان در تعریف خلاقیت متفق القول نیستند و به خلاقیت از زوایاى گوناگونى مى نگرند، در گذشته محور بحث روان شناسان از خلاقیت شخص خلاق یا فرایند خلاق بود. امروزه نیز اگرچه بسیارى از اندیشمندان به خلاقیت به عنوان یك فرایند مى نگرند، اما تعریف آنان از خلاقیت، مبتنى بر ویژگى مولد بودن است.

آموزش و پرورش خلاقیت

در چند دهه اخیر پژوهش هاى بسیارى در زمینه خلاقیت انجام شده است. پژوهش هاى انجام شده در زمینه آموزش خلاقیت، عموماً به این نتیجه رسیده است كه خلاقیت را هم مى توان آموزش و هم پرورش داد.

تورنس مى نویسد: طى پانزده سال تجربه در مطالعه و آموزش تفكر خلاق، شواهدى دیده ام كه نشان مى دهد خلاقیت را مى توان آموزش داد. فلدهوسن و همكارانش مى گویند: پاسخ به این سؤال كه «آیا مى توان خلاقیت را آموزش داد؟» مثبت است. آنان روش هاى جالبى براى آموزش خلاقیت ارائه مى دهند.

تحقیقات نشان داده است كه تمام انسان ها داراى قوّه خلاقیت هستند. برخى در یك زمینه داراى خلاقیت بیش تر و برخى در زمینه اى دیگر. خلاقیت مى تواند به وسیله معلمان در دانش آموزان شكوفا گشته و یا از بین برود. بنابر این، باید محیط و فضاى مساعدى براى رشد و پرورش قوّه خلاقیت دانش آموزان فراهم آورد.

كارل راجرز در این زمینه مى نویسد: «روشن است كه خلاقیت را نمى توان با فشار ایجاد كرد، بلكه باید به آن اجازه داد تا ظهور كند. همان گونه كه زارع نمى تواند جوانه را از دانه بیرون بیاورد، اما مى تواند شرایط مناسبى براى رشد دانه فراهم آورد. در مورد خلاقیت هم همین شرایط صادق است. باید زمینه اى مساعد براى رشد و توسعه خلاقیت فرزندان و دانش آموزان فراهم آورد. از جمله تجربیات من در روان شناسى این است كه مى توان با فراهم كردن امنیت روانى و آزادى، احتمال ظهور خلاقیت سازنده را افزایش داد.»

روشن است كه هر كسى ممكن است در زمینه اى خاص خلاقیت داشته باشد. از هر كسى در هر زمینه نمى توان انتظار خلاقیت و ابتكار داشت. باید این بسترها و علایق و زمینه ها را شناسایى كرده و زمینه رشد آن ها را فراهم نمود.

ادامه دارد ...

نویسنده: محمدرضا مطهرى

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان 

تنظیم: مریم فروزان کیا