درباره‌ی اکتیویست مدیا

رادیو، تلویزیون و دیگر رسانه‌هایی که با هدف تأثیر بر تغییر اجتماعی عمل میکنند و عموماً به نوعی تحلیل ساختاری درباب قدرت و بازسازی جامعه با آرایش مساوات طلبانه تر میپردازد را رسانه عملگرا (Activist Media) میگویند.

همچنین بسیاری از رویه های رسانه عملگرا متعهد به اصول دموکراسی ارتباطاتی است و اندیشه محوری‌شان درباره دسترسی عمومی، مشارکت و خود-تدبیری در فرایندهای ارتباطاتی جای دارد. این ویژگیهای دوگانه «تحلیل ساختاری و رویه ارتباطات دموکراتیک» اغلب تنشی ایجاد میکند که بعضی از طرحهای رسانه عملگرا از غلبه موفقیتآمیز بر آنها ناتوان هستند.

موضوع رسانه عملگرا تقریباً با ارتباطات توسعه مرتبط شده است تا آن‌جایی‌که تمرکز هر دو بر فواید ارتباطات در راستای تغییر اجتماعی است. با این حال ارتباط سنتی دوگانه تحلیل ساختاری و دموکراسی ارتباطاتی این دو رشته مطالعاتی را متمایز میکند. مطالعات رسانه عملگرا در واکنش به فراملیتی بودن و همچنین ارتباطات سرمایهداری با هدف مقابله با طبقه اجتماعی، جنسیت، قومیت و دیگر اشکال غالب پدیدار آمد که آن را در سنت مکتب انتقادی قرار داد. در ضمن، رسانه عملگرا تعهدی نسبت به اصول ارتباطات دموکراتیک ایجاد کرده است که روابط متقابل با جنبشهای اجتماعی و گروههای بدجلوه و تحقیرشده ایجاد میکند.

شاید بتوان نمونه متأخر از رویه رسانه عملگرا را در اتحادیه های معدنچیان روی بولیوی و تأسیس ایستگاههای رادیویی در ابتدای سال 1947 جست. این رویه در اواخر سال 1960 با حدود 30 ایستگاه به اوج میرسد که مباحث مداومی برعلیه الیگارشی خصوصی سپس انحصار دولتی و سرانجام دیکتاتوری نظامی بیرحم را تقویت میکند. دهها یا صدها رسانه عملگرا، نظیر «گزارشگران مردم نیکاراگوئه» و «انجمن خوداشتغالی زنان هند(SEWA)» از مسیر هموار و روشن ایستگاههای رادیویی معدنچیان روی پیروی کردهاند. به دنبال انقلاب 1980، حزب حاکم ساندینیستا روزنامهنگاری را به کارگران و دهقانان آموزش میداد و دسترسی مطلوب به شبکه ایستگاههای رادیویی برای بحث درباره موضوعات، مسائل و راه­حل مسائلی فراهم کرد که فقرا با آن مواجه میشوند. از سوی دیگر، ویدیو (SEWA) مستقیماً به زنان فقیر به ویژه دستفروشان میپردازد، در تولید ویدیوها که نه تنها متمرکز به مباحث روزمرهشان نیستند بلکه اطلاعات را با اعضای 30000 نفره انجمن شریک هستند.

با شروع سال 1970 به ویژه در آمریکای لاتین توجه وافری به پژوهش درباب انواع رویه‌های رسانهای شد. خیزش رژیمهای اقتدارگرا در آمریکای لاتین در سالهای 1970 و 1980 در نتیجه تبعید تعداد زیادی از روشنفکران بود، کسانی که مرکز تحقیقات مهمی نظیر موسسه مطالعات بین المللی آمریکای لاتین (ILET) و مرکز مطالعه محیط زیست ملی (CEREN) را تأسیس کردند. آنها توجه پژوهشگران برجسته نظیر آرماند و میشل ماتلارت، فرناندو رویه متا و هربرت شیلر و مابقی را به خود جلب کردند. این پژوهشگران برجسته با احضار UNESCO از NWICO (دستورالعمل اطلاعات و ارتباطات جهان جدید) قدرتمند شدند، به اعتقاد آنها دموکراسی ارتباطاتی کلید دستیابی به اصلاحات گسترده در سیاست، اقتصاد، فرهنگ و جامعه بود. چگونگی ایجاد کنش ارتباطاتی کار اصلی این پژوهش بود که جان تازهای به این پژوهش بخشید (اصطلاح نومارکسیست به لحاظ نظری به معنای رویههای مطلع) که در «ساختار» به طور همزمان هم دموکراتیک و هم مشارکتی بود درحالیکه «پیامد»آن تغییر اجتماعی بنیادی را طراحی میکرد.

به خاطر طیف وسیعی از ویژگیها منحصربهفرد، رویه های رسانه عملگرا در سرتاسر دنیا پدیدار شد پژوهشگران با شناخت از تناقضات آشکار در طرحهای مختلف از دوگانگی «فرایند» در مقابل «تولید» استفاده میکنند. طرحهای رسانهای با یک فرایند معمولاً بر مشارکت توده مردم، دستیابی به تکنولوژی و قدرت شخصی تأکید میکند. عملگراها در تفسیر این رویکرد توجه کمی به کیفیت محصولات سمعیبصری، تعداد مخاطب یا تأثیر بر خوانندگان، شنوندگان و بینندگان بیرونی نشان میدهند. برعکس، تولیدکنندگان رسانه عملگرا با یک گرایش تولیدی میخواهند که مشارکت چشمگیر توده مردم را به منظور دستیابی معقول به محصول باکیفیت و برنامههای سمعی -بصری متنفذ که جذبکننده مخاطب تودهای هستند، زیر پا بگذارند. ناظران این دوگانگی فرایند/ تولید را برای پژوهش و رویهها لازم دانستهاند، آنها با تحکیم طرحهای مجزا کوچک و پیوند آنها با جنبشهای اجتماعی گستردهتر میتواند با تفاوت تطبیق یابد.

باوجود برگشت دموکراسی به آمریکای لاتین و ظهور جنبشهای داخلی در سراسر دنیا، علاقه به رسانه عملگرا در سالهای اخیر کاهش نیافته است. در واقع بُعد ارتباطاتی سرمایهداری، محرک اولیه برای مقاومت فراملّی است که بیش از پیش با افزایش آمیختگی رسانه مرتبطتر است که در کل دنیا اتفاق میافتد. یک نمونه قوی از جنبش رسانه عملگرای اخیر ، موسسه مراکز ایندیمدیا میباشد که کاملاً دموکراتیک و با عملیات اخبار دیجیتال و برای مقابله با نشست «سازمان تجارت جهانی» در سیاتل در سال 1999 پدید آمد. این مراکز به صورت "نشر منابع آزاد" عمل میکنند، به طوری که اعضای جنبش ایندیمدیا به مثابه روزنامهنگار عمل کرده و از چاپ، صدا، ویدیو و کپی برای مستندسازی وقایع از منظر عملگرایان در طیف وسیعی از جنبشهای عدالت اجتماعی استفاده میکنند.

ایندیمدیا از زمان پیدایش تا هم اکنون به بیش از 110 مرکز در 35 کشور دنیا افزایش یافته است. مطالعات این مراکز نشان میدهد که آنها اغلب بیرون از جنبشهای اجتماعی خاص (نظیر جنبش زنان، جنبش محیط زیست و جنبش مطالبات حقوقی) ظهور کردند با این حال معمولاً به عنوان اعتراضهایی علیه سیاست­های جهانیشدن با گرایش نولیبرال ادامه مییابد که به وسیله مجموعه قوانین بین المللی تحمیل میشد.

چالش مداوم برای رسانه عملگرا توجه به ارزیابی پیامدهایش است. بسیاری از عقلانیت هر دو طرح فرایندمحور و تولیدمحور نظیر انتقال قدرت و انتقال اجتماعی برای اندازهگیری و ارزیابی دارای مشکلاتی هستند. علاوه بر آن طرحهای رسانه عملگرا با عملیات کم هزینه، دسترسی محدود و کوتاه مدت روبرو هستند. با این حال پژوهشگران تعداد زیادی از این طرحها را با تأثیرات فراوان بر مشارکتها ثبت کردند و ادعا میکنند که در دراز مدت رسانه عملگرا در تغییرات اجتماعی آینده نقش مهمی بازی خواهد کرد.

بخش ارتباطات تبیان