کوپرنیک، آغازگر رنسانس نجومی

نظریات و پژوهش های افراد مختلف در تاریخ همیشه زمینه ساز وقوع انقلاب های عظیمی بوده است که علوم مختلف را تحت تاثیر خود قرار داده است. یکی از این افراد، نیکلا کپرنیک است که نقش بزرگی در شکل گیری نجوم جدید دارد.

نیکلا کوپرنیک، اخترشناس، حقوقدان و اقتصادان با استعدادی بود که نزد مردم بسیار احترام داشت. وی اصالتا لهستانی بود و برای ادامه ی تحصیل به ایتالیا رفت. کوپرنیک نخستین کسی بود که در دوران رنسانس، انقلاب بزرگی در زمینه ی اخترشناسی برپا کرد.

کوپرنیک به مسئله ی حرکت دورانی افلاطون در مورد اجرام آسمانی بسیار علاقه مند بود و در این راستا تلاش های بسیاری انجام داد. وی معتقد بود حرکت اجرام آسمانی مانند ستاره ها، سیارات و ماه یک حرکت دورانی(دایره ای) یا ترکیبی از حرکات دورانی است زیرا در حرکات دورانی،جرم در یک دوره ی مشخص و ثابت به حالت و وضعیت قبلی خود باز می گردد.کوپرنیک با مشاهدات و تحقسقات گسترده و محاسبات دقیق به این نتیجه رسید که اگر حرکت سیارات با حرکت دوره ای زمین در ارتباط باشد و حرکت دوره ای سیارات را بر اساس گردش آنها به دور خورشید محاسبه کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که علاوه بر وجود نظم و ارتباط میان آنها(برای حرکت دورانی زمین و خورشید مرکزی) و ترتیب حاکم بر مدارهای سیارات،حرکت دورانی این اجرام با هم در ارتباطند،طوری که تغییر در هریک از این مدارها باعث درهم فروریختن اجرام و در نیتجه منظومه می شود.

سرانجام کوپرنیک منظومه ی خود را تدوین کرد که منظومه ی وی با منظومه ی زمین مرکزی بطلمیوس(مورد قبول آن دوره) مغایرت داشت!

وی در منظومه ی خود خورشید را در مرکز قرار داد که زمین و سیارات دیگر به دور آن در حال حرکت هستند. نیکلا منظومه ی خود را براساس چند فرض بنیان نهاد که عبارتند از:

- خورشید درمرکز قرار دارد و زمین و سیارات دیگر به دور آن گردش می کنند.

- حرکت خورشید در آسمان بر اساس حرکت دوره ای زمین است.

- حرکت ظاهری اجرام آسمانی در آسمان تنها بر اساس خود آنها نیست،بلکه این حرکت ها با حرکت دوره ای زمین نیز در ارتباطند .

کوپرنیک نظر داد که گردش زمین به دور خود یک شبانه روز طول می کشد همچنین وی تلاش کرد که نظریه ی خود را از طریق ریاضیات اثبات کند و با محاسبات خود به این نتیجه رسید که هرچه قدر از سیارات دور و به خورشید نزدیک شویم،بر سرعت گردش آنها افزوده می شود. کیوان که در آن روزگاز دورترین سیاره به شمار می رفت یک  دور یکنواخت خود را به مدت5/29 سال و سپس مشتری این دوره را در8/11 می پیماید. بعد از مشتری نوبت به مریخ  می رسد که این دوره را در مدت 678 روز و ناهید در مدت 242 روز و تیر در مدت 88 روز سپری می کنند. البته کوپرنیک این مقادیر را محاسبه کرده و اختلاف این مقادیر با مقادیر امروزی بسیار اندک است.این محاسبات بخشی از اثبات تئوری کوپرنیک با استفاده از هندسه بود.

مزیت تئوری كوپرنیك آن بود كه وی با استناد به نظریه ی خورشید مركزی به نتایجی مهم دست یافت كه دست یابی برخی از این نتایج در نظریه ی بطلمیوسی امكان پذیر نبود.

"مهم ترین این نتایج عبارتند از"

1.محاسبه ی اندازه ی مدار سیارات كه به دور خورشید می گردند

2.محاسبه ی دوره ی تناوب گردش سیارات به دور خورشید

3.به دست آوردن سرعت نسبی حركت دورانی سیارات

4.مشخص كردن حركت زاویه ای سیارات و موضع آنها در آسمان كه این نتیجه در هر دو تئوری كوپرنیك و بطلمیوس وجود داشت.

بر این اساس كوپنیك به این نتیجه رسید كه میان مدارهای سیارات و جایگاه آنها ارتباطی وجود دارد، طبق گفته ی وی هرگونه تغییر مكانی در هر قسمت از آن باعث به هم خوردن قسمت های دیگر و همه ی جهان می شود.كوپرنیك مدعی بود برتری نظریه ی او در زیبایی و سادگی آن است. وی در این رابطه در كتب خود،درباره ی گردش افلاك می گوید: به راستی، چه كسی در این معبد عظیم و زیبا،منبع نور را در جایی جز آن جا كه بتواند همه ی قسمت های دیگر را بیفروزد و روشنایی بخشد،قرار دهد؟ پس در اساس این برگزیدگی، تقارن قابل ستایش در جهان و هماهنگی بارزی در حركت و اندازه ی كرات می یابیم، آن چنان كه به هیچ وجه دیگری نمی توانست باشد.

تئوری كوپرنیك بنا به دلایلی به زودی مورد قبول عامه ی مردم قرار نگرفت.بیش از یك قرن طول كشید تا نظریه ی خورشید مركزی میان اخترشناسان مورد پذیرش قرار گیرد. بعد از نظریات کپلر تحقیقات و بررسی های دانشمندانی نظیر تیکو براهه، کپلر، گالیله، نیوتن و ... توانست نظریه خورشید مرکزی را تکامل بخشد و آن را برای سایر مردم اثبات کند. اگرچه نزدیک به 2000 سال نظریه ای خلاف تصورات کوپرنیک بر جهان سلطه داشت اما سرانجام وی توانست پایه های نظام بطلمیوسی را به لرزه درآورد.

م.ح.اربابی فر

بخش دانش و زندگی

برگرفته از ستاره پارسی