نوروز را دریابید!
درباره نوروز و مراسمات و مناسبات آن، علتها و دلایل بسیاری گفته شدهاست، لیکن ما در این بررسی به آیینها و گزارههایی نسبت به نوروز میپردازیم که با اصول اسلام و دین الهی در تعارض نباشد
چون این احتمال وجود دارد که در طول هزاران سال از شکلگیری نوروز، مفاهیم مرتبط با آن که دارای گزارههای دینی و الهی بوده است دچار تحریف شده باشد و با آمیخته شدن فرهنگهای دیگر ، نظرات انسانی و دیگر موارد ، انحرافات و خرافاتی وارد فرهنگ نوروز شده باشد.
ما تمام مراسمات و اعتقادات رایج میان مردم و کتب قدیمی ، پیرامون نوروز را مورد تأیید قرار نمیدهیم، بلکه با تطبیق آن با دین اسلام، اصل و مبنای صحیح موجود در نوروز را از تحریفات و خرافات، جدا نموده و آنرا مورد بررسی قرار میدهیم.
این روند در طول تاریخ ادیان الهی و زندگی بشر وجود داشتهاست که اصول صحیح الهی به جامعه بشری تعلیم داده میشده ولی در طول تاریخ مورد تحریف قرار میگرفته و با خرافات آمیخته میشده است. بنابر این جهت شناخت اصول صحیح و الهی فرهنگهای پیشین، باید آنرا با مبانی اسلام مورد سنجش قرار داد.
اعتقاد به معاد
یکی از فرازهای شایان توجه در مراسم نوروز و باورهای پیوسته به آن، مسأله اعتقاد به جهان پسین، رستاخیز و تسلسل زندگی است. در مراسم سال نو، نماد نمایشی مسأله آفرینش و تکرار همیشگی آن، پایان هر سال یا دورهای از زمان را به سال نو پیوند میدهد. انعکاس این دور و تسلسل و تکرار، برای زندگی آدمی نیز هست و ایمان مؤمنان را به مسأله رستاخیز و تجدید و تکرار زندگی، زنده نگه میدارد.(1) به همین جهت است که یکی از مراسم های سال نو یاد کردن از مردگان و بزرگداشت ارواح درگذشتگان و اهدای نذور و خیرات برای آنان است.
رابطه آب و آفرینش در چیست؟
رابطهای نزدیک میان اسطورههای مربوط درباره آفرینش جهان از آب و نقش این ماده حیاتی در تولد و زایش و رستاخیز مشهود است. آب، نشانه احیای مردگان، را پس از تابستان در پی گیاهان بر روی زمین میپاشیدند که هرچه زودتر باز گردند.
این رسم در ایران باقی است و در پی مسافر، آب میپاشند که هرچه زودتر به سلامت از سفر باز گردد.
سبز کردن سبزه
امروزه هنوز یکی از رسوم جشن سال نو در ایران، سبز کردن سبزه در ظروف سفالی است که در آغاز اعتدال بهاری انجام میشود. باید به این نکته توجه داشت که خود اصل بنیادی رستاخیز طبیعت با شاخصه رویش و نمو گیاهان و تجدید حیات نباتی، به عنوان قسمتی از نمادهای آفرینش مجدد و تکرار خلقت طبیعت و انسان مطالعه میشود.
به همین جهت است که سبزه سبز کردن در آغاز سال و جشن نوروز میان ایرانیان، صرفاً نماد یک جشن کشاورزی و یا رستاخیز طبیعی نیست، بلکه یادبود آفرینش ازلی و نخستین است. (2)
امام صادق (ع) میفرمایند:« در این روز کشتی نوح بر کوه جودی به زمین نشست، خلقت عالم در چنین روزی انجام شد و حضرت ابراهیم در این روز علیه بتها قیام نموده است، موسی(ع) نیز در این روز بنیاسرائیل را از قید بندگی و اسارت نجات داده و از نیل گذشته است و پیامبر اسلام(ص) نیز در همین روز به پیغمبری مبعوث گردید.»
نوروز در روایات
در زمان خلافت خلیفه دوم، هرمزان استاندار خوزستان که مسلمان شده بود، از شیرینی و دیگر اقلام خوان نوروزی، خوانچهای جهت علی بن ابیطالب(ع) فرستاد، حضرت از آورندگان پرسید: علت فرستادن این خوانچه کدام است؟ گفتند: موجب فرا رسیدن عید نوروز میباشد، حضرت گفتند: « کلِ یومٍ نیروزنا ؛ هر روز را برایمان نوروز سازید» (3)
امام صادق(ع) میفرمایند: «در آغاز فروردین آدم آفریده شد و آن روز فرخندهای است برای خواستن نیازها و برآورده شدن آرزوها و دیدن پادشاهان و فراگرفتن دانش و کابین بستن و زناشویی و مسافرت کردن و داد و ستد و در این فرخنده روز بیماران رو به بهبودی میگذارند و بارداران به زودی میزایند و روزیها فراوان میشود.» (4)
امام صادق (ع) میفرمایند: «در این روز کشتی نوح بر کوه جودی به زمین نشست، خلقت عالم در چنین روزی انجام شد و حضرت ابراهیم در این روز علیه بتها قیام نموده است، موسی(ع) نیز در این روز بنیاسرائیل را از قید بندگی و اسارت نجات داده و از نیل گذشته است و پیامبر اسلام(ص) نیز در همین روز به پیغمبری مبعوث گردید.» (5)
معلی بن خنیس از امام صادق روایت میکند: امام فرمودند ای معّلی، نوروز روزی است که خدای تعالی عهدنامه از ارواح بندگان خود گرفته که او را بندگی نمایند و دیگری را با او شریک نسازند و ایمان بیاورند به فرستادهها و حجتهای او و ائمه معصومین صلوات الله اجمعین. و اول روزی است که آفتاب طلوع کرده و بادی که درختان را بارور میسازد وزیده و خرمی زمین آفریده شد، و روزی است که کشتی نوح بر زمین قرار گرفت و روزی است که خدای تعالی زنده گردانید جماعتی را که از بیم مرگ از شهر و دیار خود بیرون رفته بودند و چندین هزار کس بودند ـ پس اولاً حق تعالی حکم کرد ایشان را که بمیرند، بعد از آنکه زنده گردانید.
و روزی است که جبرئیل علیه السلام بر حضرت رسالت(ص) نازل شد به وحی و روزی است که آن حضرت بتهای کفار را شکست. و هم چنین حضرت ابراهیم(ع) دراین روز بتهای کفار را شکست. و روزی است که حضرت رسالت(ص) امر فرمود یاران خود را با حضرت امیر المؤمنین را بیعت امارت نمایند. و روزی است که آن حضرت امیرالمؤمنین را میان جنیّان فرستاد که بیعت از ایشان بگیرد. و روزی است که بار دوم اهل اسلام با امیرالمؤمنین بیعت کردند. و روزی است که آن حضرت در جنگ نهروان فتح کرد و به قتل رسانید ذوالثریه را که سرکردة آن خوارج بود. و روزی است که قائم آل محمد، یعنی حضرت صاحب الامر (ع) ظاهر میشود و روزی است که آن حضرت بر دجّال ظفر مییابد و آن ملعون را در کناسه که محله ایست در کوفه از گلو سر میبرد. و هیچ نوروزی نیست که ما توقع خلاصی از غم نداشته باشیم، زیرا که این روز به ما و شیعیان ما نسبت دارد. عجمان آن را حفظ کردند و شما ضایع کردهاید. (6)
امام صادق (ع) میفرمایند:« چون روز نوروز شد غسل کن و غسل کن و پاکیزهترین جامههای خود را بپوش و به بهترین بوهای خوش خود را خوش بو گردان و در آن روز روزه بدار. پس چون از نماز پیشین و پسین و نافلههای آن فارغ شدی، چهار رکعت نماز بگذار، یعنی هر دو رکعت به یک سلام و در رکعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره انا انزلنا بخوان و در رکعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل یا ایها الکافرون و در رکعت سوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل هو الله احد و در رکعت چهارم بعد از حمد ده مرتبه قل اعوذ برب الفلق و برب الناس بخوان و بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان . (7)
روز نوروز از جمله اوقاتی است که در آن دعا برای حضرت ولیعصر (ع) و درخواست ظهورش از درگاه خداوند متعال تأکید گردیده است. (8) (9)
نوروز مناسبتی است که ایرانیان در طول هزاران سال آن را حفظ نمودهاند و به دیگر اقوام نیز انتقال دادهاند، هرچند که این احتمال وجود دارد که دیگر ملتها نیز در گذشته آنرا داشته اند اما به مرور زمان بدست فراموشی سپرده شده باشد. وجود آیینهای مشابه نوروز در میان هندیان، چینییان، اعراب، اقوام آفریقایی، اقوام اروپایی و .... گویای این واقعیت میباشد.
پی نوشت ها :
1 ـ قرآن کریم، سوره یونس، آیة 4 :الیه مرجعکم جمیعاً... .
2 ـ رضی، هاشم، پیشین، ص 39
3 ـ همان، ج 59، ص 109الی120
4 ـ همان.
5 ـ همان، ج 14، ص 206و209؛ وسائل الشیعه، ج 5، ص 289
6 ـ ملا محسن فیض کاشانی، رساله نوروز و سی روز ماه
7 ـ قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، ص 412
8 ـ طبسی، نجم الدین، پیشین، ص58
9 ـ متن عربی روایات در ضمیمه موجود است
فرآوری : زهرا اجلال
گروه دین تبیان
منبع : حاتم جدیدی ، با عنوان نوروز و ایرانیان