خودنمایی نشانه تمدن یا جاهلیت؟!
معصومان به خاطر تأییدات الهى و اعمال پاك خویش ، چنان هستند كه در عین داشتن قدرت و اختیار براى گناه كردن به سراغ گناه نمىروند ، درست همانگونه كه هیچ فرد عاقلى حاضر نیست ، قطعه آتشى را بر دارد و به دهان خویش بگذارد با اینكه نه اجبارى در این كار است و نه اكراهى ، این حالتى است كه از درون وجود خود انسان بر اثر آگاهی ها و مبادى فطرى و طبیعى مىجوشد ، بى آنكه جبر و اجبارى در كار باشد .
جایگاه زن یا خانه است یا بیرون خانه بدون خود نمایى!
« وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً ؛ و در خانههاى خود قرار گیرید و همچون دوران جاهلیّتِ نخستین، با خودآرایى ظاهر نشوید (و زینتهاى خود را آشكار نكنید)، و نماز را بر پا دارید و زكات بدهید، و از خدا و رسولش اطاعت كنید همانا خداوند اراده كرده است كه پلیدى (گناه) را از شما اهل بیت (پیامبر) دور كند و كاملًا شما را پاك سازد.» (احزاب ، 33)
نكتهها :
«قَرْنَ» از «وقار» یا «قرار» است ، و نتیجهى هر دو معنا یكى است ؛ یعنى براى خودنمایى از خانههاى خود خارج نشوید .
«تَبَرُّجَ» از «برج» به معناى خودنمایى است ، همان گونه كه برج در میان ساختمانهاى دیگر جلوهى خاصّى دارد .
جاهلیّتِ اولى (منظور از جاهلیت اولى ظاهراً همان جاهلیتى است كه مقارن عصر پیامبر (ص) بوده) نشان دهندهى ظهور جاهلیّت اخرى است كه ما امروز شاهد آنیم . در حدیث نیز آمده است : « ستكون الجاهلیة الاخرى ؛ به زودى جاهلیّت دیگرى فرا مىرسد. » (تفسیر نور الثّقلین)
اگر در جاهلیّت آن روز دختر را زنده به گور مىكردند ، امروز با سقط جنین، هم دختر را نابود مىكنند، هم پسر را . اگر در جاهلیّت آن روز قتل و آدم كشى وجود داشت ، امروز در جنگهاى بزرگ و جهانى كشتارهاى میلیونى انجام مىگیرد .
جاهلیّت آن روز مدرسه نبود و جنایت انجام مىگرفت ، امروز با وجود هزاران دانشگاه، مهمترین حقوق انسانها پایمال مىشود . در جاهلیّت آن روز فساد و زنا جرم بود ، امّا امروز در مترقّىترین كشورهاى جهان همجنس بازى به صورت قانون و لایحه ثبت شده است.
به هر حال این آیه شامل زنان پیامبر نمىشود زیرا: آنها گاهى مرتكب گناه مىشدند. در سورهى تحریم مىخوانیم : پیامبر رازى را به بعضى از همسرانش فرمودند و او امانت دارى نكرد و به دیگرى گفت . قرآن این عمل را گناه نامیده، فرمود: « إِنْ تَتُوبا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُما» (تحریم ،4) ، عایشه كه همسر پیامبر بود، جنگ جمل را علیه حضرت على علیه السلام به راه انداخت و سپس پشیمان شد ، با آنكه در این جنگ عدّه بسیارى از مسلمانان كشته شدند!
مطالبى دربارهى آیهى تطهیر
«إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً»
كلمهى «إِنَّما» نشانهى این است كه آیهى شریفه دربارهى یك موهبت استثنایى در مورد اهل بیت علیهم السلام سخن مىگوید.
مراد از «یُرِیدُ» ، ارادهى تكوینى است ، زیرا ارادهى تشریعى خداوند ، پاكى همهى مردم است نه تنها اهل بیت پیامبر اكرم علیهم السلام . اما معصومان داراى یك نوع شایستگى اكتسابى از طریق اعمال خویش و یك نوع لیاقت ذاتى و موهبتى از سوى پروردگار هستند ، تا بتوانند الگو و اسوه مردم بوده باشند .
به تعبیر دیگر معصومان به خاطر تأییدات الهى و اعمال پاك خویش ، چنان هستند كه در عین داشتن قدرت و اختیار براى گناه كردن به سراغ گناه نمىروند ؛ درست همانگونه كه هیچ فرد عاقلى حاضر نیست قطعه آتشى را بر دارد و به دهان خویش بگذارد ، با اینكه نه اجبارى در این كار است و نه اكراهى ، این حالتى است كه از درون وجود خود انسان بر اثر آگاهی ها و مبادى فطرى و طبیعى مىجوشد ، بى آنكه جبر و اجبارى در كار باشد.
مراد از «رجس» هر گونه ناپاكى ظاهرى و باطنى است . (تفسیر برهان)
مراد از «أَهْلَ الْبَیْتِ» همهى خاندان پیامبر نیست ، بلكه برخى افراد آن است كه نام آنان در روایات شیعه و سنّى آمده است ؛ این گروه عبارتند از : على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام.
سؤال:
دلیل این انحصار چیست؟ و چرا این بخش از آیه دربارهى زنان پیامبر یا تمام خاندان آن حضرت نیست؟
پاسخ:
1- روایاتى از خود همسران پیامبر حتّى از عایشه و امّ سلمه نقل شده كه آنان از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله پرسیدند: آیا ما هم جزء اهل بیت هستیم ؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : خیر.
2- در روایات متعدّدى مىخوانیم : پیامبر عبایى بر سر این پنج نفر كشید (كه یكى از آنان خود حضرت بود) و فرمود: اینها اهل بیت من هستند و اجازهى ورود دیگران را نداد .
3 پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله براى این كه اختصاص اهل بیت را به پنج نفر ثابت كند، مدّت شش ماه (و به گفتهى بعضى روایات هشت یا نه ماه) به هنگام نماز صبح از كنار خانه فاطمه علیها السلام مىگذشت و مىفرمود : « الصلاة یا اهل البیت إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً» در كتاب احقاق الحق بیش از هفتاد حدیث از منابع معروف اهل سنّت درباره اختصاص آیه شریفه به پنج نفر ذكر شده و در كتاب شواهد التنزیل كه از كتب معروف اهل سنّت است بیش از یكصد و سى روایت در همین زمینه آمده است. (تفاسیر نور الثقلین و نمونه)
به هر حال این آیه شامل زنان پیامبر نمىشود زیرا :
آنها گاهى مرتكب گناه مىشدند. در سورهى تحریم مىخوانیم : پیامبر رازى را به بعضى از همسرانش فرمودند و او امانت دارى نكرد و به دیگرى گفت . قرآن این عمل را گناه نامیده، فرمود: « إِنْ تَتُوبا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُما» (تحریم ،4) ، عایشه كه همسر پیامبر بود، جنگ جمل را علیه حضرت على علیه السلام به راه انداخت و سپس پشیمان شد ، با آنكه در این جنگ عدّه بسیارى از مسلمانان كشته شدند !
پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله براى این كه اختصاص اهل بیت را به پنج نفر ثابت كند، مدّت شش ماه (و به گفتهى بعضى روایات هشت یا نه ماه) به هنگام نماز صبح از كنار خانه فاطمه علیها السلام مىگذشت و مىفرمود : « الصلاة یا اهل البیت إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً»
طرح چند پرسش :
1ـ آیا «یُطَهِّرَكُمْ» به معناى آن نیست كه اهل بیت علیهم السلام آلودگى داشتهاند و خداوند آنان را تطهیر كرده است؟
پاسخ:
شرط تطهیر آلودگى نیست ؛ زیرا قرآن دربارهى حوریان بهشتى كلمه «مُطَهَّرَةٌ» را به كار برده در حالى كه هیچ گونه آلودگى ندارند . به عبارت دیگر «یُطَهِّرَكُمْ» به معناى پاك نگهداشتن است ، نه پاك كردن از آلودگى قبلى .
2ـ اگر اهل بیت تنها پنج نفرند، چرا این آیه در میان جملاتى قرار گرفته كه مربوط به زنان پیامبر صلی الله علیه و آله است؟
پاسخ:
الف: جملهى «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ ...» به صورت جداگانه نازل شده ولى هنگام جمع آورى قرآن در این جا قرار گرفته است .
ب: به گفتهى تفسیر مجمع البیان ، رسم فصیحان و شاعران و ادیبان عرب این بوده كه در لابلاى مطالب معمولى حرف جدید و مهمّى مطرح مىكنند تا تأثیرش بیشتر باشد . چنان كه در میان اخبار صدا و سیما ، اگر گوینده یك مرتبه بگوید: به خبرى كه هم اكنون به دستم رسید توجّه فرمایید ، این گونه سخن گفتن یك شوك روانى و تبلیغاتى ایجاد مىكند .
این آیه را در آیهى سوّم سورهى مائده خواندیم كه مطلب مربوط به ولایت و امامت و كمال دین و تمام نعمت و یأس كفّار و رضاى الهى، در كنار احكام مربوط به گوشت خوك و خون، نازل شده و این گونه جا سازىها رمز حفظ قرآن از دستبرد نااهلان است. درست همان گونه كه گاهى زنان هنگام خروج از خانه زیور آلات خود را در لابلاى پنبههاى متّكا قرار مىدهند . با این كه طلا و پنبه رابطهاى ندارند ولى براى محفوظ ماندن از دستبرد نااهلان این كار انجام مىگیرد.
ج: در میان سفارش هایى كه به زنان پیامبر مىكند ، یك مرتبه مىفرماید : خدا ارادهى مخصوص بر عصمت اهل بیت دارد ، یعنى اى زنان پیامبر! شما در خانهاى هستید كه معصومین علیهم السلام هستند و حتماً باید تقوا را بیشتر مراعات كنید .
د: در مورد اهل بیت ضمیر جمع مذكر به كار رفته كه نشان غالب بودن مردان است ، به خلاف جملات مربوط به زنان پیامبر كه در آنها از ضمیر جمع مؤنث استفاده شده است ؛ «بُیُوتِكُنَّ ...، أَقِمْنَ ... عَنْكُمُ، ... یُطَهِّرَكُمْ» گرچه این آیه خطاب به زنان پیامبر است ولى قطعاً مراد همهى زنان مسلمان هستند كه باید به این دستورات عمل كنند.
پیامهای آیه :
1ـ جایگاه زن یا خانه است یا بیرون خانه بدون خود نمایى : «قَرْنَ ... لا تَبَرَّجْنَ»
2ـ ارتجاع و عقب گرد به دوران جاهلى ممنوع است : «لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى»
3ـ خودنمایى نشانهى تمدّن نیست ، نشانهى جاهلیّت است : «تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى»
4ـ نماز و زكات دو عنصر ناگسستنى و متلازم یكدیگرند : «الصَّلاةَ و الزَّكاةَ»
5ـ اطاعت از رسول در كنار اطاعت از خدا واجب است : «أَطِعْنَ اللَّهَ»
6ـ گناه ، پلیدى روح است و خاندان نبوّت باید از این پلیدى دور باشند : «لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ، ج9
2- تفسیر نمونه ، ج 17
3- تفسیر نور الثّقلین
4- تفسیر برهان
