مصادیق "کبریت احمر" چه کسانی هستند؟

امام صادق در وصف حال مؤمنان می فرمایند: آنان در میان مردم از کبریت احمر کمیاب ترند، در روایتی بیان شده که قاریانی که به جد شایسته تقدیر می باشند، بسیار اندکند و آنان را کبریت احمر تشبیه کرده است . به راستی مصادیق کبریت احمر چه کسانی هستند؟

آداب باطنی تلاوت قرآن

آداب باطنی تلاوت قرآن، نسبت به آداب ظاهری از اهمیت بیشتری برخوردار است و در هنگام تلاوت قرآن، می‌بایست مدّنظر قرار گیرد.

تلاوت كننده، باید بداند كه با چه سخن بزرگی مواجه است! سخنی كه نشانه لطف و رحمت و عنایت آفریدگار هستی به آدمی است. سخنی كه حقایق والا را به اندازه فهم و درك انسان‌ها تنزل داده است.

و چگونه آن كلام آسمانی و خدایی در قاب حروف و اصوات كه از صفات بشری است بر انسان‌ها متجلی شده است.

قاری قرآن باید از كلام خدا درس بگیرد چنان چه قرآن می‌فرماید: « وَ دَرَسُوا ما فیهِ ؛ انسان‌ها باید از آن چه در این قرآن است درس گیرند (و بدان عمل كنند). »¹

همچنین قاری قرآن بایستی آیات الهی را با گوش جان بشنود و آن را به مغز و خاطره خود بسپارد، چنان چه قرآن در این باره می‌فرماید: «لِنَجْعَلَها لَكُمْ تَذْكِرَهً وَ تَعِیَها أُذُنٌ واعِیَهٌ ؛ لطف‌هایی درباره شما نمودیم و نعمت‌هایی كه به شما عطا كردیم برای این است كه عبرت و پند بگیرید ، و لیكن در میان افراد بشر فقط گوش‌های شنوایِ هوشمندان ، آن پند و اندرزها را می‌شنوند.»²

تلاوت و اخلاص

یكی از مسائل مهمی كه باید آن را جزو اركان تأثیر قرآن در دل‌ها دانست، اخلاص در قرائت است . هر عملی كه بدون آن صورت گیرد بی‌ارزش و از درجه اعتبار، ساقط می‌باشد .

اخلاص، روح عبادت و سرمایه اخروی

اگر قرائت قرآن برای اهداف غیر الهی باشد مثل این كه (مردم) خوششان آید، یا آن را وسیله گدایی قرار دهد و قصد پول به جیب زدن را داشته باشد ، نه تنها، ثواب ندارد بلكه عقاب هم خواهد داشت .

اخلاصِ در تلاوت، این است كه قاری از ابتدای قرائت تا انتهای آن، فقط خشنودی خدا را درنظر بگیرد. اصولاً هر عبادتی، وقتی مقبول درگاه الهی می‌شود ، كه با خلوص نیّت همراه باشد . امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «اِنّمَا الْاَعْمالُ بالنِّیاتِ ؛ اعمال هر كسی بستگی به نیّت او دارد .» ³

شیطان در زمان تلاوت قرآن نیز در کمین است!

یكی از جاهایی كه شیطان دركمین نشسته تا راهزن عبادت باشد، هنگام تلاوت قرآن است . به خصوص اگر قاری در مجلسی و در حضور جمعی از مردم تلاوت می‌كند ، می‌بایست مراقب باشد كه شیطان در حریم قرائت او وارد نشود. گاه شیطان به انسان چنین القا می‌كند كه، ببین چقدر زیبا تلاوت می‌كنی، چگونه مردم تو را تشویق می‌كنند. و یا به قاری قرآن تلقین می‌كندكه تو از سایر قاریان بهتر تلاوت می‌كنی، و به همین جهت است كه مردم به تو احترام می‌كنند. چه بسا اتفاق می‌افتد، قاری قرآن در تمام طول قرائتش به این مسائل فكر می‌كند، وقتی قرائتش تمام شد به خود می‌آید و متوجه می‌شود تنها چیزی كه در نظر نداشته، خلوص نیّت، رضایت خداوند و معانی كلام خدا و تفكر و تدبّر در آیات بوده است. لذا قاری باید در تمام مدّت قرائت به این توجه داشته باشد كه، قرآن، كلام خداوند است و هیچ كلامی محترم‌تر از آن نیست. هدف از قرائت، اطاعت دستور خداوند و اعلام بندگی به درگاه او است. با تلاوت قرآن می‌خواهیم مفاهیم آن را بفهمیم و با عمل به آیات آن، در زمره رستگاران قرار گیریم. اگر انسان قرآن را با توجه كامل و اخلاص تلاوت نماید، خداوند پاداش عظیمی به او عنایت می‌كند. معصوم ـ علیه السّلام ـ در این زمینه چنین می‌فرماید: « كسی كه برای رضایت خدا و به خاطر فهمیدن دین ، قرآن را تلاوت نماید ، پاداش او همانند پاداشی است كه خداوند به فرشتگان ، پیامبران و رسولان خود می‌دهد.»⁴

تلاوت بدون اخلاص

كسانی هستند كه قرآن را، با ترتیل می‌خوانند، و شاید صوت بسیار زیبایی داشته باشند امّا اخلاص در تلاوت ندارند و برای رضایت خدا نمی‌خوانند، بلكه قصد آنان از تلاوت، تعریف و تمجید مردم، ریا و تظاهر، دكّان و پول، و خودپسندی است. چنین اشخاص نه تنها از زحمت خود سودی نبرده‌اند، بلكه خود را هم مسئول قرآن و خدا قرار داده و جهنّم را برای خود خریده‌اند.

به روایاتی كه در این باره آمده توجه كنید.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: « كسی كه برای استفاده از مردم قرائت قرآن كند، روز قیامت در حالی محشور می‌شود كه چهره او، استخوان بدون گوشت است.»⁵

در روایتی دیگر از رسول گرامی ـ صلّی الله علیه و آله ـ چنین آمده است : « كسی كه قرآن را بعد از فراگرفتن تلاوت كند، ولی به آن عمل نكند و قصدش از تلاوت آن باشد كه مال و زینت دنیا را به دست آورد ، مستوجب غضب خداوند است و در آخرت ، با یهود و نصاری در یك صف قرار دارد . زیرا آنان هم ، كتاب خود را پشت سرشان انداختند .»

مصادیق کبریت احمر چه کسانی می باشند؟!

امام باقر ـ علیه السّلام ـ قاریان قرآن را بر سه دسته تقسیم كرده است و می‌فرماید: « تلاوت كنندگان قرآن بر سه گروه‌اند :

یكی آن كه قرآن را تلاوت می‌كند و آن را سرمایه كسب خود قرار می‌دهد و پادشاهان رابه وسیله آن می‌دوشد و به مردم بزرگی می‌فروشد.

دوّم كسی كه قرآن می‌خواند و حدود آن را نگهداری ننموده و به دستوراتش عمل نمی‌كند، كه خدا امثال اینان را در قرآن خواندن زیاد نكند!

سوّم كسی كه قرآن می‌خواند و داروی قرآن را بر دل دردمندش می‌نهد و برای خواندن و به كار بستن دستوراتش شب‌ها را بیدار می‌ماند.اینان در میان قرآن خوانان از كبریت احمر كمیاب‌تراند.⁶

در میان این سه گروه تنها یك طایفه را تمجید می‌كند و با تمام وجود، دو طایفه دیگر را نفرین می‌نماید.

تدبّر در قرآن را فراموش نکنید!

تدبّر كردن در آیات، انسان را در دنیایی از معارف و مفاهیم والا قرار می‌دهد كه هیچ چیز با آن برابری نمی‌كند ، و آیات، به عنوان كلیدهای سعادت انسانی در اختیار او قرار می‌گیرند؛ زیرا مقصود اصلی از قرائت قرآن همین تفكّر و تدبّر است.

امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ درباره تدبّر و تفكّر متقیّن و تلاوت كنندگان قرآن، چنین می‌فرماید: « آنان هر گاه به آیه‌ای برسند كه در آن تشویق باشد با علاقه فراوان به آن روی می‌آورند و روح جانشان با شوق در آن خیره می‌شود و آن را همواره نصب العین خود می‌سازند ، و هر گاه به آیه‌ای برخورد كنند كه در آن بیم عذاب باشد، گوش‌‌های دل خویشتن را برای شنیدن آن باز می‌كنند و صدای ناله و به هم خوردن زبانه‌های آتش با آن وضع مهیبش در درون گوششان طنین انداز است.»⁷

قرآن كریم؛ مردم، به خصوص صاحبان فكر و اندیشه را به تدبّر و تفكر در آیات، فراخوانده است. آن جا كه می‌فرماید:

«كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْكَ مُبارَكٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ»⁸ (این قرآن بزرگ) كتابی است مبارك و با بركت و عظیم الشأن كه ما آن را به سوی تو فرستادیم تا بندگان من در آیاتش تفكر كنند و بیندیشند و صاحبان عقل متذكر حقایق آن شوند.

منظور از تدبر این است كه قلب به تفكر در معنای الفاظ و عباراتی كه می‌خواند بپردازد، معنای هر آیه را بفهمد و در اوامر و نواهی آن تأمّل كند، به دریافت‌هایش اعتقاد و ایمان آورد تا در نتیجه اگر از گذشته تا حال نسبت به اوامر و نواهی آن كوتاهی كرده، پوزش خواهد و آمرزش طلبد و خود را از زشتی و بدی پاك سازد، و یا اظهار خواری و فروتنی كند و طلب بخشش نماید.

کبریت احمر در کلام امام صادق(ع)!

منظور از کبریت احمر، جوهر و اکسیری که - خیلی به ندرت یافت می شود و کیمیاگران به دنبال آنند. در روایتی از امام صادق - علیه السلام - مؤمنان واقعی و حقیقی را همچون کبریت احمر و به عبارتی یاقوت سرخ و اکسیر و جوهر و معدنی نایاب و نهایتا کم یاب حتی از آن هم عزیزتر و کمتر توصیف کرده و می فرمایند: «این گونه مؤمنان آراسته به سکوت طولانی (همراه با تفکر) و پوشاندن راز مردم و خودش و برپایی نماز و زکات و حج و روزه و مواسات با برادران دینی در مشکلات و راحتی ها، می باشند، خوشا به حالشان و بهترین جایگاه را دارند و وارثان فردوس در بهشت و جاویدان در آن هستند .»⁹

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان

پی نوشت ها :

[1] . سوره اعراف، آیه 169 .

[2] . سوره حاقه، آیه 12.

[3] . سنن النّبی، علامه طباطبایی، ص 353.

[4] . وسایل الشیعه، ج 4، ص 838.

[5] . وسائل الشیعه، ج 4، ص 837.

[6] . كافی، ج 4، كتاب فضل القرآن، باب النوادر، حدیث 1.

[7] . نهج البلاغه، خطبه 182، خطبه همام.

[8] . سوره ص، آیه 29.

[9] .اصول کافی، ج 2، ص 242، ح 1 ، باب اندک بودن مؤمنان ؛ اعلام الدین، ص 123