فرصت های طلایی و بلا تکلیف

 اوقات فراغت فرصت طلایی است كه می توان زمینه مناسبی برای رشد و بالندگی افراد را فراهم آورد به شرط آنكه قدرش را بدانیم و با بی توجهی از كنارش نگذریم . به گفته كارشناسان ، افرادی كه اوقات فراغت مفید و مطلوبی دارند ، هم از لحاظ اقتصادی بازده بهتری دارند و هم عمر بیشتری می كنند. و هم در اجتماع افراد مفید و پر بار تری محسوب می شوند.

این روزها علاوه بر اینکه سال، نو می‌شود یک دهه دیگر نیز می‌گذرد.

زمان آنقدر تندتر از میل ما می‌گذرد که فکر کردن به اوایل دهه 90 کمی لرزه به تن می‌اندازد. تعداد کمی از ما برای آینده‌ای دم دست و نزدیک برنامه‌ریزی می‌کنیم. ما مردمانی هستیم که دائم در دقیقه90 زندگی می‌کنیم؛ شب امتحان درس می‌خوانیم، دوان دوان به سر قرارهایمان می‌رسیم و تقصیر را به گردن ترافیک شهر می‌اندازیم و... . اما تعطیلی طولانی مدت عید شوخی‌بردار نیست. اگر می‌خواهید جایی بروید و کاری بکنید یا حتی کاری نکنید هم باید خیلی زود برای آن تدارک ببینید. اگر می‌خواهید سفر بروید جور کردن بلیت‌ها و رزروها و همسفرها برای خودش پروژه‌ای است و اگر می‌خواهید در شهرتان بمانید هم باید برای شب‌های طولانی روزهای تعطیل فیلم و کتاب تدارک ببینید مگر اینکه به فیلم‌های تکراری و سریال‌های درجه چندم صدا و سیما اکتفا کنید که حکایتش جداست. برنامه‌ریزی نه تنها در اوقات غیرفراغت که در اوقات راحتی و پا روی پا انداختن هم به کار می‌آید. خانواده بهترین مکان برای یادگرفتن برنامه‌ریزی برای نحوه گذران اوقات فراغت است.

فراغت، پدیده‌ای اجتماعی- فرهنگی است. می‌توان گفت از آن هنگام که جامعه فرهنگی به‌وجود آمده این پدیده نیز در زندگی مردمان به‌صورت موردی مطرح شده است. از آنجا که خانواده به‌عنوان یکی از واحد‌های اجتماعی است که با دیگر واحدها و نهادها در تماس بوده و از آنها تأثیر می‌گیرد، خانواده‌ها باید بپذیرند که پرکردن و غنی‌سازی اوقات فراغت گاهی در جهت رشد و شکوفایی فرزندان آنان است و تعطیل بودن و به بطالت گذراندن اوقات فراغت، آثار سوء اجتماعی، آموزشی و تربیتی خواهد داشت.

تحقیقات نشانگر آن است که در غنی شدن اوقات فراغت خانواده‌ها تحصیلات اعضای خانواده، وضعیت اقتصادی، آموزه‌ها و باورهای دینی و ترکیب جمعیت خانواده بیشترین تأثیر را در برنامه‌ریزی اوقات فراغت خانواده‌ها در میان سایر مولفه‌ها دارد.

درمورد اهمیت ونحوه گذران اوقات فراغت، بحث ها وبررسی های فراوانی صورت گرفته وپیشنهادهای متنوعی ارائه شده است. دراین بین توجه به مسائل نوجوانان و جوانان كه دغدغه ای همیشگی به حساب می آید، به دلیل ورود ناگهانی آنان به اجتماع ودرنتیجه افزایش احتمال بروزرفتارهای نامتعادل، بسیارحائزاهمیت است. نیمی ازجمعیت ایران را جوانان تشكیل می دهند، جمعیتی كه می توان با برنامه ریزی صحیح ازانرژی های فراوان ومتراكم آنها برای سازندگی كشوراستفاده كرد ودر عین حال بی توجهی به آنها تشدید انحرافات وآسیب های اجتماعی را در پی خواهد داشت. به همین جهت غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مسئله مهمی است.

بسیاری ازكارشناسان ، عوامل اجتماعی موثر در ایجاد آسیب های اجتماعی به دو دسته تقسیم می شود . افزایش بی رویه جمعیت، عدم ثبات وپایداری اجتماعی، بیكاری، تورم وفقردرشماریك گروه ازعوامل اجتماعی به شماررفته وخانواده ، محیط مدرسه وگروه همسالان جزءدسته ای دیگرمی باشند. خانواده نخستین نهاد اجتماعی است كه برای برطرف نمودن نیازهای ریشه ای و حیاتی انسان و بقای جامعه ضروری است

آنچه بیشتر مورد توجه ما می باشد ، تاثیر منفی نواقص و كمبودهای خانوادگی بر فرد است كه تحت شرایط خاصی ، وی را در معرض نامتعادل شدن قرار می دهد . ناسازگاری و مشاجرات خانوادگی ، دوگانگی تربیتی و رفتار خشونت آمیز با فرزند ، تاثیرات ناگوار و گاه ضربه های عمیقی بر آنها وارد می سازد كه جبران آن اگر غیرممكن نباشد ، بسیار مشكل خواهد بود.

معاشرت با دوستان ناباب نیز، نقشی مهم درروی آوردن افراد به آسیب های اجتماعی ایفا می كند. ممكن است برخی خانواده ها ازفرزندان خود غافل شده وزمینه را برای گرایش به دوست ناباب فراهم كنند كه نتیجه اش روی آوردن آنها به كارهای خلاف است.

اوقات فراغت وآسیب های اجتماعی

تعطیلی كلاس های درسی وبه طوركلی اوقات فراغت بدون برنامه، موقعیت آسیب زایی را برای این قشرفراهم می آورد. یكی ازمعضلات اصلی جامعه فعلی ما این است .به همین جهت غنی سازی اوقات فراغت جوانان و نوجوانان بویژه در ایام فراغت آنها ازتحصیل ، همواره عاملی بازدارنده برای پیشگیری ازوقوع آسیب های اجتماعی تلقی می شود. همچنین این موضوع نشان دهنده اهمیت دسترسی به تفریحات سالم تروفراهم آوردن امكانات لازم برای گذراندن و غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان وجوانان است . میزان هیجان طلبی دربین افرادی كه به تفریحات دلخواه خود دسترسی دارند، درمقایسه با افرادی كه تفریحات مورد علاقه خود دسترسی ندارند، تفاوت معناداری وجود دارد. به این صورت كه دسترسی به تفریحات دربین افرادی كه هیجان طلبی بالاتری دارند، كمتراست . یكی ازویژگی های دوران بلوغ ، هیجان طلبی است. این درحالی است كه مجراهای زیادی برای تخلیه مناسب هیجانات این دوره درجامعه ما پیش بینی نشده، امكانات عمومی ورایگان ورزشی برای همه رشته ها فراهم نشده وبه طوركلی، هیچ برنامه ریزی صحیحی برای اوقات فراغت نوجوانان وجوانان انجام نشده است .

ازدیگرسو، گرایش روزافزون به ارتباطات مجازی كه جایگزین نامناسبی برای تخلیه هیجان ووقت گذرانی است، نوجوانان و جوانان را ازدنیای واقعی به دنیای مجازی وهیجانی می كشاند، چرا كه فرد در دنیای واقعی جایی برای تخلیه این هیجانات ندارد. به همان میزان كه افراد وقت خود را برای روابط مجازی صرف می كنند، از تعامل آنان با دیگران درمحیط كاروخانواده كاسته می شود. با این حال مشاهده شده كه روابط مجازی وفاصله دارباعث افزایش آسیب پذیری فرد دربرابرانحرافات می شود. مسلما وقتی ارتباط تعاملی به صورت مستقیم باشد، آسیب های اجتماعی هم كمترمی شود .

با توجه به اینکه سهم وسایل ارتباط جمعی و تلویزیون به‌عنوان عمده‌ترین آنها در گذران اوقات فراغت خانواده‌ها و جوانان بسیار بالاست، تحقیقات نشان داده است که انسان تا 65سالگی به‌طور متوسط 9سال از عمر خود را جلوی تلویزیون گذرانده است

خصوصا آنکه علاقه دختران نسبت به پسران در مورد تماشای برنامه‌های تلویزیون به دلیل محدودیتی که آنها در گذران اوقات فراغت خود در بیرون از خانه دارند، بسیار قابل توجه است.بین تحصیلات اعضای خانواده و برنامه‌ریزی و نحوه گذراندن اوقات فراغت رابطه‌ای بسیار قوی وجود دارد. بین ترکیب جمعیت خانواده و برنامه‌ریزی و نحوه گذراندن اوقات فراغت رابطه وجود دارد. بین وضعیت اقتصادی و برنامه‌ریزی و نحوه گذراندن اوقات فراغت رابطه نسبتا قوی وجود دارد. بین آموزه‌ها و باورهای دینی و برنامه‌ریزی و نحوه گذراندن اوقات فراغت رابطه نسبتا قوی وجود دارد.بنابراین می‌توان اینگونه استنباط کرد که بین تحصیلات پدر و مادر و فرزندان و ترکیب جمعیت خانواده، وضعیت اقتصادی آموزه‌ها و باورهای دینی و برنامه‌ریزی و نحوه گذراندن اوقات فراغت رابطه نسبتاً قوی وجود دارد

دیدگاه اسلام

دین مبین اسلام به همه جنبه ها وامورات زندگی انسان ها توجه دارد. حدیث قدسی تقسیم شبانه روزبه سه زمان كار، عبادت، خانواده وتفریح، بیانگراهمیت برنامه ریزی ولزوم اختصاص قسمتی ازشبانه روزبه خانواده وتفریحات سالم وسازنده می باشد. تفریح ازدیدگاه اسلام، انسان را ازملالت كارهای یكنواخت زندگی رهایی می بخشد. پیامبرگرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت به یادگیری شنا، تیراندازی وسواركاری تاكید بسیاركرده اند. اسلام درمورد معاشرت وآمیزش با دوستان مومن معتقد است كه می توان قسمتی ازاوقات فراغت را به این امراختصاص داد. پیامبرگرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «تفریح كنید وبازی كنید ، زیرا دوست ندارم كه در دین شما خشونتی دیده شود .»

نقش نهاد های اجتماعی

یكی از نقش هایی كه برای نهادهای آموزشی و پرورشی به خصوص در جوامع پیشرفته در نظر گرفته شده، پرورش مهارت های شاگردان برای گذران اوقات فراغت است. تقویت مهارت های ورزشی از طریق ساعات بازی رسمی و ساعات غیر رسمی، ترتیب دادن مسابقات ورزشی میان كلاس های مختلف و یا انجام فعالیت های هنری مثل برپا كردن كلاس های آموزشی هنری مانند كلاس نقاشی، موسیقی، خطاطی و مجسمه سازی، تشكیل گروه های دانش آموزی برای درست كردن منظم و مرتب روزنامه دیواری، تشكیل گروه های نمایشی، ترتیب دادن بازدید دانش آموزان از مراكز تفریحی و فرهنگی كه می تواند با هم فكری و همكاری والدین و انجمن های خانه و مدرسه صورت گیرد، از جمله اقداماتی است كه مدارس در امر كمك به گذران مناسب اوقات فراغت دانش آموزان می توانند انجام دهند. با توجه به اینكه دانشگاه ها آخرین مراكز تحصیلی رسمی به حساب می آیند كه می توانند افراد را به آموزش مهارت های هنری، تفریحی و علمی تشویق نمایند، توجه به تناسب این مهارت ها با شرایط و امكانات افراد درمرحله فراغت از تحصیل، ضروری می باشد. دانشگاه ها نیزعلاوه براقدامات مشابه ذكر شده، می توانند ازطریق انجمن های دانشجویی فعالیت های فوق برنامه وسیع تری را اجرا كنند.

جمع بندی و چاره اندیشی

واقعیت انكارناپذیراین است كه با افزایش اوقات فراغت برنامه ریزی نشده وتعطیلات غیرهدفمند، آسیب های اجتماعی در جامعه افزایش می یابد. این موضوع ، بیانگر اهمیت پرداختن به برنامه ریزی برای افزایش بهره وری اوقات فراغت، بویژه برای نسل جوان است. همان طوركه گفتیم، تقویت همه جانبه بنیان خانواده ، یكی ازاساسی ترین راه های كاهش آسیب هاست. باید همه نهادهای اجتماعی را به تحركی گسترده برای به حداقل رساندن آسیب هایی كه خانواده ودرنتیجه جامعه را درمعرض تهدید قرارمی دهد، واداشت.

معرفی فرهنگسراها وكانون های فرهنگی موجود درهرمنطقه وكلاس های آموزشی مختلفی كه درهركدام برگزارمی شود؛ معرفی برنامه های بسیج مساجد درتابستان؛ اعلام برنامه مدرسه برای تابستان ؛ تهیه مجموعه جداول وسرگرمی های سودمند برای استفاده ؛ تشكیل دوره های ورزشی وآموزش مهارت های فنی وحرفه ای؛ برگزاری برنامه های تفریحی مانند اردو؛ معرفی كتابخانه های موجود درهرمنطقه وتشویق به عضویت درآنها؛ معرفی آخرین وبهترین كتاب های متناسب با هر مقطع سنی؛ معرفی محصولات فرهنگی مناسب نظیرفیلم ها ، سی دی ها ونشریات مناسب برای استفاده درمقاطع مختلف.

با این حال جهت مقابله صحیح با وضع موجود و زمینه سازی جهت كاهش بروز پدیده آسیب های اجتماعی به تحقیقات ، برنامه ریزی و فعالیت های كارشناسانه بیشتری نیاز است . امیدواریم با تعامل بیشتر نهادهای تصمیم گیری و اجرایی ، شاهد به حداقل رسیدن ناهنجاری ها و آسیب هایی باشیم كه نوجوانان و جوانان آینده ساز این مرز و بوم را تهدید می كند .

فراوری :فهیمه کهتری

بخش اجتماعی تبیان

زهرا رفیعی- همشهری

علی تركاشوند - نورپرتال

مقالات مرتبط :

برای زندگی شارژ شوید

زمانی دلپذیر و خطرناک