واردات به قلب و اثرات آن

گناه زدایى

در دیدگاه اسلام، هر گناه اثرى تاریک کننده و کدورت آور بر دل آدمى باقى مى‏گذارد و در نتیجه میل و رغبت‏ به کارهاى نیک و خدایى کم مى‏ شود و رغبت ‏به گناهان دیگر افزایش مى ‏یابد. در نقطه مقابل عبادت و بندگى و در یاد خدا بودن وجدان مذهبى انسان را پرورش مى ‏دهد، میل و رغبت ‏به کار نیک را افزون مى ‏کند و از میل و رغبت ‏به شر و فساد و گناه مى ‏کاهد؛ یعنى تیرگی‌ هاى ناشى از گناهان را از میان می برد و میل به خیر و نیکى را جایگزین آن مى ‏سازد. امام علی علیه السلام در توصیف این نوع عبادت و بندگی می فرماید:» نماز گناهان را مانند برگ درختان مى ‏ریزد و گردن‌ ها را از ریسمان گناه آزاد مى ‏سازد. پیامبر خدا نماز را به چشمه آب گرم که بر در خانه شخص باشد و روزى پنج نوبت ‏خود را در آن شستشو دهد، تشبیه فرمود. آیا با چنین شستشوها چیزى از آلودگى بر بدن باقى مى ‏ماند؟ »(2)

درمان اخلاقى

امام علی علیه السلام در خطبه ای با اشاره به پاره‏اى از اخلاق رذیله از قبیل سرکشى، ظلم و کبر، درمان آن را چنین بیان می دارد: چون بشر در معرض این آفات اخلاقى و بیماری ‌هاى روانى است؛ خداوند به وسیله نمازها و زکات‌ ها و روزه ها، بندگان مؤمن خود را از این آفات حراست و نگهبانى کرد. این عبادات دست ‌ها و پاها را از گناه باز مى‏ دارند، چشم‌ ها را از خیرگى باز داشته و به آن ها خشوع مى ‏بخشند، نفوس را رام مى ‏گردانند، دل ‌ها را متواضع مى ‏نمایند و باد دماغ را زایل مى‏ سازند.(3)

واردات قلبى

امام علیه السلام در توصیف واردات قلبی که در اثر عبادت و شب زنده داری ها نصیب بندگان عابد و زاهد می شود، چنین می فرماید: «عقل خویش را زنده و نفس خویش را میرانده است، تا آنجا که ستبری ‌هاى بدن تبدیل به نازکى و خشونت‌ هاى روح تبدیل به نرمى شده است و برق پر نورى بر قلب او جهیده و راه را بر او روشن و او را به رهروى سوق داده است. پیوسته از این منزل به آن منزل برده شده است تا به آخرین منزل که منزل سلامت و بارانداز اقامت است، رسیده و پاهایش همراه بدن آرام او در قرارگاه امن و آسایش، ثابت ایستاده است. این همه، به موجب این است که دل و ضمیر خود را به کار گرفته و پروردگار خویش را خشنود ساخته است».(4)

روح مشتاق و سالک این افراد منازل و مراحلى را طی می کند تا به منزل مقصود که آخرین حد سیر و صعود معنوى بشر است، مى‏رسد «یَا ایُها النَّاس انَّکَ کَادحٌ الى رَبِکَ کَدحَاً فَمُلاقِیه».(5) به طمأنینه و آرامشى می رسند که در نهایت امر، نصیب قلب ناآرام و پر اضطراب و پر ظرفیت ‏بشر مى‏گردد «الا بِذکرِ الله تَطمَئِنَّ القُلُوب».(6) برای زندگی این چنینی می کوشند:  اهل دنیا، مردن بدن خویش را بزرگ مى‏شمارند، اما آن ها براى مردن دل خودشان اهمیت قائل هستند و آن را بزرگ تر مى‏ شمارند.(7) با دنیا و اهل دنیا با بدن ‌هایى معاشرت کردند که روح ‌هاى آن بدن ‌ها به بالاترین جایگاه ها پیوسته بود.(8) اگر اجل مقدر و محتوم آن ها نبود، روح ‌هاى آن ها در بدن ‌هاشان یک چشم به هم زدن باقى نمى ماند، از شدت عشق و شوق به کرامت‌ هاى الهى و خوف از عقوبت ‌هاى او.(9)  او خود را و عمل خود را براى خدا خالص کرده است، خداوند نیز به لطف و عنایت ‏خاص خویش او را مخصوص خویش قرار داده است.(10) در انتهای کار نتیجه این همه تلاش و کوشش ان ها نیز چنین است:  علمى که بر پایه بینش کامل است، ‏بر قلب ‌هاى آنان هجوم آورده است، روح یقین را لمس کرده‏ اند، آنچه بر اهل تنعم سخت و دشوار است، ‏بر آنان نرم گشته است و با آن چیزى که جاهلان از آن در وحشتند، انس گرفته ‏اند.(11)

انس و لذت

امام علیه السلام انس و لذتی را که نصیب این افراد می شود، این کونه ترسیم می کند: <پروردگارا، تو از هر انیسى براى دوستانت انیس ‏ترى و از همه آن ها براى کسانى که به تو اعتماد کنند، براى کارگزارى آماده‏ ترى. آنان را در باطن دلشان مشاهده مى‏ کنى و در اعماق ضمیرشان بر حال آنان آگاهى و میزان بصیرت و معرفتشان را مى‏ دانى. رازهاى آنان نزد تو آشکار است و دل ‌هاى آن ها در فراق تو بیتاب است. اگر تنهایى سبب وحشت آنان گردد، یاد تو مونسشان است و اگر سختی ‌ها بر آنان فرو ریزد، به تو پناه مى ‏برند.(12) سپس گروهى صیقل داده مى ‏شوند و مانند پیکان در دست آهنگر تیز و بران مى ‏گردند، به وسیله قرآن پرده از دیده‏ هایشان برداشته مى ‏شود و تفسیر و توضیح معانى قرآن در گوش ‌هاى آنان القا مى ‏گردد، جام ‌هاى پیاپى حکمت و معرفت را هر صبح و شام مى ‏نوشند و سرخوش باده معرفت مى ‏گردند.(13)

پی نوشت ها:

. نهج البلاغه، خطبه ۱۸۴.

2. همان، خطبه ۱۹۰.

3. همان، خطبه 234.

4. همان، خطبه 210.

5. انشقاق: 6.

6. رعد: 28.

7. نهج البلاغه، خطبه 221.

8. همان، حکمت‏۱۳۹.

9. همان، خطبه ۱۸۴.

10.همان، خطبه‏۸۶.

11. همان، حکمت‏۱۳۹.

12. همان، خطبه ۲۱۸.

13. همان، خطبه 150.