گناه بعضی از افراد مضاعف است !
كسانى كه چهرهى دینى و اجتماعى دارند و كارشان براى دیگران سرمشق است ، اگر گناه كنند، كیفرشان بیش از دیگران است . بنابر این خانواده و بستگان مسئولان نظام اسلامى باید بدانند كه اگر مرتكب خلافى شدند ، نه تنها آزاد نمىشوند ، بلكه چند برابر دیگران مجازات خواهند شد . و مسئله مهمتر اینكه اگر كیفر بستگان متخلّفِ یك مسئول چند برابر است ، كیفر خود مسئولِ متخلّف چه میزان است؟!
چرا گناه بعضی از افراد از جمله بزرگان ، مضاعف است؟
«یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ یَسِیراً ؛ اى همسران پیامبر! هر كس از شما كار زشت (و گناهى) آشكار مرتكب شود، عذابش دو چندان خواهد بود و این(كار) براى خدا آسان است.» (احزاب 30)
آیاتى كه با زنان پیامبر اكرم (صلى اللَّه علیه و آله) سخن مىگوید، از طریق مقام رسالت است نه آن كه مستقیماً به خود آنان خطاب و وحى شود ، بر خلاف حضرت مریم كه به خودش خطاب مىشد : «یا مَرْیَمُ» (آل عمران، 42 43)
گناهان دو دستهاند : كبیره و صغیره . سرچشمهى این تقسیم ، آیه مباركهى «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَیِّئاتِكُمْ ؛ اگر شما از گناهان بزرگ دورى كنید ما سیّئات و گناهان كوچك شما را مىبخشیم .» (نساء، 31) است ، لكن در مواردى گناه صغیره حكم گناه كبیره پیدا مىكند ، نظیر گناه در زمان خاص مانند ماه رمضان كه جرم و مجازات آن بیشتر می باشد ، یا گناه در مكان خاص ، تكرار گناه و اصرار بر آن ، گناه همراه با شادى ، گناهِ آشكارا و گناهِ افراد برجسته و الگو نظیر همسران پیامبر ؛ به هر حال مسائل جنبى مىتواند در گناه و كیفر آن اثر بگذارد .
گر چه آیات 30 و 31 سوره احزاب پیرامون همسران پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) سخن مىگوید كه اگر اطاعت خدا كنند پاداشى مضاعف دارند ، و اگر گناه آشكارى مرتكب شوند كیفر آنان نیز مضاعف خواهد شد ، ولى از آنجا كه ملاك و معیار اصلى همان داشتن مقام و شخصیت و موقعیت اجتماعى است ، این حكم درباره افراد دیگر كه موقعیتى در جامعه دارند نیز صادق می باشد .
چرا که این گونه افراد تنها متعلق به خویشتن نیستند ، بلكه وجود آنها داراى دو بعد است، بعدى تعلق به خودشان دارد ، و بعدى تعلق به جامعه ، و برنامه زندگى آنها مىتواند جمعى را هدایت یا عدهاى را گمراه كند. بنا بر این اعمال آنها دو اثر دارد؛ یك اثر فردى و دیگر اثر اجتماعى، و از این لحاظ هر یك داراى پاداش و كیفرى می باشد .
در روایات آمده است كه گناه بزرگان، حساب دیگرى دارد، حتّى اگر از انبیا یك «ترك اولى» سر زند تنبیه مىشوند . در حدیثى معروف آمده است : «یغفر للجاهل سبعون ذنبا قبل أن یغفر للعالم ذنب واحد ؛ هفتاد گناه جاهل بخشیده مىشود، قبل از آن كه یك گناه عالم بخشیده شود.» (كافى، ج 1، ص 47)
هر کس به انداززه توانمندی و معرفتش بازخواست خواهد شد
همواره رابطه نزدیكى میان سطح علم و معرفت با پاداش و كیفر است ، همانگونه كه در بعضى از احادیث اسلامى مىخوانیم: «ان الثواب على قدر العقل: پاداش به اندازه عقل و آگاهى انسان است.» (اصول كافى ، ج اول ، صفحه 9 ، كتاب العقل و الجهل) در حدیث دیگرى از امام باقر (علیه السلام) آمده است: «انما یداق اللَّه العباد فى الحساب یوم القیامة على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنیا :خداوند در روز قیامت در حساب بندگان به اندازه عقلى كه به آنها در دنیا داده دقت و سختگیرى مىكند .» (اصول كافى ، ج اول ، صفحه 9 ، كتاب العقل و الجهل)
حتى در روایتى از امام صادق (علیه السلام) آمده است كه : « توبه عالم در بعضى از مراحل پذیرفته نخواهد شد ، سپس به این آیه شریفه استناد فرمود ؛ " إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ : توبه تنها براى كسانى است كه از روى جهل و نادانى كار بدى انجام مىدهند/"» (سوره نساء آیه 17) (اصول كافى ، جلد اول ، صفحه 38 ، باب لزوم الحجة على العالم)
از اینجا روشن مىشود كه ممكن است مفهوم" مضاعف" یا " مرتین" در اینجا افزایش ثواب و عقاب باشد ، گاه دو برابر و گاه بیشتر، درست همانند اعدادى كه جنبه " تكثیر" دارد بخصوص اینكه " راغب" در" مفردات" در معنى "ضعف" مىگوید: «ضاعفته ضممت الیه مثله فصاعدا : آن را مضاعف ساختم یعنى همانندش و یا بیشتر و چند برابر آن افزودم.» (دقت كنید)
روایتى كه در بالا در باره تفاوت گناه عالم و جاهل تا هفتاد برابر ذكر كردیم گواه دیگرى بر این مدعا است .
اصولاً سلسله مراتب اشخاص و تفاوت آن بر اثر موقعیت اجتماعى و الگو و اسوه بودن نیز ایجاب مىكند كه پاداش و كیفر الهى نیز به همین نسبت باشد .
در حدیثى از امام سجاد (علیه السلام) می خوانیم كه : « كسى به امام عرض كرد : انكم اهل بیت مغفور لكم : شما خانوادهاى هستید كه خداوند شما را مشمول آمرزش خود قرار داده .»
امام در غضب شد و فرمود : « نحن احرى ان یجرى فینا ما اجرى اللَّه فى ازواج النبى (صلى اللَّه علیه و آله) من ان نكون كما تقول، انا نرى لمحسننا ضعفین من الاجر و لمسیئنا ضعفین من العذاب، ثم قرء الایتین : ما سزاوارتریم كه آنچه را خدا درباره همسران پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) جارى كرده در مورد ما جارى شود ، نه چنان كه تو مىگویى، ما براى نیكوكارانمان دو پاداش ، و براى بدكارانمان دو كیفر و عذاب قائل هستیم، سپس دو آیه 30 و 31 سوره احزاب را به عنوان شاهد تلاوت فرمودند .» ( مجمع البیان ، جلد 8 ، صفحه 354)
پیامهای آیه:
1ـ در كیفر و پاداش ، حَسَب و نسب اثرى ندارد و هر متخلّفى باید مجازات شود : «یا نِساءَ النَّبِیِّ» ...
2ـ همسرى پیامبر، مستلزم عصمت نیست : «مَنْ یَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ» (آرى در خانه پیامبر بودن ، انسان را بیمه نمىكند ، این مكتب است كه انسان را بیمه مىكند.)
3ـ حساب خلافهاى علنى ، از گناهان پنهان جداست : «مُبَیِّنَةٍ»
4ـ عمل زشت به خودى خود ، كیفر به دنبال دارد : «یُضاعَفْ» و نفرمود: «نضاعف»
5ـ شدّت و ضعف كیفر و پاداش بر اساس آثار فردى و اجتماعى عمل است : «نِساءَ النَّبِیِّ ... ضِعْفَیْنِ»
6ـ كسانى كه چهرهى دینى و اجتماعى دارند و كارشان براى دیگران سرمشق است ، اگر گناه كنند ، كیفرشان بیش از دیگران خواهد بود : «نِساءَ النَّبِیِّ ... ضِعْفَیْنِ»
7ـ خانواده و بستگان مسئولان نظام اسلامى باید بدانند كه اگر مرتكب خلافى شدند ، نه تنها آزاد نمىشوند ، بلكه چند برابر دیگران مجازات خواهند دید : «یا نِساءَ النَّبِیِّ ... الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ»
8ـ اگر كیفر بستگان متخلّفِ یك مسئول چند برابر است ، كیفر خود مسئولِ متخلّف چه میزان است ؟ «نِساءَ النَّبِیِّ ... الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ» (قرآن در مورد كیفر تخلّف خود پیامبر مىفرماید : «لَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنا بَعْضَ الْأَقاوِیلِ ... لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتِینَ ؛ اگر سخن ناروایى را به ما نسبت دهد، رگهاى گردن او را قطع مىكنیم.» (حاقّه ، 44 - 46)
9ـ كیفر متخلّفان بر خداوند آسان است : «عَلَى اللَّهِ یَسِیراً»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ، ج 9
2- تفسیر نمونه ، ج 17
3- مجمع البیان ، جلد 8
4- اصول كافى ، جلد 1