آشنایی با پدیده شفق قطبی!
شَفَق یا سُرخی قُطبی یکی از پدیدههای جوی کرهٔ زمین است. شَفَقهای قُطبی نورهای زیبایی هستند که به طور طبیعی در آسمان دیده میشوند که معمولاً در شب و در عرضهای جغرافیایی قُطبی به چشم میخورند. آنها در یونوسفر تشکیل میشوند و سپیده دم قُطبی قابل مشاهده هستند.
در عرض جغرافیایی قطب شمال به آنها شَفَقهای شمالی نیز گفته میشود. به شَفَقهای قُطبی، نور قطب شمال هم گفته میشود زیرا آنها فقط در نیم کرهٔ شمالی رویت میشوند و هر چقدر به قطب شمال نزدیک میشوید با توجه به مجاورت با قطب مغناطیسی شمالی زمین احتمال بیشتری میرود که بتوانید آنها را ببینید به طور مثال در شهرهای شمالی کانادا که بسیار نزدیک به قطب هستند امکان رویت آنها بسیار زیاد است.
شَفَقهای قُطبی در نزدیکی قطب مغناطیسی شمالی ممکن است خیلی بالا باشد ولی در افق شمالی به صورت سبز بر افروخته و در صورت طلوع خورشید به صورت قرمز کمرنگ دیده میشود. شَفَقهای قُطبی معمولاً از سپتامبر تا اکتبر و از مارس تا آوریل اتفاق میافتند. در قطب جنوب نیز این اتفاق میافتد ولی فقط در جنوبیترین عرض جغرافیایی قابل رویت است و گاهی اوقات در آمریکای جنوبی و استرالیا پدیده شَفَق مشاهده می شود.
در هنگام شکل گیری شَفَق قُطبی، آسمان تابان می شود و نقش هایی با رنگها و شکل های گوناگون دیده می شود. گاهی دارای شکل کمان یکنواخت، ساکن یا تپنده است و گاهی عبارت است از شمار زیادی پرتو با طول موج های متفاوت، که مانند پرده ها و نوارها بازی می کنند و پیچ و تاب می خورند. رنگ تابانی از سبز مایل به زرد به سرخ و بنفش مایل به خاکستری تغییر می کند. بعضی از قبایل کانادایی به این پدیده رقص ارواح میگویند.
طبیعت و منشا شَفَق های قُطبی زمان درازی به کلی پوشیده مانده بود و قرنها بود که این پدیده زیبا علاقمندان به آسمان را مسحور کرده است اما تا به امروز علت ظهور این پدیده و شکلگیری دورههای تناوب آن ناشناخته مانده بود تا اینکه به تازگی برای توجیه این راز توضیحات رضایت بخشی پیدا شده است .
ارتفاع شفق های قطبی:
قبل از همه، دانشمندان موفق شدند ارتفاعی را که شفق های قطبی ظاهر می شوند، تعیین کنند. به این منظور از دو نقطه به فاصله چند ده کیلومتر از یکدیگر عکس گرفتند. به کمک چنین عکس هایی ثابت کردند که شفق های قطبی در ارتفاع 80 تا 100 کیلومتری بالای زمین (بیشتر اوقات در ارتفاع 100 کیلومتر) ظاهر می شوند. به این ترتیب دریافتند که شفق های قطبی تابانی گازهای رقیق موجود در جو زمین هستند، که تا اندازه ای به تابانی در لامپ های تخلیه گاز شبیه می باشند.
دوره تناوب ظهور شفق های قطبی:
رابطه جالب بین شفق های قطبی و پدیده های دیگر روشن است. شفق های قطبی با دوره های متفاوت مشاهده می شوند. اختلاف دوره های شفق قطبی بعضی اوقات به چندین سال می رسد. مشاهدات چندین ساله آشکار ساخته اند که دوره های زیادی ماکزیمم شفق های قطبی به طور مرتب در 11.5 سال تکرار می شوند . در طول این مدت ، شماره شفق های قطبی نخست سال به سال کاهش می یابد و سپس شروع می کند به زیاد شدن تا مقدار آن در 11.5 سال از نو به ماکزیمم می رسد.
تصاویر زیر صحنه هایی از این پدیده شگفت انگیز را در شمال غربی کانادا نشان می دهد:
فرآوری: م.ح.اربابی فر
بخش دانش و زندگی
منابع: ngd.ir،جوان امروز