ویروس قاتل

ویروس های آنفلوآنزا همیشه باعث آزار و ناخوشی ما بوده اند و همه ما تجربه ناراحت كننده تب و لرز، بدن درد و سرفه  ناشی از آنها در فصول سرد را داشته ایم، اما دردسرهای ناشی از این ویروس ها تنها به بیماری معمول آنفلوآنزا ختم نمی شود؛ هر چند سال یك بار آنها چهره ای مرگبار به خود می گیرند و مشكلی جهانی را باعث می شوند. میزبان ویروس های آنفلوآنزا در اصل، پرندگان آبی بوده اند و تنها بعدها بوده است كه با بدن انسان ها تطبیق یافته اند و انواع ویروس های آنفلوآنزای انسانی به وجود آمده است. ویروس های آنفلوآنزا هر سال دستخوش تغییراتی جزیی به علت جهش های ژنتیكی می شوند و برای همین است كه ما علیرغم آنكه سال قبل به آنها مبتلا شده ایم- یا واكسن آنفلوآنزا را تزریق كرده ایم- و بدنمان نسبت به آن نوع ویروس ها مصون شده، سال بعد دوباره در معرض بیماری قرار می گیریم؛ دستگاه دفاعی ما ویروس های جدیداً به وجود آمده را نمی شناسد. واكسیناسیون ضد آنفلوآنزا نیز به همین دلیل هر سال باید با واكسن هایی كه بر ضد این ویروس های جدید ساخته شده اند تكرار شود. اما به جز این، هر 25 تا 30 سال یك بار، ویروس های آنفلوآنزا دچار تغییراتی عمده می شوند؛ به این ترتیب كه معمولاً انواع ویروس های آنفلوآنزای پرندگان و ویروس های آنفلوآنزای انسانی هنگامی كه در بدن یك میزبان مشترك- مثلاً خوك كه به هر دو ویروس حساس است- قرار دارند، ژن های خود را با هم مبادله می كنند و در نتیجه ویروس جدیدی به وجود می آید كه دستگاه ایمنی بدن ما اصلاً با آن آشنایی ندارد و می تواند شدیداً بیماری زا باشد. گاهی نیز ویروس های آنفلوآنزای پرندگان تدریجاً در طول سال ها با بدن انسان تطبیق می یابند. در هر حال تقریباً هر 25 سال یك بار، ویروس جدید به وجود آمده به سرعت در سراسر جهان گسترش می یابد و باعث تلفات بسیار می شود. در قرن بیستم، سه بار این واقعه در سال های 1918 و1957 و1968 رخ داده است و میلیون ها نفر به كام مرگ رفته اند.

از چند سال پیش، واقعه ای مشابه در جریان بوده است. ویروس H5N1 كه باعث آنفلوآنزای فوق حاد در طیور می شد و مرگ و میر فراوان در آنها به بار می آورد، توانسته است انسان ها را هم مبتلا كند. از بیش از 180 نفری كه از دو سال پیش با این ویروس آلوده شده اند بیش از نیمی از آنها فوت كرده اند. خوشبختانه تا به حال انتقال بیماری، منحصر به افرادی بوده است كه تماس نزدیك و مدام با مرغ ها یا سایر ماكیان آلوده داشته اند؛ مثلاً افرادی كه در مرغداری ها كار می كرده اند یا سلاخی این پرندگان را انجام داده اند. اما نگرانی دانشمندان این است كه این ویروس در ادامه تغییرات ژنتیكی خود، بیشتر با بدن انسان سازگار شود، به طوری كه مانند انواع معمول آنفلوآنزای انسانی به راحتی از یك انسان به انسان دیگر منتقل شود؛ پدیده ای كه خوشبختانه هنوز رخ نداده است.

در آنفلوآنزاهای انسانی، ویروس در ترشحات تنفسی وجود دارد و هنگامی كه پس از عطسه و سرفه، این ترشحات را استنشاق می كنیم یا به سطوح آلوده شده با این ترشحات دست می زنیم و سپس دستمان را به بینی یا دهانمان می زنیم ویروس به ما منتقل می شود. آنفلوآنزای مرغی ویروس H5N1 در ترشحات تنفسی و فضولات پرندگان دفع می شود اما با توجه به عدم سازگاری ویروس با بدن انسان، لازم است فرد به مدت طولانی به میزان زیاد با ترشحات آلوده یا سطوح آلوده شده با آنها در تماس باشد تا احیاناً به بیماری مبتلا شود. انتقال انسان به انسان این بیماری نیز جز در مواردی نادر- رخ نمی دهد.

مشكل دیگری كه پزشكان با آن روبه رو شده اند، بروز مقاومت نسبت به داروهای موجود ضد ویروس آنفلوآنزا است. در حال حاضر دو گروه دارویی ضد آنفلوآنزا موجودند؛ یكی داروهای قدیمی تر آمانتادین و ریمانتادین - كه بسیاری ویروس های آنفلوآنزا از جمله ویروس آنفلوآنزای مرغی نسبت به آن درجاتی از مقاومت را نشان می دهند و بنابراین توصیه شده كه مصرف آنها كنار گذاشته شود. گروه دوم كه جدیدترند، داروهای مهار كننده نورآمینیداز نام دارند و در صورت مصرف شدن در ابتدای آلوده شدن با ویروس، با جلوگیری كردن از تكثیر آن، باعث عدم ابتلای فرد به بیماری یا تخفیف یافتن علائم می شوند. در این دسته، در حال حاضر دو داروی اوسلتامیویر با نام تجاریTAMIFLU) ) به صورت قرص خوراكی و زانامیویر با نام تجارتیRELENZA) ) به صورت اسپری استنشاقی وجود دارند. بنابراین این دو دارو در حال حاضر تنها داروهای موجود برای درمان افرادی هستند كه به آنفلوآنزای مرگبار مرغی مبتلا شده اند. اما در مورد استفاده از این داروها هم مشكلاتی وجود دارد؛ اولاً مقاومت نسبت به این داروها- هر چند به میزان كم- هم گزارش شده است. ثانیاً شكل تزریقی این داروها در حال حاضر موجود نیست و بالاخره این كه این داروها گران قیمت اند و شركت های دارویی تولید كننده آنها نیز در برابر سیل سفارشات كشورها با توجه به توان محدود تولیدشان، به سهمیه بندی تحویل آنها اقدام كرده اند.

در حال حاضر واكسنی برای انسان ها برای پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزای مرغی در بازار وجود ندارد. اما ما چه می توانیم بكنیم؟ تنها كاری كه شخصاً از دست ما برمی آید رعایت نكات بهداشتی است؛ یعنی همان نكاتی كه در مورد آنفلوآنزای انسانی هم باید رعایت شود؛

از جمله شستن مكرر دست ها و پاك و ضد عفونی كردن سطوح آلوده. در صورت بروز همه گیری، باید از تماس با بیماران و رفتن به جاهای پر ازدحام پرهیز كرد. در صورتی كه مرغ یا سایر طیور را نگهداری می كنیم و آنها ناگهان بمیرند، باید از تماس با لاشه آنها اجتناب كنیم و به مسئولان بهداشتی اطلاع دهیم. بالاخره این كه اگر مرغ و تخم مرغ كاملاً پخته شوند (با حرارت بالای 70 درجه) خوردن آنها هیچ خطری ندارد.

علی ملائكه