چرا در دعا دست به آسمان می بریم؟
هر چیزی در این عالم یک سلسله آداب مخصوص به خود دارد. دعا نیز از این امر کلی مستثنی نیست، اما آداب دعا برخی ظاهری اند و برخی باطنی.
در آداب باطنی، غالباً این سؤال براى توده مردم مطرح است كه در عین اینكه خداوند، مكان و محلى ندارد چرا هنگام دعا كردن چشم به آسمان مىدوزیم؟ و دست به سوى آسمان بلند مىكنیم؟ مگر خداوند در آسمانها است که ما دست به آسمان بلند می کنیم؟
در پاسخ به سوال یاد شده باید دانست:
این سؤال در عصر ائمه هدى«علیهم السلام» نیز مطرح بوده است، «هشام بن حكم» مىگوید: شخصی که منکر خدا بود خدمت امام صادق«علیه السلام» آمد و از آیه «الرّحمنُ عَلَى الْعَرشِ اسْتَوى» سؤال كرد.
امام «علیه السلام» ضمن توضیحى فرمود: خداوند متعال، نیاز به هیچ مكانى و هیچ مخلوقى ندارد، بلكه تمام خلق محتاج او هستند.
سؤال كننده عرض كرد: پس تفاوتى ندارد كه (به هنگام دعا) دست به سوى آسمان بلند كنید یا به سوى زمین پائین آورید؟!
امام (علیه السلام) فرمود: این موضوع، در علم و احاطه و قدرت خدا یكسان است (وهیچ تفاوتى نمىكند) ولى خداوند متعال دوستان و بندگانش را دستور داده كه دستهاى خود را به سوى آسمان، به طرف عرش بردارند، چرا كه معدن رزق آنجا است، ما آنچه را قرآن و اخبار رسول خدا«صلى الله علیه و آله»اثبات كرده است، بیان مىكنیم، آنجا كه فرمود: دستهاى خود را به سوى خداوند متعال بردارید. 1
حضرت علی علیه السلام فرمود: آیا (در قرآن) نخواندهاى: «وَفى السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوْعَدُوْنَ؛ در آسمان رزق شما است و آنچه به شما وعده داده مىشود» پس از كجا انسان روزى را بطلبد جز از محلّش، محل رزق و وعده الهى آسمان است
در حدیث دیگرى از امام امیرالمؤمنین على«علیه السلام» در كتاب خصال2 آمده است: «اذا فَرِغَ احَدُكُمْ مِنَ الصَّلوةِ فَلْیَرْفَعْ یَدَیْهِ الَى السَّماءِ، وَ لِیَنْصَبَّ فى الدُّعاء»: «هنگامى كه یكى از شما نماز را پایان مىدهد دست به سوى آسمان بردارد و مشغول دعا شود».
مردى عرض كرد: اى امیرمؤمنان! مگر خداوند همه جا نیست؟
فرمود: آرى همه جا هست.
عرض كرد: پس چرا بندگان دست به آسمان برمىدارند؟
فرمود: آیا (در قرآن) نخواندهاى: «وَفى السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوْعَدُوْنَ»3 «در آسمان رزق شما است و آنچه به شما وعده داده مىشود» پس از كجا انسان روزى را بطلبد جز از محلّش، محل رزق و وعده الهى آسمان است .
مطابق این روایات چون غالب ارزاق انسانها از آسمان است (باران، زنده كننده زمینهاى مرده از آسمان مىبارد، نور آفتاب كه منبع حیات و زندگى است از سوى آسمان مىتابد، هوا سومین عامل مهم حیات در آسمان است) آسمان به عنوان معدنى از بركات و ارزاق الهى معرفى شده، و به هنگام دعا به آن توجه مىشود، و از خالق و مالك آن همه رزق و روزى تقاضاى حل مشكل مىشود.
از بعضى از روایات، فلسفه دیگرى براى این كار استفاده مىشود، و آن اظهار خضوع و تذلل در پیشگاه خدا است چرا كه انسان به هنگام اظهار خضوع، یا تسلیم، در مقابل شخص یا چیزى، دستهاى خود را بلند مىكند. 4
فرآوری: شکوری
بخش قرآن تبیان
منابع :
[1] . « بحار جلد 3 صفحه 331- توحید صدوق صفحه 248 حدیث 1 باب 36« باب الرد على الثنویة والزنادقة». «قال السائل: فما الفرق بین أن ترفعوا أیدیكم إلى السماء وبین أن تخفضوها نحو الارض: قال أبو عبد الله علیه السلام: ذلك فی علمه وإحاطته وقدرته سواء، ولكنه عز و جل أمر أولیاءه وعباده برفع أیدیهم إلى السماء نحو العرش لانه جعله معدن الرزق فثبتنا ما ثبته القرآن والاخبار عن الرسول صلى الله علیه وآله حین قال: ارفعوا أیدیكم إلى الله عزوجل».
[2] . خصال شیخ صدوق،ص629.چاپ جامعه مدرسین.
[3] .الذاریات/22.
[4] . تفسیر پیام قرآن 4/ 270.
