سرگرمی در مرزهای دانش(3)
(در دو مطلب گذشته نجوم آماتوری را به طور کامل معرفی کردیم و به بیان وضعیت آن در جامه جوان کشورمان پرداختیم. در انتهای مطلب پیش به صورت فهرست وار به چند مورد از زیرشاخه های نجوم آماتوری که می توان در آن ها به فعالیت پرداخت اشاره کردیم و اکنون در این نوشته قصد داریم هر کدام از آن موارد را به طور مفصل بیان کنیم.
1- دنباله دارها:
دنباله دارها كه یكی از زیبا ترین جلوه های آسمان شب هستند، عمدتا در جهان از سوی منجمان آماتور كشف و ثبت می شوند. ( فراموش نکنید "ستاره دنباله دار" یک ترکیب غلط است زیرا دنباله دارها ستاره نیستند.) ابزار مورد نیاز این كار امروزه در اختیار بسیاری از منجمان آماتور ایرانی هم قرار دارد. اما كشف یك دنباله دار كاری یكشبه نیست بلکه نیاز به رصدهای دقیق و طولانی دارد. علاقه مندان دنباله دارها معمولا كار خود را با رصد ستارگان كم سوی آسمان شروع می كنند تا درك كاملی از وضعیت اجرام كم سوی آسمانی داشته باشند ضمن این كه آنان دنباله دارهای نوظهور را از دست نمی دهند و آنها را پیگیری كرده و خود دست به محاسبات ابتدایی درباره آنها می زنند و همه این تجربیات زمانی به كار آنها خواهد آمد كه در منطقه ای از آسمان متوجه ظهور شیئی ناشناس و مه آلود شوند. این تجربه قبلی می تواند آنها را كمك كند تا حدس بزنند كه آیا با دنباله داری مواجه هستند یا اجرام قبلی را دوباره دیده اند. امكانات چنین رصدهایی هم اكنون در كشور وجود دارد.
2- نواخترها و ابرنواخترها:
كشف مرگ درخشان ستارگان دوردست كه از آن به نواخترها و ابرنواخترها یاد می شود، یكی دیگر از مواردی است كه در جهان ستاره شناسی عموما توسط ستاره شناسان آماتور صورت می گیرد. آنها به واسطه رصدهای دائمی خود فرصت دارند نخستین شاهد شكل گیری نواخترها و ابر نواخترها باشند، البته این مورد نیز مانند دنباله دارها نیازمند تجربه بالای رصدی و دنبال كردن نواخترهای نو یافته است. بار دیگر زمانی كه تجربه و دقت شما به اندازه كافی بالا رفت، هنگامی كه انتظارش را ندارید شاید بتوانید یک نواختر کشف کنید!
3- اختفای سیارك ها:
یكی از پروژه های نجومی كه كمك بسیار زیادی به رشد دانش ما در زمینه های تخصصی نجوم می كند، رصد اختفای ستارگان در پشت سیارك هاست. تعداد بسیار زیادی از سیارك ها در فضای منظومه شمسی پراكنده اند و ما اطلاعات بسیار زیادی در باره آنها نداریم. یكی از كارهایی كه كمك زیادی به درك كامل آنها می كند، این است كه بتوانیم شكل ظاهری آنها را كه عموما شكل نامنظمی دارند، تخمین بزنیم. این كار یكی از فعالیت های هیجان انگیز برای منجمان آماتور در سراسر جهان است. آنها در گروه های بین‌المللی دست به زمان سنجی اختفای سیارك ها می زنند، یعنی زمانی كه یك سیارك از مقابل یك ستاره زمینه عبور می كند، مدتی نور این ستاره ناپدید می شود. با زمان سنجی دقیق این اختفا كه از نقاط مختلف انجام می شود، می توان با تركیب داده ها اطلاعات ارزشمندی از ظاهر یك سیارك به دست آورد.
4- رصد متغیرها:
تعداد بسیار زیادی از ستاره هایی كه در آسمان شب دیده می شوند، ستاره های متغیر هستند. نور ستاره ها به دلایل مختلف تغییر می كند، برخی از این تغییر نورها به واسطه تغییرات فیزیكی درون ستاره است و گاهی عبور یك جرم همدم مانند ستاره ای دیگر از مقابل قرص یك ستاره نور آن جرم را كاهش می دهد. این مورد اخیر را گرفتگی های كسوفی می نامند. بررسی این متغیرها یكی از پروژه های علمی فوق العاده با ارزش و هیجان انگیز به شمار می رود.
این فعالیت كمك می كند تا اطلاعات تغییرات نوری ستاره های متغیر منظم، مورد بررسی دائم قرار بگیرد و با بررسی تغییرات نوری متغیرهای نامنظم، اطلاعات بیشتری از ماهیت مرموز این ستاره ها به دست بیاید.
ویژگی جالب توجه در این روش این است كه شما می توانید با بازه بسیار وسیعی از ابزارها به سراغ این فعالیت بروید. یك سر این بازه را تنها چشمان غیرمسلح تشكیل می‌دهد و سوی دیگر آن را نورسنج های دقیق (كه آنها هم در ایران قابل دسترس هستند).
در مطالب آینده به شرح دیگر زیر شاخه های نجوم آماتوری در ایران می پردازیم. با ما همراه باشید
م.ح.اربابی فر
بخش دانش و زندگی
به نقل از روزنامه جام جم
