نماز، راه دور شدن از بخل
پاره ای از انسان به رغم برخورداری از نعمات و مواهب مادی زندگی، همواره در تب وتاب و اظطرابند که مباد کسی از آنها، کاهی از کوه اموالشان را درخواست کند. اینان در حقیقت نگهبان این مال و ثرورتند و نه برخوردار از آن.
صفت رذیله بخل در وجود اینگونه افراد را چگونه می توان درمان بخشید؟ این نوشتار، متضمن پاسخ بدین پرسش است.
« الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَیقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینْفِقُونَ(البقرة/3)
(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.»
مطابق آیه شریفه فوق، یكی از ویژگی‌های بارز «متقین»، آن است كه از آنچه حق تعالی به آنها روزی داده است، در راه خدا انفاق می‌كنند. خدای سبحان در ابتدای سوره بقره می‌فرماید: وجه ترتب انفاق بر اقامه نماز در آیه شریفه فوق آن است كه حبّ مال و جاه و بخل، مانع از انفاق است و تنها نمازگزاران راستین هستند كه جان خود را از این قیود رهانیده، قدرت انفاق دارند. خدای سبحان می‌فرماید:
«إنّ الإنسان خلق هلوعاً إذا مسّه الشرّ جزوعاً و إذا مسّه الخیر منوعا إلاالمصلینً»(معارج/19-22).
«هلوع» صفتی است كه از مصدر «هلع» كه به معنای شدت حرص است، اشتقاق یافته و به كسی گفته می‌شود كه هنگام برخورد با ناملایمات بسیار جزع می‌كند و چون به خیری می‌رسد از انفاق به دیگران خودداری می‌كند. مطابق این آیه شریفه، نمازگزاران واقعی از گزند هلوع بودن، مصونند، از این رو به دنبال آیات فوق می‌فرماید:
وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ(المعارج/24)
و آنها که در اموالشان حق معلومی است...
لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ(المعارج/25)
برای تقاضاکننده و محروم،
(پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [=آنچه از حس پوشیده و پنهان است] ایمان می‌آورند؛ و نماز را برپا می‌دارند؛ و از تمام نعمتها و مواهبی که به آنان روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند»
انفاق كنندگان؛ مومنین راستین
قرآن كریم آنچنان برای مسئله انفاق، ارزش و اهمیت قائل است كه از آن با عنوان جهاد مالی تعبیر نموده:
«لكن الرسول و الذین آمنوا معه جاهدوا باموالهم و انفسهم»(توبه/88) و خودداری از انفاق را با «هلاكت به دست خود» برابر می‌داند و می‌فرماید: «و انفقوا فی سبیل الله و لاتلقوا بایدیكم إلی التهلكه»؛ از دارایی و اموال خود در راه خدا انفاق كنید و خود را با دست خود (به خاطر بخل از انفاق)، در هلاكت نیندازید»(بقره/195). قرآن كریم، انفاق كنندگان را با عنوان «صادقون» یعنی راستگویان و مومنین راستین «المومنون حقاً»، توصیف نموده و انفاق در راه خدا را در كنار تلاوت آیات كتاب وحی و اقامة نماز، تجارتی بدون زیان و كسبی پرسود معرفی نموده است:
« لَكِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَأُولَئِكَ لَهُمُ الْخَیرَاتُ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ(التوبة/88)
ولی پیامبر و کسانی که با او ایمان آوردند، با اموال و جانهایشان جهاد کردند؛ و همه نیکیها برای آنهاست؛ و آنها همان رستگارانند!).»
همچنین قرآن مجید خودداری از انفاق را باعث خرابی آخرت و مساوی با كفر و ظلم می‌داند و اعلام می‌كند آنان كه از انفاق، بخل می‌ورزند در قیامت دوست و شفیعی نخواهند داشت:
«یا ایها الذین آمنوا انفقوا ممّا رزقناكم من قبل ان یاتی یوم لابیع فیه و لاخلّه و لاشفاعه»؛
ای كسانی كه ایمان آورده اید، از آنچه روزی شما كرده ایم در راه خدا انفاق كنید پیش از آنكه قیامت برسد، قیامتی كه برای اهل بخل از انفاق نه چیزی برای خرید هست و نه دوستی و نه شفیعی«(بقره/254).
خداوند برای بیان ارزش انفاق از روش تمثیل استفاده كرده و با یك مثال جامع و دقیق، بركات و خیرات آن را به تصویر كشیده است: «مثل الذین ینفقون اموالهم فی سبیل الله كمثل حبّه انبتت سبع سنابل فی كلِّ سنبله مائه حبَّه والله یضاعف لمن یشاء والله واسع علیم»(بقره/261).
قرآن در این آیه شریفه، دانه انفاق را چنین توصیف می‌كند كه هفت خوشه از آن می‌روید كه در هر خوشه یكصد دانه است و به این ترتیب هفتصد برابر اصل خود می‌گردد. در آیات بیشماری از قرآن كریم، خداوند به انفاق كنندگان بشارت می‌دهد كه از انفاق كردن هراس نداشته باشند، چراكه خداوند، عمل آنها را نادیده نخواهد گرفت و به بهترین وجهی جبران خواهد كرد. خداوند در آیه 39 از سوره سبا، «و ما انْفَقْتُمْ منْ شَیءٍ فهو یخلفه و هو خیرُ الرازقین»، تضمین نموده است كه اموال انفاق كنندگان را بركت و فزونی بخشد، به شرط آنكه انفاق آنها در راه خدا باشد، یعنی هدفی جز كسب رضایت حضرت حق نداشته باشند و خدای ناكرده به خاطر اغراض دنیوی و انگیزه های مادی انفاق نكرده باشند. در روایتی از رسول اكرم (ص)آمده است: هر شب منادی ندا سر می‌دهد: «اللهم هَب للمُنْفِقِ خلفاً و هَبْ للمُمْسِكِ تلفاً؛ بار الها انفاق كنندگان را بیشتر عطا كن و اموال بخیلان را نابود ساز».
نتیجه:
بخل ورزیدن یکی از موانع انفاق در راه خداست. و مؤمن راستین که نمازگزار حقیقی است از این قید آزاد است بنابراین نماز گزاردن به درگاه الهی، در بخل زدایی از وجود آدمی مؤثر است.
فرآوری: شکوری
بخش قرآن تبیان
