فلسفه دعا برای فرج
شاید این سؤال برای شما هم پیش آمده باشد که امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف که وسیله رسیدن برکات به مخلوقات است، چه نیازی به دعای مردم دارد؟ نوشتار حاضر بدین سوال پاسخ می دهد.
برای پاسخ به این سؤال چند وجه را باید در نظر گرفت؛ اول اینکه دعای ما برای آن حضرت، از باب هدیه شخص حقیر فقیری به رادمرد بزرگواری است که نشان نیاز این شخص فقیر به بخشش آن بزرگوار می‌باشد. وجه دیگر اینکه آنچه از روایات به دست می‌آید، این است که زمان ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از امور بدائی است؛ یعنی امکان پیش و پس افتادن آن وجود دارد. بنابراین شاید جلو افتادن این امر، به جدیت و اهتمام اهل ایمان در دعا کردن برای تعجیل فرج آن حضرت مشروط باشد. در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام چنین آمده است: « خداوند به ابراهیم علیه‌السلام وحی فرستاد که به رأیش فرزندی متولد خواهد شد. آن جناب این خبر را به ساره داد. ساره گفت: آیا من فرزندی به دنیا خواهم آورد، در حالی که پیرزنم؟ پس خداوند به ابراهیم علیه‌السلام وحی فرستاد که او (ساره) فرزند‌دار می‌شود و فرزندانش چهارصد سال عذاب خواهند شد به خاطر اینکه سخن مرا رد کرد. وقتی عذاب و سختی بر بنی‌اسرائیل طول کشید، به درگاه خداوند چهل روز گریه و ناله کردند؛ پس خداوند به موسی و هارون علیهما‌السلام وحی فرستاد که بنی‌اسرائیل را خلاص کنند و از صد و هفتاد سال صرف نظر کرد. پس شما نیز اگر این کار را بکنید خداوند از ما فرج می‌کند، ولی اگر چنین نباشید این امر تا آخرین حد خواهد رسید».1
وجه دیگر این قضیه این است که امامان علیهم السلام ـ به مقتضای وضع انسانی خود ـ به بیماری‌ها و غم‌ها و اندوه‌هایی دچار می‌شوند که وسایلی برای دفع آن‌ها وجود دارد و برخی از آن وسایل از اهل ایمان ساخته است. از مهم‌ترین وسایل دفع بلا و گرفتاری، جدیت و اهتمام در دعا کردن و از خدا خواستن است؛ چنانکه در روایتی آمده است: «به درستی که دعا قضا را برمی‌گرداند و پیچیدگی آن را باز می‌کند؛ چنانکه رشته نخ واتاب شود با اینکه به سختی تابیده شده باشد».2
در روایتی دیگری که از امام باقر علیه‌السلام نقل شده که به زراره چنین فرمود: «آیا تو را راهنمایی نکنم به چیزی که رسول الله صلی الله علیه و آله در آن استثنایی نزده است؟ زراره عرض کرد: چرا. فرمود: دعا که قضای پیچیده سخت را برمی‌گرداند».3
بنابراین هرگاه مؤمن، ابتلای مولای خودش را ـ که از جانش عزیزتر است ـ احتمال دهد که امام او به یکی از امور یاد شده دچار گردیده، کوشش و جدیت خواهد کرد که به وسیله دعا، آن را از او دور گرداند، همان طور که وسایل از او دفاع می‌نماید.
در دعایی که توسط جناب عثمان بن سعید عمری روایت شده چنین می‌خوانیم: «پروردگارا مرا بدان (امر غیبت آن حضرت) صبر و تحمل ده تا دوست ندارم آنچه به تأخیر انداخته‌ای، جلو بیفتد و آنچه را تعجیل بخواهی، من به تأخیرش مایل نباشم؛ و هرچه تو در پرده قرارداده‌ای، افشایش را نطلبم؛ و در آنچه نهان ساخته‌ای کاوش ننمایم و در تدبیر امور جهان با تو (که همه مصالح را می‌دانی) به نزاع نپردازم؛ و نگویم که چرا و چگونه و به چه جهت ولی امر غائب آشکار نمی‌شود و ظهور نمی‌کند، در حالی که زمین پر از ستم گردیده است؟! ...»
وجه دیگر این است که ما هدف ارزنده‌ای در زندگی داریم که موانعی نیز راه رسیدن به آن را سد کرده است؛ بنابراین باید در دفع و رفع آن موانع بکوشیم و چون تأخیر ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به سبب موانعی است که از سوی ما و اعمال و گفتار ما سرچشمه گرفته است، بر ما واجب می‌باشد که از خداوند متعال برطرف کردن آن موانع را بخواهیم. پس دعا کردن برای تعجیل فرج امام عجل الله تعالی فرجه الشریف ، در حقیقت دعا برای خودمان و سودمند به حالمان می‌باشد؛ هم چنانکه در توقیعی از آن حضرت آمده است: «و بسیار دعا کنید برای تعجیل فرج، که آن فرج شما است».4 این بیان حضرت، نشان بی‌نیازی آن امام همام از دعاهای ما می‌باشد.
همچنین باید توجه داشت که فضل و لطف و رحمت الهی، حد و مرزی ندارد و در وجود امام عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز کمبود و نقصانی که مانع پذیرش فیض الهی باشد، نیست؛ از این رو هیچ مانعی ندارد که با دعای مؤمنین برای مولایشان، عنایت و لطف مخصوصی به حضرت برسد.
امامان علیهم السلام وسیله و واسطه رسیدن فیض به بندگان، علت غائی و هدف از آفرینش مخلوقات هستند و فیض خداوند به وسیله ایشان به مخلوقات برسد، اما در عین حال از لوازم و ویژگی‌های بشری نیز برخوردار می‌باشند و برای زندگی ظاهری خود به آنچه از زمین می‌روید، نیازمند هستند؛ همان‌طور که سایر مردم محتاج هستند. نتیجه و ثمر درود فرستادن مؤمنین بر پیامبر و آل پیامبر صلی الله علیه و آله، هم به خود درود فرستادگان برمی‌گردد و هم به کسانی که بر آن‌ها درود فرستاده شده، نه از این جهت که به صلوات و درود فرستادن مؤمنین احتیاجی باشد؛ بلکه از این جهت که آن‌ها ـ پیامبر و آل پیامبر صلی الله علیه و آله ـ قابلیت و شایستگی دارند؛ زیرا خداوند بلند مرتبه فیوضاتی که حد و نهایت ندارد، به ایشان ارزانی داشته است؛ چرا که همیشگی و استمرار این فیوضات، از لوازم قدرت کامل و تمام و همگانی و همیشگی خداوند می‌باشد.
ممکن است این ذهنیت به وجود آید که میان فرمان به دعا برای تعجیل فرج و ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و احادیثی که از تعجیل در ظهور نهی کرده است، تناقض وجود دارد. باید در نظر داشت که آن شتابی که از آن نهی شده است، سه نوع می‌باشد:
1. شتابی که موجب یأس و ناامیدی از ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف شود؛ زیرا آدمی به خاطر کم صبری و ناشکیبایی چنین تصور می‌کند که اگر ظهور شدنی بود، هم اکنون واقع می‌شد و به تأخیر افتادن آن، آدمی را به سوی انکار امام عجل الله تعالی فرجه الشریف سوق می‌دهد.
نتیجه و ثمر درود فرستادن مؤمنین بر پیامبر و آل پیامبر صلی الله علیه و آله، هم به خود درود فرستادگان برمی‌گردد و هم به کسانی که بر آن‌ها درود فرستاده شده، نه از این جهت که به صلوات و درود فرستادن مؤمنین احتیاجی باشد؛ بلکه از این جهت که آن‌ها ـ پیامبر و آل پیامبر صلی الله علیه و آله ـ قابلیت و شایستگی دارند؛ زیرا خداوند بلند مرتبه فیوضاتی که حد و نهایت ندارد، به ایشان ارزانی داشته است؛ چرا که همیشگی و استمرار این فیوضات، از لوازم قدرت کامل و تمام و همگانی و همیشگی خداوند می‌باشد
2. شتابی که با تسلیم فرمان خدا شدن و رضا داشتن به قضا و حکم خدا منافات داشته باشد. در این نوع درخواست شتاب برای ظهور، اگر ظهور به عقب افتد، فرد به سوی انکار حکمت آفریدگار بلند مرتبه کشیده می‌شود. از این رو در دعایی که توسط جناب عثمان بن سعید عمری روایت شده چنین می‌خوانیم: «پروردگارا مرا بدان (امر غیبت آن حضرت) صبر و تحمل ده تا دوست ندارم آنچه به تأخیر انداخته‌ای، جلو بیفتد و آنچه را تعجیل بخواهی، من به تأخیرش مایل نباشم؛ و هرچه تو در پرده قرارداده‌ای، افشایش را نطلبم؛ و در آنچه نهان ساخته‌ای کاوش ننمایم و در تدبیر امور جهان با تو (که همه مصالح را می‌دانی) به نزاع نپردازم؛ و نگویم که چرا و چگونه و به چه جهت ولی امر غائب آشکار نمی‌شود و ظهور نمی‌کند، در حالی که زمین پر از ستم گردیده است؟! ...».5 آنچه از این نوع احادیث به دست می‌آید، این است که زمان فرج و ظهور از اموری است که ممکن است مورد «بداء» واقع گردد؛ بنابراین وقتی انسان دلباخته امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف نزدیک شدن وقت دیدار و ظهور آن حضرت را ممکن بداند که با کوشش و اهتمام در دعا کردن برای این مقصود تحقق پذیر است، تمام تلاش و جدیت خود را در این راه مبذول خواهد داشت و این کار هیچ‌گونه منافاتی با تسلیم بودن به آنچه در علم الهی تقدیر شده، ندارد. اگر قرار باشد وقت معین ظهور را که قضای غیرقابل تغییر و تبدیل الهی بر آن تعلق گرفته است، بداند، دیگر جایی برای دعا کردن نمی‌ماند و باید به امر پروردگار تسلیم شد.
3. شتاب و عجله‌ای که سبب پیروی از گمراهان و گمراه‌کنندگان و شیاطین بدعت‌گذار شود که پیش از ظاهر شدن علامت‌های حتمی که از پیشوایان معصوم علیهم السلام روایت شده است، به فریب دادن افراد اقدام می‌نمایند.
بنابراین عجله کردن بر دو قسم است: ممدوح و مذموم؛ عجله مذموم، آن است که آدمی خواستار انجام گرفتن چیزی، پیش از رسیدن وقت آن باشد که عقلاً و نقلاً زشت و بد است و عجله ممدوح، آن است که شخص در اولین فرصت ممکن، تحقق یافتن امری را بخواهد.
زهرا رضائیان
گروه مهدویت تبیان
پی‌نوشت:
? برگرفته از مکیال المکارم در فوائد دعا برای قائم(ع)، سید محمد تقی موسوی اصفهانی.
1. مجلسی، بحارالانوار، ج 52، ص 131.
2. کلینی، اصول کافی، ج 2، ص 469.
3. همان، ج 2، ص 470.
4. صدوق، کمال‌الدین، ج 2، ص 485؛ طبرسی، احتجاج، ج 2، ص 284؛ مجلسی، همان، ج 53، ص 181.
5. صدوق، همان، ج 2، ص 512.
