تلاش برای بازسازی سینمای كلاسیك هند
بالیوود جدید
صنعت سینمای هند که عنوان قدیمی‌ترین صنعت تهیه و تولید فیلم‌های سینمایی را در سطح بین‌المللی در اختیار دارد، این روزها با تلاش سخت و عظیم بازسازی محصولات سینمایی خود روبه‌روست.
این در حالی است که دولت یک طرح بزرگ و وسیع ملی، برای دیجیتال‌کردن 8هزار اثر کلاسیک سینمایی را ارائه داده است.
رسانه‌های گروهی هند خبرخوشی برای صنعت کهنسال فیلم کشور خود می‌دهند و هنرمندان قدیمی و جدید هند، با اشتیاق فراوان پیگیر اخباری هستند که رسانه‌های گروهی منتشر می‌کنند؛ صحبت از صنعت فیلمسازی کهنی است که تاریخ آن به اوایل قرن بیستم برمی‌گردد. کشور هند دارای تاریخ غنی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و فیلم‌های سینمایی آن در تمام دوران‌ها انعکاسی از شرایط مردم این کشور بوده و به‌صورت آینه‌ای صاف، این مسائل را در دل قصه‌های خود منعکس کرده است.
گذشته هند، یک گذشته کائوتیک‌وار است که با انواع و اقسام هرج‌ومرج‌ها و تحولات همراه بوده و محصولات سینمایی برجسته و تاریخی آن هم، بخشی از همین گذشته هستند. دوستداران هنر سینما در این کشور آسیایی، از مدت‌ها قبل نگران وضعیت و آینده فیلم‌های کلاسیک خود بوده‌اند. این نگرانی فقط به اهالی صنعت سینما محدود نمی‌شود. از بازماندگان هنرمندان کلاسیک هند تا کلکسیون‌داران بخش خصوصی و حتی مسئولان دولتی، همه این سؤال را مطرح می‌کنند که چگونه میتوان این گنجینه ملی و هنری را نجات داد و حفظ کرد؟
آرشیو ملی فیلم هند (NFAI) که در سال1964 توسط دولت پایه‌گذاری شد، از زمان تأسیس خود محافظت از آثار کلاسیک سینمای کشور را به‌عهده گرفته است. افراد و نهادهای زیادی در این رابطه به این آرشیو کمک می‌کنند. یکی از اهداف اصلی آرشیو، مرمت و بازسازی محصولات کلاسیک و قدیمی است. به گفته مسئولان آرشیو، این کار فقط در ارتباط با آثار غیرمتعارف و سنگین سینمای هند صورت نمی‌گیرد. آن دسته از فیلم‌های هندی که در جدول گیشه نمایش فروش‌های بالایی داشته و از ارزش‌های خوب و بالای اخلاقی و اجتماعی هم برخوردار هستند، در کنار فیلم‌های غیرمتعارف قرارگرفته و مشمول قانون مرمت می‌شوند.
ویجی‌جادهاو، مسئول آرشیو ملی فیلم عقیده دارد که این فیلم‌های پرفروش و عامه‌پسند هم بخش مهمی از تاریخ کلی صنعت سینمای کشور هستند و باید تحت پوشش و حمایت آرشیو ملی فیلم قرار گیرند. او می‌گوید که فیلم‌های تاریخ سینمای هند به 2دسته خودی و غیرخودی تقسیم نمی‌شوند اما مشکل بزرگ و اصلی آرشیو ملی فیلم هند این است که تعدادی از محصولات تاریخ سینمای کشور- به‌ویژه آنهایی که در اوایل قرن تهیه و تولید شده‌اند- یا در وضعیت بسیار نامناسبی قرار دارند یا اینکه اصلا گم شده‌اند و نسخه‌ای از آنها موجود نیست.
جادهاو در این رابطه چنین می‌گوید: «هیچ‌کسی کپی‌های خوبی از آنها ندارد. طبیعی هم هست که اینطور باشد. امکانات آن دوران بسیار کم و محدود بود و نسخه‌های اندکی از فیلم‌های سینمایی زده می‌شد. در عین حال، همه تهیه‌کنندگان قدیمی فکر می‌کردند نسخه‌هایی که از فیلم‌هایشان چاپ می‌کنند، در نوع خود بهترین است اما واقعیت چیزی غیر از این بود و کیفیت چاپ این نسخه‌ها، آن چیزی نبود که آنها فکر می‌کردند. به همین دلیل، پس از گذشت چندسال و دهه، این نسخه‌ها به‌تدریج پروسه نابودشدن و از بین رفتن را طی کردند. همانطور که ما هر سال نزد دکتر رفته و فشارخون خود را چک می‌کنیم تا از سلامتی‌مان مطمئن شویم، فیلم‌ها هم نیازمند چک‌شدن هستند و حداقل هر 2سال یک‌بار باید آنها را مورد بازرسی و معاینه قرار داد».
تعدادی از محصولات کلاسیک تاریخ سینمای هند در دفتر انستیتو فیلم و تلویزیون پونا نگهداری می‌شوند. این انستیتو که یکی از مجهزترین دانشگاه‌های سینمایی قاره آسیا و خاورمیانه را دارد، حفظ و نگهداری فیلم‌های قدیمی را از جمله وظایف مهم خود می‌داند. اما آتش‌سوزی دردناک سال2003 این انستیتو، لطمه شدیدی به آرشیو فیلم آن زد. مسئولان انستیتو در یک کنفرانس غم‌انگیز خبری، درحالی‌که بغض گلوی آنها را گرفته بود، اعلام کردند که تقریبا تمام نسخه‌های ارژینال فیلم‌های کلاسیکی که در آرشیو داشتند، از بین رفته است. فیلم‌های کلاسیک و با‌ارزشی مثل «آچوت‌کانیا» (1936، ساخته فرانتس اوستن) و «آنمول راتان» (1950، ام صدیق) در بین آثار از بین رفته انستیتو فیلم و تلویزیون پونا به چشم می‌خورند.
با این حال، جادهاو می‌گوید که ماموران امداد توانستند 650اثر سینمایی را از خطر سوختن و نابودی نجات دهند. نجات این تعداد فیلم هم بیشتر به یک معجزه شبیه است. چندروز قبل از آتش‌سوزی این فیلم‌ها که قرار بود در مکان بهتری قرار بگیرند از محل اصلی آرشیو به مکان دیگری منتقل شده بودند. وقتی آرشیو انستیتو آتش می‌گیرد، این فیلم‌ها که جلوی دست بودند سریعا از محل دور شده و به مکان امنی منتقل می‌شوند اما تعدادی از فیلم‌هایی که خارج از این کلکسیون قرار داشتند، در طول سال‌های قبل از بین رفته‌اند. این فیلم‌ها عمدتا جزو کارهایی هستند که مالکان آنها علاقه چندانی به واگذاری‌شان به آرشیوهای دولتی نداشتند و خودشان هم نتوانستند به‌درستی از آنها محافظت کنند. منابع رسمی می‌گویند که فن مرمت و بازسازی فیلم‌های قدیمی تا سال1991 در کشور هند رونق نگرفت.
مرمت فیلم مرینال سن یک چالش بزرگ و یک کار خلاقه بود. به همین دلیل ما به کاری که کرده‌ایم بسیار افتخار می‌کنیم. اگر واقعیت امر را بخواهید، این کار جای افتخار هم دارد. ما روی فریم به فریم فیلم کار دقیق و مداومی انجام دادیم و به‌شدت مراقب بودیم که اشکالی در کارمان وجود نداشته باشد».
این در حالی است که فکر مرمت محصولات کلاسیک در سینمای غرب هم از اواسط دهه 80میلادی مورد توجه اهالی سینما قرار گرفت. به این ترتیب، صنعت سینمای هند تا قبل از دهه 90میلادی به‌صورت طبیعی نمی‌توانست به فکر احیا و مرمت فیلم‌های کلاسیک خود بیفتد. تا آن زمان هم تعدادی از این آثار با ارزش به‌دلیل فرسودگی و گذشت زمان تقریبا از بین رفته بودند. دولت مرکزی هند در اوایل سال‌جاری پیشنهادی را مطرح کرد که با تأیید پرشور دست‌اندرکاران سینمایی و مورخین تاریخ سینمای کشور روبه‌رو شد. دولت اعلام کرد که قصد دارد یک سرمایه 66میلیون‌روپیه‌ای (حدود 14میلیون‌دلار) را به یک طرح پنج‌ساله مرمت و بازسازی محصولات قدیمی سینمای کشور اختصاص بدهد. این مبلغ صرف دیجیتال کردن 8هزار فیلم کلاسیک و مرمت 2هزار فیلم قدیمی دیگر می‌شود. پس از پایان یافتن این طرح پنج‌ساله و مرمت و دیجیتال‌شدن این 10هزار فیلم، یک طرح جدید در دستور کار قرار خواهد گرفت. به گفته مسئولان مرمت محصولات قدیمی، تمامی این فیلم‌ها در نسخه‌های 35میلی‌متری و در شرایط جدید حفظ و نگهداری خواهند شد. علت این امر هم این است که فیلم‌های سینمایی در فرمت 35میلی‌متری می‌توانند عمر و فعالیت بیشتر و بهتری داشته باشند.
کار مرمت و دیجیتال‌کردن محصولات کلاسیک سینمایی هند با همکاری کامل آرشیو ملی فیلم انجام می‌شود. یکی از نخستین فیلم‌هایی که توسط متخصصان امر مرمت شد، اثر کلاسیک سال1983 مرینال‌‌سن به نام «ویرانه‌ها»(کانداهار) با بازی شابانا آزمی و نصیرالدین‌شاه بود. نسخه مرمت‌شده فیلم ماه می در جشنواره بین‌المللی کن به نمایش درآمد و با استقبال تماشاگران و منتقدان روبه‌رو شد. اهل فن پس از دیدن فیلم گفتند صنعت سینمای هند که کار مرمت آثار قدیمی خود را جدی گرفته، در این کار استانداردهای بین‌المللی را به‌خوبی رعایت کرده و کار تقریبا بدون عیب و نقصی را ارائه داده است.
آنیل آرجون، مدیر شرکت کامپیوتری رلیانس مدیا وورکز است که کار مرمت و دیجیتال‌کردن آثار کلاسیک هندی را انجام می‌دهد. وظیفه مرمت ویرانه‌ها را - که 27سال از ساخت آن می‌گذرد- شرکت او انجام داده است. وی می‌گوید: «مرمت فیلم مرینال سن یک چالش بزرگ و یک کار خلاقه بود. به همین دلیل ما به کاری که کرده‌ایم بسیار افتخار می‌کنیم. اگر واقعیت امر را بخواهید، این کار جای افتخار هم دارد. ما روی فریم به فریم فیلم کار دقیق و مداومی انجام دادیم و به‌شدت مراقب بودیم که اشکالی در کارمان وجود نداشته باشد».
آرجون به این نکته اشاره می‌کند که پس از موفقیت در امر دیجیتال‌کردن نسخه‌های 35میلی‌متری محصولات سینمایی، به سراغ نسخه‌هایی با کیفیت بلو-ری (Blu- ray) فیلم‌های قدیمی می‌رود. این اقدام کمک می‌کند تا عموم مردم عادی هم بتوانند گذشته سینمایی خود را دوباره- و این‌بار به شکلی تازه و جذاب- کشف کنند. شرکت کامپیوتری آرجون هم‌اکنون مشغول کار روی فیلم‌های اولیه تاریخ سینمای هند همچون فیلم صامت «پانورامای کلکته»(1899) است. فیلم‌هایی مثل «میاببی»(1936، فرانتس اوستن) و آمبیکاپاتی(1937، ساخته الیس دوتگان) هم از دیگر کارهای قدیمی‌ای هستند که زیرنظر آرجون مرمت و دیجیتال می‌شوند. به این ترتیب، میتوان دید که کار مرمت و دیجیتال‌کردن آثار کلاسیک سینمای هند، فقط به فیلم‌های هندی‌زبان محدود نمی‌شود و آثار دیگر ایالت‌ها و زبان‌های هند همچون بنگالی، تامیلی، ماراتی و حتی زبان اوریتایی- که در مقایسه با دیگر زبان‌ها و اقوام هند، دارای ارزش کمتری است- را هم در برمی‌گیرد.
آرجون می‌گوید: «فیلم‌هایی که حدود 70یا80 سال از زمان ساخت آنها می‌گذرد، آثاری بسیار حساس هستند و به همین دلیل، ما باید کار بسیار دقیق و دامنه‌داری را روی آنها انجام دهیم. دقت، حرف اصلی را در این کار می‌زند و این نکته‌ای است که همه همکارانم به آن توجه دارند». اشاره آرجون به خط‌هایی است که روی بسیاری از این فیلم‌ها افتاده و در عین حال، صدای آنها هم تا حد زیادی خراب شده است. شرکت رلیانس تا به حال کار مرمت و دیجیتال‌کردن 70فیلم قدیمی - از بین هزار فیلمی که باید مرمت کند- را به پایان رسانده است.
مشکل اصلی در کار مرمت و دیجیتال‌کردن محصولات کلاسیک سینمای هند، کیفیت پایین و فقیر این محصولات است؛ حتی فیلم‌هایی مثل ویرانه‌ها که متعلق به دهه‌های جدیدتر سینمای هند هستند هم از این مشکل رنج می‌برند. همین مسئله، کار مرمت یا دیجیتال‌کردن آنها را با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند و انجام این کار، توان و تلاش مضاعفی را می‌طلبد.
جادهاو با اشاره به این مسئله، اضافه می‌کند که بارها و بارها از سوی مالکان اصلی این فیلم‌ها- که تمام امتیازهای مادی و معنوی این آثار را به‌عهده دارند- به او گفته و تأکید شده که به‌شدت مراقب این محصولات باشد و آنها را صحیح و سالم نگه دارد. اما اغلب اوقات نمی‌شود به این خواسته توأم با تأکید عمل کرد. او می‌گوید: «تهیه‌کنندگان بهترین کپی‌ها را از ما می‌گیرند و بعد از مدتی می‌بینیم که امتیاز پخش عمومی آنها را فروخته‌اند. ما موافق چنین کاری نیستیم. این فیلم‌ها حکم یک گنجینه ملی را دارند و باید به‌شدت از آنها مراقبت شود. اقدام تهیه‌کنندگان و مالکان فیلم‌ها در چنین شرایطی، یک اقدام کاسبکارانه و غیرمنطقی است. آرشیو ملی فیلم هند پس از مرمت و دیجیتال‌کردن فیلم‌ها، از آنها سود مادی نمی‌برد. مسئولان آرشیو در فکر حفظ و نگهداری این آثار کلاسیک هستند و نه بهره‌برداری تجاری از آنها».
با وجود این، جادهاو به این نکته نیز اشاره می‌کند که بسیاری از تهیه‌کنندگان و مالکان محصولات سینمایی، حاضر به تحویل فیلم‌های خود برای مرمت نیستند. این مسئله، او و همکارانش را در وضعیت ویژه‌ای قرار می‌دهد و آنها مجبور هستند به نوعی مالکان فیلم‌ها را وادار به همکاری با خود کنند. به نوشته رسانه‌های گروهی، این گروه از تهیه‌کنندگان و مالکان فیلم‌ها نگران هستند که کار مرمت فیلم‌هایشان باعث نابودی آنها شود. در عین حال، انجام این کار می‌تواند به معنی آن باشد که این تهیه‌کنندگان دیگر مالک بلامنازع فیلم‌های خود نخواهند بود. جادهاو و همکارانش با مراجعه حضوری به شرکت‌ها و گروه‌های فیلمسازی سراسر کشور، تلاش دارند رضایت آنها را برای مرمت محصولات سینمایی‌شان به‌دست آورند. او می‌گوید که هدفش از این کار، کمک به حفظ تاریخ فیلم هند است.
در رابطه با امر مرمت و دیجیتال‌کردن محصولات کلاسیک سینمای هند، دولت هند تنها بدنه رسمی‌ای نیست که فعالیت دارد و در فکر حفظ آثار قدیمی صنعت سینمای خود است. تعدادی از کشورهای اروپایی هم در این رابطه ابراز علاقه کرده‌اند و حتی گام‌هایی عملی برداشته‌اند. برای مثال، سینماتک بولونی ایتالیا سال قبل کار مرمت «رودخانه‌ای به نام تایتاس» اثر سال1973 ریتویک گاتاک را انجام داد. این فیلم بهار امسال در بخش کلاسیک‌های کن جشنواره بین‌المللی فیلم کن به نمایش درآمد. آکادمی اسکار آمریکا هم در حال حاضر مشغول مرمت «شطرنج‌باز» ساخته سال1977 ساتیا جیت رای است. سینماتک بولونی ایتالیا کار مرمت فیلم گاتاک را با همکاری بنیاد بین‌المللی سینما انجام داد که یک مرکز غیرانتفاعی است و توسط مارتین اسکورسیزی تأسیس شده است. هدف این بنیاد حفظ آن دسته از محصولات سینمایی است که تا به حال مورد غفلت قرارگرفته‌اند.
برای دانشجویان رشته سینما، آکادمین‌های سینمایی، منتقدان و دوستداران آثار کلاسیک، مجموعه این اقدامات جزو کارهای مقبول و درخشانی است که کمک می‌کند تا بخش مهمی از سینمای کلاسیک جهان، از گزند نابودی محفوظ بماند. اداره سانسور فیلم هند هرسال حدود هزار فیلم جدید را مورد بازبینی قرار می‌دهد تا اجازه نمایش عمومی آنها را صادر کند. این در حالی است که برخی از این فیلم‌ها هیچ‌وقت امکان نمایش عمومی هم پیدا نمی‌کنند؛ سال‌های سال است که این اتفاق در کشور هند رخ می‌دهد. صنعت سینمای هند هرسال با تولید تعداد بسیار زیادی فیلم سینمایی، در ردیف پرکارترین صنعت‌های سینمایی جهان قرار دارد. محصولات سینمایی این کشور که موفقیت‌های زیادی در جشنواره‌های معتبر بین‌المللی همچون کن، ونیز، برلین و مسکو کسب کرده‌اند، از جمله آثار برجسته سینمای جهان هستند. برای همین است که منتقدان سینمایی می‌گویند حفظ و مرمت آثار کلاسیک سینمای هند، خدمت به صنعت بین‌المللی سینماست، نه فقط یک کشور خاص.
سینما و تلویزیون تبیان
همشهری
