تونس از فراز تا فرود

زندگینامه: زین العابدین بن علی (1936)

زین العابدین بن علی در سال 1936 در شهر حمام سوس کشور تونس به دنیا آمد. وی در طول زندگی سیاسی‌اش، چندین سمت در دولت و ارتش تونس داشت از جمله در دولت رشید سفر وزیر کشور بود و بعدها در پست نخست وزیری انجام وظیفه کرد.

بن علی در نوامبر سال ۱۹۸۷ با کودتای نظامی ولی بدون خونریزی علیه حبیب بورقیبه، رییس جمهوری تونس که در آن سال‌ها ۸۴ سال داشت به ریاست جمهوری رسید.

او اعلام کرده بود بورقیبه به دلایل پزشکی قادر به ادامه ریاست جمهوری و اداره کشور نیست و به این ترتیب با استناد به قانون اساسی تونس، وی را از ریاست جمهوری برکنار کرد.

بن علی پس از رسیدن به قدرت، قانون اساسی را تغییر داد و محدودیت زمانی دوران ریاست جمهوری را حذف کرد، به این ترتیب دیگر هیچ مانعی برای اینکه به رییس جمهوری مادام العمر تبدیل شود پیش رو نداشت.

وی در سال ۱۹۹۴ انتخاباتی برگزار کرد که خود او تنها کاندیدایش بود، و با ۹۹٫۹۱ درصد آرا انتخاب شد.

همسر بن علی (لیلا ترابلسی) در حکومت او نقش پررنگی داشت، بسیاری همسر وی و برادرانش را به سوء استفاده از قدرت برای مال‌اندوزی متهم می‌کردند.

بن علی برای ۲۳ سال رییس جمهوری تونس باقی ماند و در تاریخ ۱۴ ژانویه سال ۲۰۱۱ در پی ناآرامی‌ها و اعتراضات گسترده مردم تونس و کشته‌شدن ده‌ها نفر از معترضان در حمله نیروهای امنیتی به تظاهرکنندگان ضددولتی، ابتدا دولت و مجلس را منحل کرد و سپس از قدرت کنار رفت و جای خود را موقتا به محمد الغنوشی، نخست‌وزیر سپرد.

زین العابدین بن علی بعد از کناره‌گیری از قدرت به همراه خانواده‌اش به عربستان سعودی رفت.

آشنایی با تونس

تونِس کشوری در شمال آفریقا و جنوب دریای مدیترانه است که از غرب با الجزایر و از شرق و جنوب با لیبی هم‌مرز است. پایتخت این کشور شهر تونس است.

تونس در ۱۹۵۶ از فرانسه استقلال پیدا کرد و حبیب بورقیبه اولین رئیس جمهور و حاکم مطلقه این کشور بود که بدنبال یک دوره اعتراضات محدود و خیابانی مردم پس از 31 سال استبداد و حکومت با مشت آهنین، در سال 1987 به دست زین العابدین بن علی، افسر عالی رتبه پلیس، سرنگون شد.

زبان اکثر مردم این کشور عربی و فرانسوی و مذهب بیشتر آنان اسلام است.

تونس در تاریخ اسلام

در سدهٔ هفتم میلادی اعراب مسلمان حملات خود را به تونس آغاز کردند. آنها سرانجام به فرماندهی عقبة بن نافع بخش‌هایی از سرزمین تونس را تصرف و شهر قیروان را ساختند. حسان بن نعمان تونس را به طور کامل فتح کرد. در سدهٔ نهم میلادی اغلبیون (اغالبه) - که از قبیلهٔ بنی تمیم بودند- به فرماندهی ابراهیم بن اغلب از سوی خلفای عباسی به حکومت تونس رسیدند.

در سال ۹۰۹ میلادی خلفای اسماعیلی‌مذهب فاطمی اغلبیون را شکست داده و شهر مهدیه را بنا کردند. در سال ۹۶۱ میلادی المعز خلیفهٔ فاطمی مصر را تصرف کرد و مقر حکومت فاطمی را از مهدیه به آن سامان انتقال داد. پس از این رویداد دودمان بربری زیریون که از قبیلهٔ صنهاجه بودند به سرکردگی بلقین بن زیری در تونس قدرت را به دست گرفتند. زیریون از خلفای فاطمی مصر پیروی می‌کردند، اما پس از سرپیچی از ایشان در سال ۱۰۵۰ توسط جنگجویان قبیلهٔ بنی هلال قلع و قمع شدند.

در سدهٔ دوازدهم میلادی جزیرهٔ جربه و بخشی از سواحل تونس به همراه جزایر مالت به دست نورمن‌ها افتاد و حکومت زیریون به پایان رسید. در سال ۱۱۵۹ میلادی دودمان مراکشی موحدون بر تونس مسلط شدند، اما در سال ۱۲۳۰ میلادی از حفصیون شکست خوردند. فرمانروایی حفصیون بر تونس تا سده شانزدهم میلادی ادامه یافت.

در سال ۱۵۲۹ ترکان عثمانی به سرکردگی بارباروس خیرالدین پاشا شهر تونس را گشودند، اما حفصیون در ۱۵۳۵ با پشتیبانی اسپانیا دوباره حکومت را به دست گرفتند. پس از ۳۹ سال کشمکش میان ترکان عثمانی و اسپانیایی‌ها، سرانجام در سال ۱۵۷۳ ترکان عثمانی تونس را فتح کردند.

در سال ۱۷۰۵ میلادی حسین بن علی الترکی سردار عثمانی که از تبار یونانی بود به فرمانروایی تونس برگزیده شد. از آن پس فرزندان او دودمان خودگردان حسینیان را تشکیل داده و زیر نظر عثمانی بر تونس فرمان راندند.

تاریخ معاصر تونس

در سدهٔ نوزدهم فرانسه و انگلیس شروع در امور تونس دخالت کردند. فرانسه برابر پیمان باردو که در سال ۱۸۸۱ میلادی بسته شد، تونس را مستعمرهٔ خود نمود. با آغاز جنگ جهانی دوم، ارتش آلمان برای تقویت پایگاه متحدین در شمال آفریقا، در تونس نیرو پیاده کرد. در سال ۱۹۴۳ نیروهای ارتش آلمان از تونس عقب‌نشینی کردند و تونس به کنترل متفقین درآمد. کشور تونس طی پیمان پاریس که در سال ۱۹۵۶ میلادی امضاء شد، استقلال خود را به دست آورد.

سیاست و حکومت در تونس

این کشور جمهوری چند حزبی با یک مجلس قانون‌گذاری و دارای ۲۵ وزارتخانه است. تا پیش از انقلاب اخی مردم تونس رئیس جمهور این زین العابدین بن علی بود که از سال ۱۹۸۷ میلادی قدرت را بدست داشت. نخست وزیر تونس نیز محمد غنوشی بود. تونس یکی از اعضای اتحادیهٔ عرب می‌باشد.در روز 24 دی ماه زین العابدین بن علی به علت تظاهرات های خیابانی از کشورش خارج شد و محمد غنوشی فعلا رئیس جمهور تونس می باشد.

نگاهی به تاریخ روابط ایران و تونس

روابط ایران و تونس با سفر اقای انتظام به تونس در سال 1335 شمسی كه بعنوان سفیر كبیر فوق العاده جهت مطالعات شمال آفریقا اعزام شده بود ، بر قرار گردید و با ورود اولین سفیر ایران در تاریخ 15 ابان 1336 به تونس، سفارت شاهنشاهی در این كشور افتتاح شد.

با سفر آقای حبیب بورقیبه رئیس جمهور پیشین تونس در سال 1344 به تهران و امضاء موافقتنامه های فرهنگی، عهدنامه مودت وموافقتنامه بازرگانی، روابط دو كشور توسعه یافت و با سفر شاه ایران در فروردین 1348 به تونس وموافقت تونسیها نسبت به ایجاد كرسی زبان فارسی در دانشگاه این كشور، روابط بیش از پیش گسترش پیدا كرد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی ، دولت تونس بطور یكجانبه سفارت خود در تهران را تعطیل نمود و بدنبال آن در سال 1366 روابط دوكشور بطور كامل قطع گردید. در مورخ 2/7/1379 دو كشور با صدور بیانیه مشتركی مجددا" روابط خود را آغاز نمودند و در تیر ماه 1372 سفیر جمهوری اسلامی ایران به تونس معرفی و اعزام شد

انقلاب تونس

انقلاب مردمی در تونس حادثه‌ای بی‌همتا در جهان عرب بود كه راه را برای تحولات عمیق دیگری در شمال آفریقا باز کرد و تمام دولت‌های عربی را در مقابل وضعیت نوین و پیچیده‌ای قرار داد كه برای بسیاری از دولت‌ها هنوز ناشناخته است.

جنبش مردمی در تونس در درجه نخست نشان داد كه حمایت همه جانبه دولت‌های غربی از بن علی هیچ تضمینی برای ادامه حكومت نیست. حوادث تونس چنان سریع و شگفت‌انگیز رخ دادند كه سرویس‌های امنیتی غرب را انگشت به دهان گذاشتند،‌ به عنوان مثال دو روز مانده به فرار بن علی از تونس، دولت فرانسه به تونس پیشنهاد همكاری امنیتی بیشتر داد تا امكان مهار خیزش مردمی حاصل شود.

بن علی در 48 ساعت اخیر حكومت خود، از عبارت معروف ژنرال دوگل استفاده كرد و خطاب به مردم تونس گفت: "من شما را فهمیدم".

این عبارت همان گونه كه دوگل را از سقوط نجات نداد، مردم تونس را به تحول در دیدگاه رئیس جمهوری متقاعد نكرد. تعهد وی به كاندیدا نشدن در انتخابات 2014 و سپس انحلال دولت و پارلمان نیز نتوانست تغییری در مردم ایجاد كند. دولت‌های غربی متحد تونس اینك ریاكارانه از احترام به انتخاب مردم این كشور سخن می‌گویند، ولی همه اعتراف دارند كه سركوب امنیتی شدید در تونس نتوانست مانع از انفجار مردم شود.

آتشی كه فارغ التحصیل بی‌كار تونسی به بدن خود كشید و جان خود را بر سر آن از دست داد، فورا به سراسر تونس گسترش پیدا كرد و به‌تدریج به پایتخت رسید. بی‌كاری و حذف یارانه مواد سوختی و غذایی انگیزه‌های اصلی انقلاب مردم تونس معرفی شد، ولی اینك روشن می‌شود كه نظام تك حزبی و سیستم امنیتی و شیوع فساد میان مسئولان و نادیده گرفتن فرهنگ مردم عوامل اصلی در ورای اعتراضات مردمی است.

در كشورهای عربی، بعد از استقلال از قدرت‌های استعماری، تغییر دولت‌ها همگی با كودتا صورت گرفته است. افسران آزاد زمام كار را به دست می‌گرفتند و كودتای خود را انقلاب می‌نامیدند و هنوز هم در بسیاری از همین دولت‌ها "روز انقلاب" جشن گرفته می‌شود. رهبران جدید گاه مورد حمایت مردم بودند و از این كه توانسته‌اند رژیم فاسد قبلی را بركنار كنند با استقبال مردم روبرو شدند، ولی خود به رؤسای جمهوری مادام العمر تبدیل شدند و رژیم‌های توتالیتری را شكل دادند كه تكیه‌گاه اصلی خود را بر حمایت خارجی و سركوب داخلی قرار دادند.

زمانی كه حبیب بورقیبه در دهه پنجاه توانست نهضت استقلال طلبی مردم تونس را رهبری كند، به‌تدریج خود به مشكلی برای كشورش تبدیل شد تا جایی كه 23 سال قبل، وزیر كشورش، بن علی، بر رؤیای رهبری مادام العمر وی خط بطلان كشید؛ ولی سیستم تغییر نكرد، بلكه در وابستگی به خارج و سركوب داخل شیوه‌های مدرن‌تری را در پیش گرفت. وی قصد داشت قانون اساسی را تغییر دهد و محدویت سنی نامزد ریاست جمهوری را بردارد تا بتواند بازهم در انتخابات 2014 قدرت را حفظ كند.

در بیشتر دولت‌های عربی، رهبران، داوطلبانه و در تغییری دمكراتیك قدرت را واگذار نمی‌كنند. بیشتر این رهبران یا به مرگ طبیعی یا با كودتا قدرت را از دست می‌دهند و كشورشان را با آینده‌ای تاریك وا می‌نهند. بارزترین نمونه آن حسنی مبارك در مصر بود كه می‌خواست تا آخرین نفس، رئیس جمهور باقی بماند.

نكته بسیار مهم دیگر در انقلاب تونس نداشتن رهبری مشخص است. حبیب بورقیبه و بن علی توانستند نهضت اسلامی این كشور را مهار كنند و از تونس در میان دولت‌های اتحادیه عربی نمونه‌ای از آرامش بسازند كه توخالی بودن آن اینك روشن شده است. چند حزب سنتی در تونس از دولت مجوز فعالیت دریافت كرده بودند ـ همچون مغرب و حكومت شاه محمد پنجم ـ ولی عملا حزب دولت همه قدرت را در انحصار داشت. از این نظر، تونس انقلابی را رقم زده است كه در آن حزب یا سازمان یا فرد مشخصی رهبری آن را به عهده ندارد.

نكته مثبت این وضعیت قابلیت تكرار آن در محیط‌های مشابه است و مردم دیگر كشورهای عربی معتقد می‌شوند كه بدون داشتن رهبریت منسجم نیز می‌توانند به تغییر قدرت حاكم امیدوار باشند. نكته منفی آن است كه در فردای پیروزی انقلاب احتمال هرج و مرج پررنگ می‌شود و تنها نیروی قدرتمند، یعنی ارتش را برای مهار اوضاع به قدرت می‌رساند.

زمانی كه جعفر نمیری با اعتراضات مردم سودان روبرو شد، كودتای ژنرال سوار الذهب به عمر دیكتاتوری وی پایان داد. این ژنرال تنها رهبری جدید بود كه به تعهد خود عمل كرد و با برگزاری انتخابات زمام امور را به دولتی منتخب داد، ولی این دولت در مقابل كودتای بعدی سرخم كرد و قدرت را واگذار كرد.

بن علی متحد امریكا و فرانسه در شمال افریقا، ساعت‌ها در فضای مدیترانه سوار بر هواپیما دور زد تا شاید جایی برای نشستن پیدا كند؛ ولی پاریس وی را نپذیرفت و او ناچار شد همچون عیدی امین، دیكتاتور اوگاندا، در عربستان سعودی فرو آید. دیگر هیچ كدام از دیكتاتورهای متحد امریكا و فرانسه و غرب اطمینانی به آینده خود ندارند. غرب منفعت‌پرست همه آن‌ها را تنها می‌گذارد. برای دولت‌های غربی كرانه شمالی مدیترانه مهاجرت مستعمره‌نشنیان سابق كرانه جنوبی و گسترش اسلام‌خواهی نگرانی اصلی است.

قبس زغفرانی

بخش سیاست تبیان