چرا دعای نیكان هم مستجاب نمی شود؟

از آنجا كه سوره روم  مطابق مشهور ، تماماً در مكه نازل شده است ، محتوا و روح سوره‏هاى مكى در آن منعكس مى‏باشد ، یعنى بیش از همه چیز بحث از مسأله " مبدا" و " معاد" مى‏كند ، چرا كه دوران مكه دوران آموزشى اعتقادات اصیل اسلامى ، توحید و مبارزه با شرك ، و توجه به معاد و دادگاه رستاخیز بود ، و در لابلاى این مباحث مطالب دیگرى در ارتباط با آنها نیز مطرح شده است .

خلاصه مطالب سوره روم در هفت بخش:

1- پیشگویى از پیروزى رومیان بر ایرانیان در جنگى كه در آینده درگیر مى‏شد ، به مناسبت گفتگویى كه میان مسلمانان و مشركان در این زمینه روى داده بود .

2- گوشه‏اى از طرز فكر و چگونگى حالات افراد بى‏ایمان ، و سپس تهدیدهایى نسبت به آنها در مورد عذاب و كیفر الهى در رستاخیز .

3- بخش مهمى از آیات ، عظمت خداوند در آسمان و زمین و در وجود انسانها از قبیل خروج حیات از مرگ ، و مرگ از حیات ، خلقت انسان از خاك ، نظام زوجیت و آفرینش همسران براى انسانها و رابطه مودت در میان آنها ، آفرینش آسمان و زمین ، اختلاف زبانها ، نعمت خواب در شب و جنبش در روز ، ظهور رعد و برق و باران ، و حیات زمین بعد از مرگ ، و تدبیر امر آسمان و زمین به امر خدا .

4- سخن از توحید فطرى بعد از بیان دلائل آفاقى و انفسى براى شناخت خدا .

5- بازگشت به شرح و تبیین حالات افراد بى ایمان و گنهكار ، و ظهور فساد در زمین بر اثر گناهان آنها .

6- اشاره‏اى به مسأله مالكیت و حق ذى القربى و نكوهش از رباخوارى .

7- بازگشت مجددى به دلائل توحید و نشانه‏هاى حق و مسائل مربوط به معاد .

روى هم رفته در این سوره همچون سوره‏هاى دیگر قرآن مسائل استدلالى و عاطفى و خطابى چنان بهم آمیخته شده است كه معجون كاملى براى هدایت و تربیت نفوس فراهم ساخته است.

*فضیلت سوره روم‏

در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) چنین آمده است :

"هر كس سوره عنكبوت و روم را در ماه رمضان در شب بیست و سوم بخواند ،  بخدا سوگند اهل بهشت است و هیچ کس را در این سخن استثنا نمى‏كنم ... و این دو سوره موقعیت مهمى نزد پروردگار دارند ." (ثواب الاعمال ، صدوق طبق نقل تفسیر نور الثقلین ، جلد 4 ، ص 169)

و در حدیث دیگرى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین آمده :

"من قرأها كان له من الاجر عشر حسنات بعدد كل ملك سبح اللَّه بین السماء و الارض و ادرك ما ضیع فى یومه و لیلته ؛ هر كس سوره روم را بخواند پاداشى معادل ده حسنه به تعداد هر فرشته‏اى كه در میان آسمان و زمین تسبیح خدا مى‏گوید ، خواهد داشت و آنچه را در روز و شب از دست داده جبران خواهد كرد." (مجمع البیان ـ آغاز سوره روم)

بدیهى است كسى كه محتواى این سوره را كه سراسر درس توحید خدا و دادگاه بزرگ قیامت است در روح و جان خود جاى دهد و مراقبت پروردگار را در هر لحظه در خود ببیند و روز جزا و محكمه عدل الهى را مسلم بداند ، تقواى الهى چنان قلبش را پر مى‏كند كه شایسته چنین پاداش بزرگى است .

*چرا باران نمی بارد؟

« ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ؛ به خاطر كارهایى كه مردم انجام داده‏اند، فساد در خشكى و دریا آشكار شده است ، تا (خداوند) كیفر بعضى اعمالشان را به آنان بچشاند، شاید (به سوى حقّ) بازگردند .» (روم 41)

آیه فوق معنى وسیع و گسترده‏اى را پیرامون ارتباط " فساد" و" گناه" با یكدیگر بیان مى‏كند كه نه مخصوص سرزمین مكه و حجاز است ، و نه عصر و زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله). بلكه به روشنی برای همیشه تاریخ بیان می كند كه هر جا فسادى ظاهر شود ، بازتاب اعمال مردم است ، و در ضمن یك هدف تربیتى دارد ، تا مردم طعم تلخ نتیجه اعمالشان را بچشند، شاید به خود آیند .

بعضى مى‏گویند : این آیه ناظر به آن قحطى و خشكسالى مى‏باشد كه به خاطر نفرین پیامبر (صلی الله علیه و آله) دامان مشركان مكه را گرفت ، باران قطع شد، بیابانها خشكید و خشكیده‏تر شد، و حتى استفاده از صید دریا (دریاى احمر) براى آنها مشكل گشت .

به فرض كه این سخن از نظر تاریخى صحیح باشد ، تنها بیان یك مصداق است و معنى آیه را در مساله ارتباط فساد و گناه هرگز محدود نمى‏كند ، نه محدود به آن زمان و مكان و نه محدود به خشكسالى و كمى باران‏ .

امام صادق (علیه السلام) فرمود : « حیات جنبندگان در خشكى و دریا وابسته به باران است كه اگر باران نبارد ، در خشكى و دریا فساد مى‏شود و همین كه گناهان انسان زیاد شد ، باران نازل نمى‏شود . » (تفسیر راهنما)

و امام محمد باقر(علیهما السلام) مى‏فرمایند : « هرگز در یك سال باران كمتر از سال دیگر نیست ، ولى خدا آن را به هر جایى كه بخواهد مى‏فرستد . هنگامى كه قومى گرفتار معاصى شوند خداوند جیره باران آنها را در آن سال به جاى دیگر مى‏فرستد . حتى به دریاها و بیابانها و كوه‏ها .» (بحار الانوار، ج 73، ص 372)

از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده كه فرمودند: « زمانى كه زنا زیاد شود ، مرگ ناگهانى هم زیاد مى‏شود . و اگر كم فروشى رواج یابد ، مردم به قحطى دچار شوند و اگر زكات ندهند ، زمین نیز بركت خود را ازآنان دریغ مى‏دارد چه از مزارع و چه از معادن. و چون یار ظالم و تجاوزگر باشند، به حكام ظالم گرفتار آیند. و اگر پیمان شكنى كنند ، خدا دشمنشان را بر آنها مسلط مى‏نماید و اگر قطع رحم كنند، اموالشان به دست اشرار افتد و اگر امر به معروف و نهى از منكر نكنند و از اهل بیت نیكان من پیروى ننمایند، خداوند بدترین آنها را بر آنها مسلط خواهد ساخت. پس در این حال دعاى نیكانشان هم مستجاب نخواهد شد.» (بحارالانوار، ج 73، ص 373)

در آیه‏ى 30 سوره‏ى شورى‏ مى‏خوانیم: «ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَیْدِیكُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ كَثِیرٍ؛ هر مصیبتى به شما رسد به خاطر عملكرد شماست، ولى بدانید كه خداوند به خاطر رحمت و لطفش از بسیارى گناهانتان مى‏گذرد.» (اگر بخواهد كیفر همه‏ى كارهاى شما را بدهد، احدى روى زمین باقى نمى‏ماند.)

نكاتی از آیه:

1ـ شرك، سبب فساد و تباهى در زمین است : «عَمَّا یُشْرِكُونَ ... ظَهَرَ الْفَسادُ»

2ـ اعمال انسان، در طبیعت اثر مى‏گذارد ؛ به طوری که اعمال نارواى انسان ، مانع از سودبخشى آب و خاك و عامل بروز پدیده‏هاى ناگوار است : «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ»

3ـ فساد محیط زیست ، به خاطر عملكرد انسان است : «ظَهَرَ الْفَسادُ ... بِما كَسَبَتْ» ...

4ـ همه‏ى كیفرها به قیامت واگذار نمى‏شود ، بلكه بعضى كیفرها در همین دنیا تحقّق مى‏یابد : «لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی»

5ـ آنجا كه هدف هشدار و اصلاح است ، گاه اندكى تنبیه كافى است : «لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»

6ـ چشیدن كیفر بعضى گناهان ، براى توبه و بازگشت است : «لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ» (باید از بلاها درس گرفت.)

نتیجه گیری :

در یک نتیجه گیری کلی می توان گفت که در حیطه عمل و بیان هیچ کس تنها نیست ؛ چرا که اعمال و رفتارهای آدمی در عالم انعکاس دارند و بر طبیعت و بشریت تأثیر می گذارند ، همان طور که طبق روایات دیدیم که با آلوده شدن محیط ، حتی دعای خوبان نیز مستجاب نمی شود .

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان

منابع:

1- تفسیر نور ،ج 9

2- تفسیر نمونه ، ج 16

3- بحارالانوار، ج 73، ص 373

4- تفسیر راهنما

5- مجمع البیان