به چه رشته اي علاقه دارم؟ (1)

اگر شما هم 5 يا 6 سالي باشد که در حوزه مشغول تحصيل هستيد حتما اين سوال براي شما هم پيش آمده که بايد کدام رشته را انتخاب کنم.

پرواضح است که با تنوع علومي که امروزه در حوزه وجود دارد، پاسخ به اين سوال چندان راحت هم نيست. از طرفي احاطه کامل به تمام رشته‌ها با توجه به عمر کوتاه و انفجار اطلاعات، تقريبا کاري نشدني است. لذا بايد ببينيم کدام رشته براي ما مناسب تر است که همان را ادامه داده و در کنار علوم کلي حوزوي، در يک رشته نيز تخصص پيدا کنيم.

اما اينکه کدام رشته براي ما بهتر است، مقدماتي نياز دارد. به بيان ديگر بايد مواردي را لحاظ کرد و با توجه به آنها گزينه صحيح را انتخاب نمود و رشته خود را از ميان آنها بر گزيد. در اين سلسله مقالات به بررسي اين نکته خواهم پرداخت.

1. آشنایی با گزینه‌ها

برای هر انتخابی دست‌کم باید چند گزینه پیش روی ما قرار داشته باشد. یعنی باید نسبت به چند مسیر مختلف شناخت داشته باشیم تا در میان آنها بهترین را انتخاب کنیم. طلبه در نهایت باید یک نقش اجتماعی را برای خود برگزیند. برای این منظور لازم است با گونه‌های متنوع خدمت اجتماعی و انواع نقش‌هایی که به عنوان طلبه می‌توان ایفا کرد از نزدیک آشنا باشد. باید فعالیت‌های متنوعی که در معرض انتخاب او قرار دارند را هرچند در مقیاس کوچک تجربه و مزمزه کرده باشد.

بدین جهت مناسب است طلبه یک تجربه مفید تألیف، یک تجربه موفق تحقیق، یک تجربه تدریس، یک تجربه مدیریت فرهنگی، تبلیغ و سخنرانی ـ در محیط‌های متنوع ـ داشته باشد تا از نزدیک با مقتضیات این فعالیت‌ها آشنا شود و بصیرت شخصی بیشتری در تصمیم‌گیری کسب کند. طلبه باید با جنس فعالیت‌های فرهنگی (مانند تحقیق، تدریس، تألیف، تربیت، مدیریت فرهنگی، مناظره و.. . ) آشنا باشد همانگونه که یک معمار موفق با جنس فعالیت‌های ساختمانی آشنا است یا یک رزمندة جهادگر با جنس فعالیت‌های رزمی باید آشنا باشد.

برای انتخاب رشتة تخصصی تحصیلی نیز جمع‌آوری اطلاعات عمومی گسترده‌ای از علوم مختلف لازم است. مراد از اطلاعات عمومی اطلاع جامعی از گسترة علوم و قلمرو آنها و انواع موضوعات مورد تأکید هر یک و نیز مراکز تخصصی وابسته است. برای این منظور یک دوره مطالعه انبوه و سرکشی به فضاهای مختلف و حوزه‏های متنوع دانش مفید بلکه لازم است. زیرا انتخاب گرایش تحصیلی متوقف بر آگاهی عمومی از شاخه‏های مختلف علوم است. تا پیش از این آشنایی اجمالی، داوری نسبت به علاقه یا استعداد خود، قضاوتی نابهنگام و بدون بصیرت است. البته این انبوه‏خوانی و اطلاعات عمومی پس از انتخاب رشتة قطعی، در آن رشته هم، مفید واقع می‏شود.

کسی که از ساختار و مفاهیم یک علم ـ مثلا عرفان نظری ـ اطلاع ندارد هرگز نمی‌تواند در بارة استعداد علمی خود در آن علم به نتیجه‌ای برسد. از این جهت مقدمة استعداد‌شناسی آشنایی مؤثر با شاخه‌های علوم اسلامی است. پس طلبه به دو جهت نیاز به آشنایی با علوم اسلامی از طریق مطالعات پرمایه، متنوع و انبوه دارد. یکی برای تشخیص استعداد خود، و دیگری به جهت نیاز به آشنایی جامع با دین که در فصول گذشته بدان اشاره کردیم.

این نکته نیز گفتنی است که یکی از تخصص‌های لازم که نظام حوزه‌های علمیه باید در صدد تأمین آن باشد تخصص مدیریت دانش و مهندسی علوم و تخصص‌ها است. فراتدبیری که بتواند نظام تقسیم کار هوشمندانه‌ای برای همیاری متخصصان طراحی کند و گستره، میزان ثقل و مرکز ثقل دانش‌ها و مهارت‌ها را معلوم سازد و با توجه به انواع خدمات حوزوی در جامعه به آرایش دانش‌ها و تخصص‌ها همت گمارد. لازم است در میان طلاب کسانی باشند که بتوانند در تعیین جایگاه و نسب و روابط علوم و ارتباطات میان رشته‌ای اظهار نظر کنند. خلاها را دریابند و نیازها و اولویت‌ها را به موقع رصد کنند.

لازمة چنین تخصصی جامعیت و آشنایی اجمالی با همة علوم است. اما این جامعیت ناظر به انجام کاری و ایفای نقش خاصی است. چنین متخصصی در هیچ یک از علوم نمی‌تواند تولید ویژه‌ای داشته‌ باشد یا مشت مؤثری بزند، اما هنر ویژه‌ای که او دارد و کار مهمی را که او انجام می‌دهد از هیچ کس دیگر نمی‌توان انتظار داشت.

برای درک بهتر مطلب مهندسان ساختمانی را در نظر بگیرید. مهندس ساختمان گرچه ممکن است بر تخصص‌های فراوان ساختمان‌سازی به خوبی مسلط نباشد اما با شناخت و احاطه‌ای که به همة آنها دارد در صدد انجام کاری است که هیچ یک از متخصص‌های دیگر نمی‌تواند انجام دهد. پس به این مقوله به چشم یک تخصص باید نگریست و در کنار سایر تخصص‌ها آن را برپا داشت و قطعا بخشی از نیروهای حوزوی باید خود را برای این ایفای این نقش آماده کنند. با این توضیح تخصص مهندسی علوم در کنار سایر تخصص‌ها و تنها به عنوان یک نیاز از انواع نیازها دیده می‌شود و هرگز به عنوان تنها تخصص مشروع و معتبر به همگان توصیه نمی‌شود.

1. طلبه و انتخاب رشته تحصيلي

محمد عالم زاده نوري

تهيه و فرآوري: محمد حسين امين- گروه حوزه علميه تبيان