سحر کلام

(فن سخنوري 17)

اگر شما هم دقت کرده باشید، به خوبي متوجه شده‌ايد که سخن و کلام برخي افراد در عمق دل و جان نشسته و در ژرفاي روح آدمي رسوخ مي کند. بسياري از مردم اين نکته را مي‌دانند و در زندگي خود آن را تجربه کرده اند. گاهي اين سخن از يک سخنور زبده و ورزيده است و گاهي هم از يک انسان معمولي. اما اثر خودش را مي‌گذارد و گويي انسان را به شدت تحت تاثير قرار مي‌دهد.

از آنجايي که مباحث ما پيوسته در صدد بيان سخنوري است و فعلا کاري با نفوذ کلام فردي نداريم، لذا مساله فوق را از ديد يک سخنران، مورد بررسي قرار مي‌دهيم. البته که واضح و روشن است که فن سخن وري يک امر اکتسابي است و کساني که علاقه و استعداد کافي در اين زمينه دارند، مي‌توانند موفقيت لازم را کسب کنند.

قدرت سخنگويى، در انسان، خصيصه‏اى است طبيعى و فيضى است تكوينى، كه آفريدگار جهان به وى اعطا فرموده است، و حيوانات از آن محروم و بى‏نصيب‏اند، اما سخنورى فنى است اكتسابى و هنرى است آموختنى و افراد با استعداد و علاقه‏مند، كه مى‏خواهند در جامعه سخنور باشند، بايد از پس آن بروند، رموز و دقايق آن را بياموزند و آن قدر تمرين نمايند تا اين هنر ملكه نفسانى آنان گردد و بتوانند بدون تكلف، با شنوندگان سخن بگويند و منويات را به سهولت براى آنان بيان نمايند.

به شرحى كه توضيح داده شد، خالق عالم، به مشيت حكيمانه خود، وسايل و اسباب سخن گفتن را در ساختمان انسان آفريد و همه لوازم تكلم را با سرشتش آميخت. اين عطيه ارزشمند، به وسيله وراثت طبيعى، از نسل‏هاى گذشته به نسل امروز انتقال يافته و از نسل امروز نيز به نسل‏هاى بعد منتقل خواهد شد. از اين رو، تمام نوزادان بشر، در سراسر جهان، به استثناى افراد بسيار معدود، وقتى از مادر متولد مى‏شوند، واجد تمام اعضا و جوارح تكلم‏اند و با گذشت مدتى كوتاه، خود به خود به زبان مى‏آيند، سخن گفتن را آغاز مى‏نمايند، و مقاصد درونى خويش را براى دگران شرح مى‏دهند.

سه چيز است كه در نطق گويندگان نقش بسيار مهم و مؤثر دارد.

اول - شخصيت ناطق و قدر و منزلتى است كه در افكار عمومى دارد. به هر نسبتى كه ناطق محبوب‏تر باشد و مقبوليتش در جامعه بيشتر به همان نسبت توجه مردم به سخنش زياد تر و اثر كلامش فزون‏تر خواهد بود.

دوم - موضوعى است كه براى بحث در نظر گرفته شده، به شنوندگان اعلام گرديده، و ناطق مى‏خواهد پيرامون آن سخن بگويد. هر قدر آن موضوع، به اعتبار دينى، سياسى، اقتصادى، اجتماعى و امثال اين‏ها، به نظر مردم مهم تر و بيشتر مورد نياز باشد، ميل آنان به استماع بيشتر خواهد بود.

سوم - هنرمندى ناطق در كيفيت القاى كلام و چگونگى شكل دادن به سخن است. ناطقى كه در سخنورى قوى و نيرومند است، مى‏تواند مطلب مورد بحث را در كمال زيبايى ادا كند و حداكثر توجه مردم را به خويشتن معطوف دارد.

هنر سخنورى، در اداى مطالب، اگر مهم‏تر از ماده سخن نباشد، از آن كمتر نيست. چه بسا افرادى كه فاقد هنر سخنورى هستند، مطلب مهمى را طورى بيان مى‏كنند كه در شنوندگان اثر شايان توجهى نمى‏گذارد. حتى آن مطلب مهم را ناچيز و غير قابل اعتنا تلقى مى‏نمايند. بر عكس، چه بسا ناطقى هنرمند، مطلب غير مهمى را به گونه‏اى تصوير مى‏كند و طورى آن را لطايف هنرى مى‏آرايد كه شنوندگان مبهوت و مسحور مى‏شوند و تا اعماق جانشان نفوذ مى‏نمايد.

[درباره اثر و نفوذ کلام به اين دو روايت دقت کنيد:]

عن النبى صلى الله عليه و آله ان من الشعر حكمه و ان من البيان سحرا(23).

رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرموده است: بعضى از اشعار حاوى معناى حكيمانه است، و بعضى از بيانات، آن قدر جذاب و مؤثر است، كه هم مانند سحر شنونده را مجذوب مى‏سازد.

عن على (عليه السلام) رب كلام انفذ من سهام‏(24).

على (عليه السلام) فرموده است: چه بسا كلامى كه تأثيرش در شنوندگان، از تيرهاى بران زيادتر است.

منبع:

سخن و سخنوري -

تهيه: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان