شگردهای کارساز شیطان

خدا را خدا را، که گرفتار تکبر متعصبانه و تفاخر و غرور جاهلی نشوید. این تکبر و غرور هم دشمنی پدید می اورد و هم افسون شیطان است که امت های گذشته را هم با همین تبر، از پای درآورده است تا آنجا که در ظلمت های جهالت و دام های ضلالت در افتادند و در برابر شیطان رام و فرمانبردار شدند

شیطان دشمن قسم خورده انسان و در کمین اوست تا به هر وسیله که می تواند او را اسیر خود کند و از راه راست بازدارد. شیطان از شیوه ها و راه های مختلفی برای کشاندن انسان ها به سوی گمراهی و گناه دعوت می کند. امام علی علیه السلام از شگردهای شیطان پرده برداشته تا با شناختن آن ها در دام او گرفتار نشویم.

آراستن بدی ها

گاهی وقتی انسان به سراغ بدی ها و کارهای ناشایست می رود، آن ها را بد نمی پندارد، مانند داروی تلخی که با رنگ و لعابی جلوه دار به خورد بیمار داده می شود. شیطان کارهای زشت و ناپسند را در نظر آدمی خوب جلوه می دهد تا او با خیالی آسوده به دنبال آن ها برود. او کارهای ناپسند را با رنگ و لعابی زیبا می آراید؛ زیرا از طبع زیباجوی آدمی به خوبی مطلع است. امام علی علیه السلام درباره این شیوه دام گستری شیطان می فرماید: «آن دشمنی که در درون شما رخنه کرده و بیخ گوشتان وسوسه کرده است تا اینکه گمراهتان کرده» به شما وعده می دهد و در آروزها می افکند، گناهان بسیار زشت را در نظر شما می آراید و معصیت های هلاکت بار را ناچیز جلوه می دهد، تا به تدریج قرین خود را بفریبد و گروگانش را به بند اطاعت خود بکشد. آن گاه آنچه را که آراسته بود، منکر شود و آنچه را آسان جلوه داده بود، بزرگ شمارد.¹

حضرت در سخن دیگری فرموده است: شیطان بر انسان گماشته شده است، معصیت را در نظر او زیبا جلوه می دهد تا مرتکب آن شود.²

تسویف:

یکی از شگردهای شیطانی این است که انسان را در انجام کار نیک به درنگ و تردید و امروز و فردا کردن می اندازد تا فرصت از دست برود و در توبه و دست کشیدن از گناه نیز حالت امروز و فردا کردن را پیش می اورد تا گنهکار توفیق و مجال توبه پیدا نکند و همچنان در بدی کردن های خود باقی بماند. امام علیه السلام آدمی را از این حالت پرهیز می دهد و می فرماید: بر حذر باش که مرگ تو را در حالتی دریابد که مشغول گناه باشی. پیش خود می گفتی که از گناه توبه کنی، ولی مرگ میان تو و توبه فاصله می اندازد و خود را نابود می سازی.³

شیطان آدمی را وسوسه می کند که حالا زود است. حالا وقت برای توبه بسیار است و این گونه فرصت ها را می سوزاند. امام علیه السلام می فرماید: شیطان، او را به توبه امیدوار می سازد تا آن را به تأخیر اندازد. سرانجام وقتی مرگش فرا می رسد که در غفلت فرو رفته است.⁴

کبر و غرور:

یکی از بزرگ ترین شگردهای شیطان برای به دام انداختن انسان ها، القای تکبر و خود برتر بینی است. شیطان به خاطر همین خصیصه ناپسند در وجودش بود که از اطاعت خدا سر باز زد و به آدم سجده نکرد؛ زیرا خود را برتر از او می پنداشت.

تکبر آدمی را از خدا دور می کند و مانع می شود که او خدا را اطاعت کند. مانع پرسیدن و آموختن می شود. آدمی را به فخر فروشی و سلطه طلبی وا می دارد. از فرجام شوم غرور غافل می سازد و روابط او با هم نوعانش را خراب می کند. امام علی علیه السلام درباره تکبر می فرماید: خدا را خدا را، از عقوبت تجاوز در این جهان و نتیجه وخیم ستم در آن جهان و بد فرجامی تکبر؛ چرا که کبر بزرگ ترین دام ابلیس و عظیم ترین نیرنگ شیطان است، چنان نیرنگی که با دل ها همچون تیرهای مسموم و کشنده عمل می کند و هیچ کس را فرو گذار نمی کند، نه عالم را به خاطر علمش و نه فقیر را به خاطر جامه کهنه اش.⁵

هر کسی به نحوی در تیررس شیطان است که با دمیدن روح تکبر در وجودش، او را از راه حق و بندگی و پاکی باز دارد. پادزهر این تیرهای مسموم شیطان نیز چیزی جز تواضع و خاکسپاری نیست که روحی که تواضع داشته باشد، کمتر در این دام می افتد.

امام علیه السلام با نکوهش تکبر و غرور فرموده است: «خدا را خدا را، که گرفتار تکبر متعصبانه و تفاخر و غرور جاهلی نشوید. این تکبر و غرور هم دشمنی پدید می اورد و هم افسون شیطان است که امت های گذشته را هم با همین تبر، از پای درآورده است تا آنجا که در ظلمت های جهالت و دام های ضلالت در افتادند و در برابر شیطان رام و فرمانبردار شدند».⁶

امام درمان تکبر را تواضع می داند تا به وسیله آن بتوان از ترکش حملات شیطان مصون ماند و این تیر زهر آلود در انسان اثر نکند  "تواضع را به عنوان وسیله دفاعی میان خودتان و دشمنتان ابلیس و لشکریان او قرار دهید" .⁷

عجب و خودپسندی:

خودپسندی در دو حالت ممکن است به وجود بیاید، یا نسبت به اوصاف و خصلت های خود می باشد و یا نسبت به اعمال و رفتار. کسی که خود را بی عیب بپندارد و از کارهای خود راضی باشد و در عبادت و عمل، خویشتن را بی عیب و نقص بداند، دچار عُجب شده است و عجب نیز یکی دیگر از شیوه ها و شگردهای شیطان برای فریب آدمی است. امام علیه السلام در این زمینه می فرماید: از خودپسندی بر حذر باش و بپرهیز از اینکه بر آنچه از خود می پسندی، اعتماد کنی و چاپلوسی و ستایش را دوست داشته باشی؛ چرا که این، از محکم ترین فرصت های شیطان است در نفس خود، تا نیکی نیکوکاران را محو نابود سازد.⁸

خودپسندی افتی خطرناک برای اعمال شایسته و صفات نیک در وجود آدمی است و شیطان نیز با افشاندن این بذر در دل انسان، وجود او را دچار آفت و اعمالش را نابود می کند و اجر و پاداشی را که قرار است آدمی در قبال اعمالش به دست آورد، از بین می برد.

هوای نفس:

وقتی تمایلات و خواسته های دل، از حد خود فراتر رود و از عقل پیروی نکند، آدمی را به ورطه گناه و عصیان می کشاند. باتلاقی می شود که آدمی را در خود فرو می برد و او را اندک اندک نابود می سازد. این خواسته ها گذرگاهی می شود برای شیطان تا از آن وارد دل آدمی شود و او را معصیت و فساد بکشاند. خواسته های دل آدمی هیچ گاه پایانی ندارد. وقتی انسان به دنبال خواهش های نفسانی اش حرکت کند، به گرفتاری های جسمی و روحی مبتلا می گردد و زندگی اش آهسته آهسته نابود می شود. چشم، گوش، غرایز جنسی، شکم و لذایذ، ریاست و مقام، ثروت و دنیا طلبی، شهرت و ... گذرگاه های هوای نفس است که وسیله و ابزاری برای شیطان می شود تا آدمی را به سوی معصیت و نافرمانی هدایت کند.

خشم و غضب:

خشم یکی دیگر از زمینه های ورود شیطان به درون انسان است. وقنی انسان خشمگین می شود، کنترل رفتار و گفتار خود را از دست می دهد، به می تواند به درستی فکر کند و نه به درستی عمل. عقلش ناتوان می شود و او دست به کارهای جنون آمیز می زند. اما علی علیه السلام فرموده است: <از غضب بپرهیز؛ چرا که خشم، سپاهی عظیم از لشکریان ابلیس است>.⁹ در سخن دیگری فرموده است: <از خشم پرهیز کن؛ زیرا غضب، نوعی سبک سری و سبک مغزی شیطانی است>.¹⁰

کینه، تعصب و حسادت:

اگر صفاتی همچون کینه، تعصب و حسادت در وجود فردی راه یابد، ابزاری می شود برای شیطان تا راه تحریک عداوت ها و فراخواندن به تعصب های جاهلانه و برافروختن آتش حسد در دل او، زمینه فساد و طغیان وی را فراهم آورد و به انحراف و تباهی بکشاند. امام علیه السلام شیطان را پیشوای متعصبان معرفی کرده¹¹ و کینه ورزی و جسد و تعصب را ابزار دست شیطان برای فساد افکنی میان انسان ها و دور کردن آن ها از فضای رحمت و عفو و ایثار قرار داده است.

خود فراموشی :

خود فراموشی مقدمه خدا فراموشی است. وقتی انسان از جایگاه والای انسانی خود و هدف زندگی اش غافل شود، خدا را فراموش می کند. شیطان انسان را از خودش غافل می کند تا زمینه ای ایجاد شود که او خدا را فراموش کند. امام علیه السلام این خطر را هشدار داده و می فرماید: < ای بندگان خدا! روزگار با باقی ماندگان همان رفتاری را دارد که با گذشتگان داشته است. آنچه گذشته، باز نمی گردد و آنچه اکنون هست، ابدی نیست. واپسین کارهای دنیا همچون کارهای آغازین آن است، کارهایش شبیه هم است و نشانه هایش آشکار. گویا قیامت همچون ساربانی که شتران را جلو می راند، شما را به سوی سرنوشت خودتان سوق می دهد. هر کس که از خود غافل شود و به دیگران بپردازد، در ظلمت ها سرگردان می شود و به هلاکت می افتد. شیطان ها هم او را در طغیانگری پیش می برند و کارهای زشت او را در نظرش می آرایند>.¹²

پی نوشت:

1. نهج البلاغه، خطبه 83.

2. همان، خطبه 64.

3. همان، نامه 31.

4. همان، خطبه 64.

5. همان، خطبه 192.

6. همان.

7.  همان.

8. همان، نامه 53.

9. همان، نامه 69.

10. همان، نامه 76.

11. همان، خطبه 192.

12.همان، خطبه 157.