تبیان، دستیار زندگی
درس اخلاق باید براساس نظم و ترتیب ، پی ریزی و گام بگام این راه پر پیچ و خم طی شود.این درس بزرگ ،استاد توان، با ذهنی منسجم و آشنائی به احوالات را می طلبد، که بتواند مطالب مفید به حال شنوندگان را بااسلوبی صحیح مرتب و عرضه کند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ویژگی های درس اخلاق و آداب شاگردی آن

قسمت 2

دوم آبان ماه؛ درس اخلاق حوزه علمیه قم ، سخنرانی آیت‌الله افتخاری

قسمت اول این مطلب را در اینجا ببینید.

رعایت نظم و ترتیب

همانگونه که بسیاری از علوم و فنون ، دارای ترتیب و چینش مخصوص به خود هستند، دانش اخلاق نیز بایداز دسته بندی ویژه بخود، برخوردار باشد و رتبه های گوناگون مباحث ، که هر یک نسبت به دیگری پایه واصل شمرده می شود، رعایت گردد.ارشاد و پندی موثراست که مراحل گوناگون آن ، قدم به قدم پیموده شود. نخست به مطالبی که نقش مقدمی داشته و زمینه فکری و روحی را برای شاگرد آماده می سازد پرداخته شود و سپس به مباحثی که پایه و رکن برای مسائل اخلاقی شمرده می شود رسیده و در پایان مطالب ریزتراخلاقی مطرح گردد .

درسی که داعیه تهذیب نفس و تطهیر قلبها را دارد، زمانی بدین نقش خود دست می یابد که با مهارت و ترتیب درست عرضه گردد و براساس انتظاری که ازاثر هر بحث می رود دسته بندی شود.

امام علی(علیه السلام) می فرماید:

احسن الکلام مازانه حسن النظام و فهمه الخاص والعام. 21

بهترین کلام آن است که نیکو زینت داده شده باشد، تا عام و خاص آن را بفهمند.

در سیستم آموزشی اخلاق نه تنها بایسته است که ترتیب کلی مباحث رعایت شود و فصلها با توجه به اهمیت و رتبه در پی هم بیایند، بلکه در هر یک مباحث جزئی نیز، مراعات چگونگی بحث و بکارگیری اصول تبلیغی لازم است . در هنگام بحث از یک صفت اخلاقی پس از تبیین ماهیت و مفهوم ، بررسی پیامدهای سوء و ره آوردهای نیک آن ضرور می نماید.

روی همین اصل نظام و ترتیب است که پیامبران بزرگ الهی در پند و اندرز،انذار و تبشیر را مد نظر قرار می دهند:

و ما نرسل المرسلین الامبشرین و منذرین. 22

فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین. 23

به اندیشه وادار و یادآوری و تذکار پیامدهای خطرناک گناه ، رسالت معلم و راهنمای اخلاق است ، که با توجه به شرایط واقتضا و کشش درونی افراد، با ترتیب و نظمی حکیمانه بایستی القاء شود. در همین رابطه قرآن از زبان حضرت نوح(علیه السلام) بیان می دارد.

انی لکم نذیرمبین ،ان لاتعبدواالاالله انی اخاف علیکم عذاب یوم الیم . 24

یا خطاب به پیامبر می فرماید:

فذکرانماانت مذکر. 25

پس درس اخلاق باید براساس نظم و ترتیب ، پی ریزی و گام بگام این راه پر پیچ و خم طی شود.این درس بزرگ ،استاد توان، با ذهنی منسجم و آشنائی به احوالات را می طلبد، که بتواند مطالب مفید به حال شنوندگان را بااسلوبی صحیح مرتب و عرضه کند.

در پایان این بخش از باب تذکر به برخی از ویژگیهای درس اخلاق اشاره می کنیم :

1. همانگونه که از کلمات واصطلاحات اخلاقی مانند: نصیحت ، موعظه ، انذار، تبشیر، هدایت وارشاد بر می آید،انگیزه راهنمایی باید خیرخواهانه واز روی اخلاص باشد.

قرآن از زبان حضرت نوح(علیه السلام) نقل می کند[ وانالکم ناصح امین] 26 .

2.از آن روی که موضوع اخلاق وارشاداز برترین وارجمندترین دانشهاست ، سزاواراست که بهترین ساعات شبانه روز برای درس ،اختصاص شود. ملاحسینقلی همدانی ، به مدت سی سال در صبحگان درس اخلاق می گفت و سپس به درسهای فقه واصول می پرداخت .

3.استاد درارائه درس ، هیچگونه چشم داشتی بجزارشاد و هدایت شاگرد نباید داشته باشد و با توکل و رضای خدا دراین راه تلاش کند.

4. محیط درس بایداز برخوردهای مهربانانه آکنده باشد، که این رمز موفقیت است چنانکه قرآن رمز موفقیت پیامبر بزرگ اسلام را در همین اخلاق نیکو و برخوردهای مهربانانه دانسته است :

فبما رحمه من الله لنت لهم ولو کنت فظا غلیظ القلب لانفضو من حولک فاعف عنهم واستغفرلهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین. 27 .

مرحمت خدا تو را با خلق مهربان و خوشخوی گردانید.اگر تندخو و سخت دل بودی مردم از گرد تو متفرق می شدند. پس چون امت بنادانی درباره تو بد کننداز آنان در گذر واز خدا برای آنان طلب آمرزش کن و برای دل جوئی آنان در کارها باایشان مشورت کن ، لیکن آنچه خود تصمیم گرفتی با توکل به خداانجام ده ، خدا آنان که براواعتماد کنند دوست دارد و یاری کند.

در جای دیگراز سیره پیامبر[ص] چنین تصویر می دهد:

لقد جائکم رسول من انفسکم عزیز علیه ماعنتم حریص علیکم بالمومنین روف رحیم. 28

همانا رسولی از جنس شما برای هدایت خلق آمد، که از فرط محبت و نوع پروری ، فقر و پریشانی و جهل و فلاکت شما براو سخت می آید، و بر آسایش و نجات شما بسیار حریص و بمومنان رئوف و مهربان است .

پاورقی:

21. غررالحکم ، ج 2.463.

22. سوره کهف ، آیه 56.

23. سوره بقره ، آیه 213.

24. سوره هود، آیه 26.

25. سوره غاشیه ، آیه 21.

26. سوره اعراف ، آیه 68.

27. سوره آل عمران ، آیه 159.

28. سوره توبه ، آیه 128.


منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت

تنظیم: گروه حوزه علمیه تبیان