سخن یا سکوت؟ (1)

کسانی که با اولیای الهی دم‌خورند و یا پیگیر شیوه ها و راهکارهای سلوکی و عرفانی اند، و گاه گاهی میان آیات، روایات، و سیره بزرگان، تورقی می‌کنند تا حدودی پاسخ سوال و عنوان این مقاله را می‌دانند. اما بهتر است به این مساله نگاه دقیق تری داشته باشیم و پای سخن روایات بنشینیم و ببینیم واقعیت کجاست؟

البته که نباید این سوال در ذهن شما ایجاد شود که مگر راه بزرگان و عارفان ما اشتباه بوده که بخواهیم توصیه‌های آنها را جدی نگیریم و یا خودمان استنباط کنیم. چرا که اولا این مقاله اشاره ای است به برخی از سخنان استاد مرحوم جناب حجه الاسلام و المسلمین فلسفی و ثانیا، گاهی از بیانات و یا مکتوبات بزگان، چیزی به دست ما می‌رسد که چون حضور شخصی آنها را درک نکرده ایم ممکن است درست متوجه جوانب و بیانات و نوشته‌های ایشان نشویم.

ذیلا به بررسی سخن و سکوت خواهیم پرداخت. در دو مقاله در این رابطه با شما سخن خواهیم گفت، پس با ما همراه باشید.

سخن گفتن آدمى، از دو دیدگاه، شایان دقت و توجه است. یكى از نظر طبیعت سخن و این كه نیروى تكلم از عوامل تعالى و تكامل انسان است، و آن دیگر، از جهت اخلاق و این كه اگر سخن ناروا و گناه آلود باشد، سكوت مایه مصونیت از گناه موجب رستگارى و سعادت است.

بنابر این، روایاتى كه نطق و بیان را مهم شمرده و آن را در ردیف عقل به حساب آورده، ناظر به نیروى تكلم و آفرنیش این سرمایه گران قدر، در وجود آدمى است و روایاتى كه سكوت و لب فروبستن را مهم شمرده و آن را از عوامل نجات به حساب آورده، ناظر به تربیت اخلاقى و مصون داشتن زبان از گناه و ناپاكى است.

سئل على بن الحسین علیهما السلام عن الكلام و السكوت ایهما افضل فقال لكل واحد منهما آفات فاذا سلما من الافات فالكلام افضل من السكوت قیل كیف ذلك یابن رسول الله قال لان الله عزوجل مابعث الانبیاء و الاوصیاء بالسكوت انما بعثهم بالكلام و لا استحقت الجنه بالسكوت و لا استوجب و لایه الله بالسكوت و لا توقیت النار بالسكوت انما ذالك كله بالكلام ما كنت لا عدل القمر بالشمس انك تصف فضل السكوت بالكلام و لست تصف فضل الكلام بالسكوت.(1)

از امام سجاد (علیه السلام)، درباره سخن و سكوت سئوال شد، و این كه كدام یك بر دگرى برترى و مزیت دارد. حضرت در پاسخ فرمود: براى هر یك از این دو آفت‏هایى است. اگر از آفت سالم و مصون باشند، كلام، افضل و برتر از سكوت است. از علت برترى كلام سئوال شد: فرمود: براى این كه خداوند، هیچ یك از پیامبران و اولیاى را به سكوت مبعوث نفرمود، بلكه مأموریت داشتند با مردم سخن بگویند و با بیان خود آنان را به راه صلاح و رستگارى دعوت نمایند. همچنین، هیچ كس با سكوت، مستحق بهشت نمى‏شود. سكوت، مستوجب ولایت الهى نمى‏گردد. هیچ كس با سكوت از عذاب دوزخ مصون نمى‏ماند. نیل به رحمت و ولایت الهى و محفوظ ماندن از عذاب او، بر اثر كلام است. من، هرگز، ماه را عدیل و نظیر آفتاب قرار نمى‏دهم. در پایان سخن فرمود: شما خود فضل سكوت را با كلام توصیف مى‏نمایى و هرگز فضل كلام را با سكوت توصیف نمى‏كنى.

خلاصه، سخن رمز تعالى و تكامل است. سخن از عوامل نشر علم فرهنگ است. خداوند، انسان را با قدرت تكلم آفریده و ابزار و لوازم سخن گفتن را در ساختمان وى به كار برده است. سخن رابط بین انسان‏ها و حافظ زندگى اجتماعى آنان است.

سخن، زره جدایى افراد را مى‏شكافد و انسان‏ها را با هم پیوند مى‏دهد. به وسیله سخن، منویات خود را بیان مى‏كنیم و نیازهاى درونى خویشتن را به یكدیگر مى‏گوییم و نقش انسانى خود را ایفا مى‏نماییم.

البته پرواضح است که برای به دست آوردن منظور و مفهوم صحیح آنچه ائمه اطهار علیهم السلام بیان فرمودند، لازم است تمامی روایات بررسی شود و اکتفا به یک روایت کاریست بسیار اشتباه و برداشتی است در نهایت نادرستی.

منبع:

1. وسائل الشیعه - ج 12 - ص 188

سخن و سخنوری - فلسفی

تهیه : محمد حسین امین - گروه حوزه علمیه تبیان