غیبت ، منحصر به زبان نیست !

غیبت و بدگویى مردمان، از جمله گناهانى است که دین اسلام آن را بسیار نکوهیده است و به فرموده حضرت على علیه السلام : « مبغوض ترین مردمان نزد خداى تعالى، غیبت کننده است .»

چه بسا زیان کارانى که حاصل سال ها عبادت خود را به سبب افروختن شعله غیبت و ریختن آبروى برادر دینى خود، از کف مى دهند . مولاى متقیان على علیه السلام در این باره مى فرماید : « زنهار ! بپرهیز از غیبت که تو را نزد خداى تعالى و نزد مردم مبغوض مى کند و پاداش تو را از میان ببرد.»¹

بحث درباره غیبت ، طولانى است و ما به بیان مختصری از آن بسنده می کنیم ؛

خداى متعال در قرآن بر نكوهش غیبت تصریح فرموده و غیبت كننده را به كسى تشبیه كرده كه گوشت برادر دینى خود را در حالى كه مرده باشد بخورد و فرموده است ؛ « وَلَا یَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن یَأْكُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ.»²

غیبت ، از بین بردن آبروی مؤمن است

پیامبر خدا « صلّى اللّه علیه و آله » فرمود:  « خون و مال و آبروى تمام مسلمانان بر مسلمان محترم است  .»³

از جابر و ابوسعید روایت شده كه گفتند: پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود:  «از غیبت بپرهیزید، چرا كه غیبت بدتر از زناست ، زیرا شخص گاه مرتكب زنا مى شود و توبه مى كند خدا توبه اش را مى پذیرد ولى غیبت كننده آمرزیده نمى شود تا شخص غیبت شده او را بیامرزد . » ⁴

بیان معناى غیبت و تعریف آن

غیبت ، گفتن چیزى درباره برادر دینى است كه اگر از آن آگاه شود برنجد و تفاوتى ندارد كه عیب جسمانى یا یا اخلاق یا گفتار و كردار یا دین و دنیایش را بگوییم و یا عیب لباس و خانه و .... او را بازگو كنیم .

پیامبر اسلام در این باره می فرمایند : "  آیا مى دانید غیبت چیست ؟ گفتند : خدا و رسولش داناتر است . فرمود: یاد كردن از برادرت به سخنى كه او را برنجاند . عرض شد : آیا اگر آنچه مى گویم در برادرم باشد غیبت است ؟ فرمود : اگر آنچه مى گویى در او باشد ؛ غیبت او را کرده ای و اگر در او نباشد به او بهتان زده اى ." ⁵

دیگران را به بدی یاد نکنید !

یاد کردن دیگران به بدی سه گونه است : غیبت ، بهتان ، دروغ  ؛ غیبت گفتن چیزى است كه در کسی وجود دارد ؛ بهتان ؛ گفتن چیزى است كه در طرف نمی باشد؛ دروغ ، گفتن چیزى درباره کسی دیگر است كه به تو رسیده است.

غیبت ، منحصر به زبان نیست !

باید بدانیم که كنایه گفتن نیز ، مانند تصریح كردن به عیب است و كردار آدمی همانند گفتار است  .

اظهار عیب با اشاره و رمز و نوشتن و حركت و هر عملى كه عیب شخص را ظاهر سازد ، نیز غیبت به حساب آمده  و حرام است. در تاریخ بیان شده است که فردی در حضور پیامبر (ص) از فردی دیگر با اشاره به کوتاهی کسی اشاره کرد . پیامبر صلّى اللّه علیه و آله صحنه را دیده و فرمودند : « با این کارت غیبت او را کرده ای» ⁶

تقلید کردن از دیگران ، (به طور مثال تقلید از راه رفتن ، خندیدن و...) از نوع غیبت بیان شده است  ، بلكه گاه بدتر از غیبت به حساب می آید ؛ چرا كه تقلید ، عیب دیگران را بیشتر به تصویر مى كشد .

غیبت با نوشتن نیز چنین است ، زیرا قلم یكى از دو زبان است ، و اگر مصنفى در كتاب خود از شخص معینى یاد كند و سخن وبیانی را در مورد او به کار برد که بویی از غیبت داشته باشد ، همان حکم غیبت بر او جاری است .

بدترین نوع غیبت چیست؟!

بدترین نوع غیبت ، غیبتى است كه قاریان ریاكار مرتكب مى شوند. آنها مقصود خویش را به روش درستكاران به مردم مى فهمانند تا نشان دهند كه خود از غیبت پاك هستند اما به سبب جهلى كه دارند ، نمى دانند كه دو گناه را با هم مرتكب شده اند: ریاكارى ، و غیبت .

در جایی دیگر بیان شده است که ؛ غیبت از هر مسلمانى زشت و ناروا است ؛ اما غیبت از خوبان و صالحان ، بسى زشت تر و ناپسندتر است . در روایات آمده است : « انسانى كه عیوب و نقایص نیكان را مطرح ، و پشت سرشان غیبت كند، دچار یكى از زشت ترین پستى‏ها شده است ؛ من اقبح اللؤم غیبه الاخیار. »⁷

غیبت کننده را تشویق نکنید !

گوش دادن به غیبت ، نیز از گناه ومجازات غیبت کننده مبرا نخواهد بود ؛ چرا که اظهار تعجب شنونده موجب فزونى نشاط غیبت كننده درغیبت است ؛ از این روی غیبت کننده کار خود را ادامه می دهد وفکر می کند که کار درستی انجام می دهد !

سکوت در برابر غیبت ، ممنوع !

شخص ساكت در برابر غیبت كننده نیز در گناه شریك است . رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود: « شنونده غیبت یكى از غیبت كنندگان است .» ⁸

پیامبر صلّى اللّه علیه و آله گوینده ، شنونده و کسی که در برابر غیبت سکوت می کند ، همه را به یک عذاب و آن هم آتش دوزخ فرا می خواند.

شنونده غیبت، از گناه مبرا نخواهد بود!

 شنونده غیبت از گناه بیرون نیست مگر این كه با زبان آن را زشت بشمارد و اگر مى ترسد در دل زشت شمارد و اگر بتواند از مجلس غیبت برخیزد یا رشته سخن را قطع و سخن دیگرى را مطرح سازد ، این کار را انجام دهد و اگر این كار را نكند گنهكار است .

اگر به زبان غیبت را خاموش کند اما در دل آن را بخواهد ، نفاق است و تا قلباً از آن دو عمل متنفر نشود از گناه بیرون نمى رود، و اگر با دست یا ابرو یا پیشانى به سكوت فرمان دهد كافى نیست ؛ چرا كه این عمل كوچك شمردن شخص مورد غیبت است ، بلكه سزاوار است كه آن عمل را بزرگ بشمارد و بصراحت از شخص مورد غیبت دفاع كند .

از حقوق یکدیگر دفاع کنید !

پیامبر خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود :« هر كس كه در حضور او مؤمنى را خوار سازند در حالى كه مى تواند از آن مؤمن دفاع كند ، خدا در روز قیامت در حضور خلایق او را خوار سازد. »⁹

و نیز پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: « هر كه از آبروى برادرش در غیبت او دفاع كند ، بر خداست كه او را از آتش رها سازد.»¹⁰

نتیجه گیری:

براى داشتن قلبى بزرگ ، باید خیراندیش و مهربان بود . شیوه مثبت اندیشى انسان، نقش بسزایى در جلوگیرى از دچار شدن او به گناه دارد . یکى از علت هاى بدگویى و غیبت ، برداشت نادرست فرد از رفتارهاى دیگران است .

بر این اساس، در دین مبین اسلام، به داشتن گمان نیک در حق مؤمنان بسیار سفارش شده است . در این باره على علیه السلام فرموده اند: « به خدا سوگند ، خداوند ، هیچ مؤمنى را پس از ایمان آوردن عذاب نکند ، مگر به خاطر بدگمانى و بدخُلقى .»

باید بدانیم که غیبت ، پرتاب کردن سنگى در تاریکى است ، آنجا که خداوند ، وعده بازگشت حتمى آن سنگ را به سمت غیبت کننده داده است .

به عبارتی می توان گفت که ؛ وکیل مدافع شخص غیبت شده، خداوند است و آن که به راحتى غیبت مى کند ، حضور در محکمه الهى و وعده عذاب را باور نکرده است .

پی نوشت ها :

1- تفسیر نمونه ، آیت الله مکارم شیرازی و دیگران ، ج 23 ،ص 176

2- حجرات ، 12

3- بحار الانوار ، ج‏72، ص‏256

4- همان ، ص 268

5- همان ،ص 286

6- همان ، ص 260

7-  غررالحكم ، ص 221 ، ح 4433

8- همان ، ص 584

9- بحار الانوار ، ج 35 ، ص 414

10- همان ، ج 56 ، ص 512

فرآوری : زهرا اجلال

بخش دین واندیشه تبیان

منابع :

- سخنرانی آیت الله آقا مجتبی تهرانی پیرامون " نکوهش غیبت از دید شرع "

- کتاب " المحجة البیضاء فى تهذیب الا حیاء " ، نوشته ملامحسن فیض كاشانى رحمه اللّه علیه ، ترجمه :عبدالعلى صاحبى (بحث غیبت )