صورتک‌های تسلیم

محمد ایوبی نویسنده‌ی فقید خوزستانی، در نوزدهم دی 1388 چشم از جهان فرو بست. او با وجود این‌که یکی از پیش‌کوستان عرصه‌ی داستان‌ویسی بود، شاید به‌جهت طبع جنوبی‌اش، کم‌حاشیه و دور از جناح‌ها و مسائل پشت پرده‌ی ادبیات ماند و همین یکی از دلایلی بود که او را مهجور ساخت.

ایوبی در چند سال اخیر، نویسنده‌ی پُرکاری بود و یکی از آخرین کتاب‌های چاپ شده‌اش، رمان ‌صورتک‌های تسلیم‌ است، که در بهمن ‌1387 ‌منتشر شد‌ و متأسفانه به‌دلیل همان مهجور ماندن، آن‌چنان که لایق‌اش بود دیده و خوانده نشد.

‌صورتک‌های تسلیم‌ کتابی خاص‌پسند و سخت‌خوان است. این ‌را می‌شود از شروع‌اش هم متوجه شد. نویسنده در اولین صفحه از کتاب‌اش، تکه‌هایی از متن قرآن، نوشته‌های کی‌یر که‌گارد و چند نفر را دیگر نقل کرده است و این‌گونه سعی کرده ذهن مخاطب را برای برخورد با فضای ناآشنای رمان‌اش آماده کند.

‌صورتک‌های تسلیم‌ کتابی پست‌مدرن است که فضاهای بومی دارد، قسمت‌هایی از آن به‌حال‌و‌هوای جنگ آغشته است، بازی‌های فرمی دارد، خطوط روایی و چند راوی دارد و حتا تکه‌هایی از آن در 522 هجری قمری می‌گذرد. و عجیب‌تر آن‌که پایه‌های چنین فضاهای دور از همی‌ بر سبک‌های مختلف ادبی گسترده شده است.

کتاب مایه‌های سوررئالیستی و رئالیسم جادویی دارد اما نویسنده به هیچ‌کدام از این‌ها چندان بها نمی‌دهد و چنین چیزی که قاعدتا منجر به‌نوعی از هم‌گسیختگی و بی‌نظمی در اثر می‌شود، در رمان مرحوم ایوبی تبدیل به‌نوعی نظم در دل بی‌نظمی شده است.

داستان درباره‌ی فردی‌ست به‌نام دانیال بویایی که آموزگار است. تا انتهای این رمانِ دویست‌و‌هشتاد صفحه‌ای، چیز چندان زیادی درباره‌ی آقای بویایی به دانسته‌های شما افزوده نمی‌شود. البته در پرده اطلاعاتی داده می‌شود، اما نمی‌شود به همه‌ی آن‌ها اعتماد کرد.

کتاب با خطوط روایی مختلطی شروع می‌شود، که در ابتدا برای خواننده، کمی گیج‌کننده خواهد بود. مخاطب احتمالا فصل نخست را با آشفتگی به‌پایان خواهد رساند، اما عواملی دیگر او را به‌خواندن ترغیب می‌کند و به‌زودی غرق در دنیای عجیب ساخته‌ی نویسنده خواهد شد.

کاربرد افسانه‌ها و رئالیسم جادویی در کتاب چشم‌گیر است. هرگاه صحبت از رئالیسم جادو و رمان‌های پست‌مدرن می‌شود، می‌توان مجموعه آثار وطنی که آغشته به چنین برچسب‌هایی هستند را نام برد، اما همه می‌دانیم که اغلب این نوشته‌ها، در حد تقلید صرف از نمونه‌های خارجی متوقف شده‌اند و هرگز نتوانسته‌اند چنین تئوری‌هایی را در خود درونی کنند.

محمد ایوبی اما در ‌صورتک‌های تسلیم‌ کاربرد افسانه‌های اقلیمش را به‌خوبی دریافته است و از ارجمند‌ترین خصوصیات این رمان،‌ هم‌نشینی مؤلفه‌های پست‌مدرن در کنار فضاهای بومی و وطنی‌ست. ایوبی حتا تا آن‌جا پیش می‌رود، که در جایی از کتابش، مستقیما آن‌هایی را که کورکورانه دست به‌ تقلید از تئوری‌های اروپایی زده‌اند را به باد سرزنش می‌گیرد و راه خود را از این طایفه جدا می‌کند.

صورتک‌های تسلیم‌ با این‌که فقط 1100 نسخه از آن منتشر شده است، اما اثری ماندگار و تحسین‌برانگیز در دنیای داستانی ما به‌حساب می‌آید.

چنین کتاب هوش‌مندانه‌ای، خواننده‌ای باهوش هم می‌خواهد. خواننده‌ای که بتواند چرایی پیچیدگی‌های متن را پیدا کند، و در لابه‌لای خطوط متعدد روایی اثر، آن‌قدر فرو برود که به عینه شاهد گفت‌و‌گوی دانیال بویایی با محمد میانجی، روحی از سنه‌ی 522 هجری قمری باشد، و هویت بومی رمان را حس کند.

نویسنده با این‌که در کتاب‌اش فراوان بازی‌گوشی‌های فرمی دارد، اما هرگز قصه‌گویی را فراموش نمی‌کند و این کتاب، با این‌که عنوان ‌سخت‌خوان‌ را می‌توان به آن اطلاق داد، اما نه خسته‌کننده و نه آزار دهنده، که برعکس، دارای قصه‌ای جذاب و پُر‌کشش هم هست.

نکته‌ی دیگر، نثر قوی و هنرمندانه‌ی ایوبی‌ست که به‌خوبی توانسته از طریق آن، ایده‌هایش را پیاد کند. اما تنها قسمتی از کتاب که می‌توانست بهتر از آب دربیاید، آن بخش است که نویسنده گذری زده است به دوران جنگ و حال‌و‌هوای جبهه.

ایوبی هم مثل همه‌ی نویسنده‌های دیگرمان، در برخورد با جنگ، دست به قهرمان‌سازی زده است، که البته قهرمان‌سازی چیز بدی نیست، اما از رمانی چنین متفاوت انتظار برخوردی متفاوت با قهرمان می‌رود، و در واقع بهتر می‌بود که ایوبی راهی تازه برای قهرمان‌سازی جلوی پای خود می‌گذاشت و تعریفی جدید از قهرمان ارائه می‌داد.

البته این بخش از کتاب، تنها چند پاراگراف از کل اثر را در بر می‌گیرد، که در برابر سایر ظرافت‌های کتاب، به یقین گم می‌شود.

رمان "صورتک‌های تسلیم"  در 280 صفحه و با قیمت 5500 تومان منتشر شده است.

بخش کتاب‌خوانی تبیان