ترکیب پارلمان افغانستان

چندی پیش با دستور و نظر حامد کرزای، رییس جمهور افغانستان پارلمان جدید این کشور که انتخابات آن چند ماه پیش برگزار شده بود، آغاز به کار کرد. در این میان نگاهی به ترکیب قومیتی و حزبی این مجلس که به عنوان دومین تجربه دموکراسی مردم این کشور می باشد، می تواند در ارزیابیها از اوضاع این کشور موثر واقع شود.

افغانستان به عنوان کشوری که پس از حمله سال 2001 آمریکا و متحدانش به بهانه مبارزه با تروریسم، کشوری اشغال شده و تحت بند 7 منشور ملل متحد قرار دارد، چندی پیش توانست انتخابات دومین دور مجلس خود با قانون اساسی جدید را برگزار کند. این انتخابات در شرایطی با حضور گسترده مردم این کشور برگزار شد که با تهدیدات گسترده از سوی طالبان مواجه بودند. وجود برخی اختلاف نظرها در برگزاری این انتخابات و برخی مشکلات داخلی افغانستان سبب شد که آغاز به کار رسمی این پارلمان جند ماه به طول بی انجامد. اما نهایتا چند روز پیش این امر محقق شد و این پارلمان شکل گرفت تا روند دیگری از دموکراسی در افغانستان طی شود. هم اکنون این کشور با مشکلات گسترده ای نظیر اشغال، تروریسم، طالبان، بی کاری، مواد مخدر و بی بنیانی اقتصاد مواجه است و مردم این کشور امید دارند از طریق کمک ها و سرمایه گذاری های خارجی و عزم دولتمردان و سیساتمداران شان بر این مشکلات فائق آیند.

در این مقال قصد داریم نگاهی به ترکیب قومیتی مجلس جدید افغانستان بی افکنیم تا رویكرد نمایندگان جدید و طیف‏ها و گروه‏های مختلف در این پارلمان، مشخص شود. این بررسی می تواند برای اهل فن و کارشناسان افغانستان در تحلیل مسایل این کشور کمک نماید ضمن اینکه ضعف‏ها و خلاهای عمده پارلمان جدید را مشخص نموده و تحلیلی در اختیار نهادها و ارگان‏های علمی و سیاسی برای پر كردن این خلاها قرار می دهد.

بررسی گرایش‏های سیاسی در تركیب نمایندگان مجلس دوم

1ـ گروه حكومت

در مورد گروه‏های طرفدار حكومت، آن‏چه كه مشخص است، این گروه‏ها در نتیجه قاطعیت و شفافیت در عملكرد كمیسیون‏های انتخاباتی و ایستادگی این كمیسیون‏ها در برابر فشارها و درخواست‏های غیرقانونی حلقات حكومتی، در این دوره از فعالیت مجلس نمایندگان، برخلاف انتظارشان نتوانسته‏اند حضور قابل توجهی داشته باشند. اما برخی مسائل و گرایشات دیگر وجود دارد كه می‏تواند در مجموع، بر تعداد نمایندگان طرفدار حكومت بیافزاید. یكی از این گرایشات، تمایل حزب اسلامی افغانستان و نمایندگان و هواداران این حزب به حكومت است. البته احتمال این مساله نیز وجود دارد كه گروه‏هایی از میان چهره‏های مستقل، در موضع‏گیری‏های مختلف، موضع جناح حكومت را اختیار كنند و با این جناح هماهنگ شوند.

2ـ گروه اپوزیسیون

در مقابل گروه یا گروه‏های طرفدار حكومت در مجلس نمایندگان جدید، حضور اپوزیسیون در این دوره، به لحاظ حضور برخی از افراد و چهره‏های شاخص، قوی‏تر و چشم‏گیرتر خواهد بود. دكتر عبدالله، رهبر ائتلاف تغییر و امید، پس از اعلام نتیجه نهایی انتخابات پارلمانی، اعلان كرد كه 90 نفر از چهره‏های مرتبط به این ائتلاف به مجلس  نمایندگان جدید راه‏ یافته‏اند. البته با توجه به تلاش‏های مركز مطالعات استراتژیك كابل، ما نتوانستیم چنین لیستی را به دست بیاوریم.

یك انتقاد در مورد ادعای لیست 90 نفری نمایندگان ائتلاف تغییر و امید این است كه این ائتلاف یك تعداد از كسانی كه منتقد حكومت و به نوعی اپوزیسیون هستند، اما عناصری مستقل می‏باشند را نیز جزء نیروهای خود حساب كرده است.

در كنار این ائتلاف، شاهد حضور چهره‏های شاخص اپوزیسیون در مجلس جدید، از جمله حفیظ منصور، عبدالطیف پدرام، حاجی عبدالظاهر قدیر فرزند حاجی عبدالقدیر، وزیر فوائد عامه كابینه دولت انتقالی افغانستان كه در آن زمان ترور شد، و... هستیم، اما این مساله به این معنا نیست كه این چهره‏ها، رویكردها و موضع‏گیری‏های یكسان و به تبع آن، یك جریان واحد، هماهنگ و قوی اپوزیسیون را در داخل مجلس به وجود آورند. به این سبب، تردیدهایی در مورد شكل‏گیری یك اپوزیسیون قوی و جدی در داخل ولسی‏جرگه جدید وجود دارد. در عین حال، با توجه به حضور چهره‏های شاخص اپوزیسیون در مجلس دوم، برخی این تحلیل را رد می‏كنند كه گویا، اپوزیسیون در این مجلس، اكثریت را در اختیار خواهد داشت.

3ـ طیف مستقل

در كنار دو گروه طرفدار حكومت و اپوزیسیون، بر اساس نتایج نهایی دومین انتخابات ولسی‏جرگه، اكثریت را در مجلس نمایندگان جدید، چهره‏های مستقل تشكیل می‏دهند. بر اساس اطلاعات جمع‏آوری شده توسط مركز مطالعات استراتژیك كابل، اكثر اعضای مجلس نمایندگان جدید، چهره‏های مستقل هستند؛ البته این طیف نیز در میان خود دارای گرایشات مختلف سیاسی و حزبی، قومی، فكری و هم‏چنین اقتصادی می‏باشند و ممكن در جریان موضع‏گیری‏های سیاسی، یكی از دو جناح دیگر را اختیار كنند. این طیف نیز حدود 128 تن را شامل می شود كه در مجموع 51 درصد مجموع نمایندگان را به خود اختصاص داده‏است.

تفكیك نمایندگان بر اساس گرایشات حزبی

الف ـ حزب اسلامی

حزب اسلامی كه به ریاست عبدالهادی ارغندیوال در وزارت عدلیه افغانستان ثبت شده، در مجموع 16 درصد كل نمایندگان ولسی‏جرگه جدید یا 41 نماینده را به خود اختصاص داده است. این 41 نماینده شامل 24 نماینده عضو حزب اسلامی و 17 نماینده متمایل به این حزب می‏باشد.

ب ـ جمعیت اسلامی

به دنبال حزب اسلامی، حزب جمعیت اسلامی، بیشترین نماینده، هوادار و وكلای با سابقه این حزب را به خود اختصاص داده است. بر اساس اطلاعات جمع‏آوری شده، 14 تن از اعضای این حزب، 13 تن از متمایلین به جمعیت و 8 نماینده با سابقه جمعیت اسلامی در میان نمایندگان دومین ولسی‏جرگه دیده می‏شود كه 14 درصد كل نمایندگان را تشكیل می‏دهند.

ج ـ در كنار حزب اسلامی و حزب جمعیت اسلامی، حزب دیگری كه بیشترین نماینده را در تركیب مجلس دوم به خود اختصاص داده، حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان به رهبری حاجی محمد محقق و از احزاب شیعی است كه توانسته 8 نماینده از هواداران خود را به شمول رئیس این حزب، وارد مجلس نمایندگان كند و 3 درصد از كل نمایندگان را به خود اختصاص دهد.

د ـ پس از حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، حزب اسلامی افغانستان به رهبری كریم خلیلی، معاون دوم رئیس‏جمهور، صرف توانسته 5 نماینده را به مجلس نمایندگان بفرستد و 2 درصد از كل اعضای مجلس را به خود اختصاص دهد.

هـ ـ حزب پیوند ملی افغانستان به رهبری سید منصور نادری نیز 4 نماینده در مجلس جدید دارند كه 3 تن آن از خانواده نادری به شمول سید منصور نادری است و فرد چهارم نیز از مریدان سید منصور نادری و اسماعیلیه است كه از كابل به مجلس نمایندگان راه یافته است.

و ـ احزاب چپ كه مربوط به جریان‏های كمونیستی هستند نیز در كل 4 نماینده در مجلس دارند. البته چهره‏های شاخص این احزاب چون سید محمد گلاب‏زوی، كبیر رنجبر و نورالحق علومی، نتوانسته‏اند به مجلس راه پیدا كنند.

ی ـ حزب جنبش اسلامی افغانستان به رهبری عبدالرشید دوستم نیز صرف توانسته 4 نماینده به مجلس بفرستد.

ن ـ حزب افغان ملت هم كه در این دوره از انتخابات پارلمانی، شكست سختی خورده، یك نامزد مشخص و 2 نامزد متمایل به خود را در تركیب پارلمان جدید با خود دارد.

گرایشات قومی در پارلمان جدید

به لحاظ مرزبندی‏های قومی، تحول و دگرگونی قابل توجه ی در پارلمان جدید ایجاد شده است. بر اساس این دگرگونی، تعداد نمایندگان مربوط به قوم هزاره به دلیل اشتراك گسترده مردم این قوم در انتخابات، به طور قابل ملاحظه‏ای افزایش یافته و در مقابل از تعداد نمایندگان مربوط به قوم پشتون، كاسته شده است. بر این اساس، تحقیق حاضر به این نتیجه رسیده است كه در پارلمان جدید، مسائل قومی حتی بیشتر از پارلمان گذشته مطرح خواهد بود.

تفكیك نمایندگان ولسی‏جرگه جدید بر اساس قومیت

الف ـ پشتون‏ها

بر اساس تحقیق مركز مطالعات استراتژیك كابل، پشتون‏ها در پارلمان جدید دارای 96 نماینده از مجموع 249 نماینده می‏باشد كه 39 درصد كل اعضای جدید مجلس نمایندگان را تشكیل می‏دهد، در حالی‏كه این قوم در پارلمان گذشته، 102 نماینده داشت.

ب ـ تاجیك‏ها

21 درصد از مجموع نمایندگان مجلس جدید یعنی برابر با 53 نماینده از قوم تاجیك هستند. این در حالی است كه در پارلمان گذشته، قوم تاجیك 59 نماینده را در اختیار داشت.

ج ـ‌ هزاره‏ها

25 درصد از مجموع نمایندگان ولسی‏جرگه جدید با 61 نماینده، از آن قوم هزاره است. این قوم در دومین انتخابات پارلمانی، حضوری گسترده و چشم‏گیر داشت و در نهایت توانست نمایندگان بیشتری را به مجلس بفرستد. این در حالی است كه قوم هزاره در پارلمان گذشته 43 نماینده داشتند. اختصاص تمام كرسی‏های ولایت غزنی به نمایندگان هزاره، به حضور این قوم در پارلمان جدید، هویت و اقتدار بیشتری بخشیده است.

د ـ ازبك‏ها

قوم ازبك در تركیب نمایندگان جدید ولسی‏جرگه، دارای 15 چهره است كه 6 درصد مجموع نمایندگان را تشكیل می‏دهد.

هـ ـ ایماق‏ها

بعد از قوم ازبك، قوم ایماق با 3 درصد مجموع نمایندگان و با 8 نماینده در تركیب مجلس نمایندگان جدید حضور دارد.

ی ـ عرب‏ها

3 درصد از مجموع نمایندگان در تركیب اعضای جدید ولسی‏جرگه، از قوم عرب می‏باشد. این قوم دارای 8 نماینده در مجلس جدید نمایندگان است.

هـ ـ تركمن‏ها

قوم تركمن با 3 نماینده در فهرست نهایی مجلس نمایندگان جدید، 1 درصد از مجموع نمایندگان ولسی‏جرگه را به خود اختصاص داده است.

ن ـ نورستانی‏ها

قوم نورستانی 2 نماینده در مجلس نمایندگان جدید دارد كه هر دوی آن‏ها مربوط به ولایت نورستان می‏باشد.

ك ـ بلوچ‏ها

قوم بلوچ صرف یك نماینده در تركیب پارلمان جدید دارد كه از ولایت نیمروز است.

گ ـ پشه‏ای‏ها

قوم پشه‏ای نیز صرف یك نماینده در تركیب پارلمان جدید دارد كه از ولایت ننگرهار است.

ل ـ ترك‏ها

قوم ترك تنها یك نماینده در تركیب ولسی‏جرگه جدید دارد كه از ولایت باغیس است.

گرایشات ایدئولوژیك در تركیب مجلس نمایندگان جدید

در مورد گرایشات ایدئولوژیك در تركیب مجلس نمایندگان جدید، یك تغییر محسوس دیگر، تغییر در گرایشات ایدئولوژیك در تركیب پارلمان جدید می‏باشد. گفته می‌شود بیشتر از 90 درصد نماینده‌های پارلمان جدید یا مستقیما مربوط به گروه‏های جهادی هستند و یا هم به نحوی از سوی آن‏ها مورد حمایت بوده‏اند. البته بر اساس یك تحلیل، چهره‏های جهادی پیروز، چهره‏هایی نو و در واقع نسل دوم از مجاهدین هستند، نسل جدیدی كه در زمان جهاد جوان و كوچك بودند، اما با تفكر جدید خودشان توانستند به پارلمان راه پیدا بكنند.

بر این اساس از افراد شاخص مربوط به جریان‏های كمونیستی گذشته نسبت به دور پیشین تعداد اندكی دیده می‏شود. هم‏چنین در تركیب پارلمان جدید چهره‏هایی كه گرایشات لیبرال یا سكولار دارند یا اصطلاحا به آن‏ها تكنوكرات گفته می‏شود و در میان عوام به غربی‏ها شهرت دارند نیز كمتر دیده می‏شوند.

نكته قابل توجه دیگر، این‏كه در دوره گذشته تعدادی از افراد مرتبط با طالبان توانستند خود را كاندید كنند و به پارلمان راه بیابند، از جمله ملاعبدالسلام راكتی و دیگران، اما در این دوره نظر به ناامنی‏ها و دیگر این‏كه مردم هم به این چهره‏ها رأی ندادند، چهره‏های مشخصی از مرتبطین با طالبان به ولسی‏جرگه راه نیافته‏اند.

حال با توجه به شرایط پارلمان جدید به راحتی می توان در مورد آن ارزیابی هایی را ارائه کرد. در این بخش به طور مختصر به برخی از چالش های پیش روی این پارلمان اشاره می شود.

الف ـ تعامل پارلمان جدید با قوه مجریه

یكی از چالش‏های عمده در برابر ولسی‏جرگه گذشته، تقابل قوه مجریه با قوه مقننه بود كه در نهایت، موجب شد تا قوه مقننه نتواند جایگاه واقعی خود را در جامعه به دست آورد. این تقابل‏ در طول سال‏های گذشته از نظارت بر عمل‏كرد حكومت گرفته تا تصویب قوانین، موجب شد تا پتانسیل و ظرفیت‏های موجود در دو قوه خصوصا در قوه مقننه، صرف تنش‏ها و اصطكاك‏های سیاسی شد و نتیجه آن، مستقیما بر وضعیت مردم  افغانستان، وارد آمد.

پیرامون تعامل قوه مجریه با قوه مقننه در پارلمان جدید، به نظر می‏رسد با توجه به موضع‏گیری‏های رئیس‏جمهور در مورد نتایج نهایی انتخابات پارلمانی و عدم تأمین منافع و خواسته‏های گروه‏های حكومتی در این انتخابات، شاهد تقابل‏های جدی و بیشتری در روابط میان دو قوه باشیم، به خصوص این‏كه با مداخلات آشكار و پنهان رئیس‏جمهور و حلقات فشار حكومتی، اصل تفكیك قوا میان سه قوه نیز از بین رفته و قانون اساسی نقض شده است. در قضیه انتخابات اخیر شاهد هستیم كه پای لوی سارنوالی و ستره محكمه یا به عبارتی پای قوه قضائیه نیز به جنجال‏های پشت پرده انتخابات كشیده شده و این قوه نیز همانند برخی موارد در گذشته، بار دیگر در صدد تأمین خواسته‏ها و منافع حكومت برآمده است.

از سوی دیگر، رئیس‏جمهور بنابر رای دادگاه ویژه بررسی شكایات انتخاباتی، زمان افتتاح پارلمان جدی را برخلاف آمادگی‏ها و وعده‏های داده شده، یك ماه به تعویق انداخت و به سوم حوت (ژانویه) موكول كرد. این در شرایطی است كه مجلس نمایندگان اعلام كرده فعالیت خود را 3 دلو(فوریه)، رسما آغاز خواهد كرد.

با این وجود، پیرامون تعامل میان قوه مجریه با قوه مقننه در دوره جدید فعالیت‏های پارلمانی، باید گفت كه به نظر نمی‏رسد حداقل رابطه‏ای بهتر از رابطه گذشته حكومت با مجلس نمایندگان، در دوره جدید فعالیت‏های ولسی‏جرگه به وجود بیاید، چه این‏كه احتمال می‏رود تقابل میان این دو قوه، جدی‏تر از قبل ظاهر شود.

ب ـ چالش‏های ساختاری و ملی پیش روی مجلس نمایندگان جدید

ولسی‏جرگه افغانستان در اولین دوره خود پس از حاكمیت طالبان، با چالش‏های اساسی و عمده‏ای روبه‏رو بود كه این چالش‏ها در پارلمان جدید نیز رویاروی نمایندگان مردم خواهد بود. در یك نگاه، می‏توان چالش‏های فرا روی نمایندگان مردم را به چالش‏های ساختاری كه مربوط به امور داخلی مجلس می‏شود و چالش‏های ملی دسته بندی كرد.

هاتف پوررشیدی

بخش سیاست