خانه بروجردیها
خانه بروجردیها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده، به گونه‌‌ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیرهای واقع در بالای پشت بام به صورت طبیعی و دائمی به زیرزمین‌ها سرازیر شده و در آنها جریان می یابد. خانه بروجردیها به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک است.
علاوه بر این هر یک از این دو بخش درهای جداگانه‌ای نیز دارند که به وسیله آنها مستقیما به کوچه دسترسی پیدا می کنند. اما قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که در حال حاضر مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد و مشتمل است بر راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن.
نقاشی خانه بروجردی
خانه بروجردیها، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقیِ شهر کاشان است. واز مشهورترین خانه‌های تاریخی این شهر است. می‌گویند چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می‌کرده، لذا به بروجردی مشهور شده
به طور کلی خانه بروجردیها از نظر طرح و معماری، قدمت، تزئینات و نقاشی گچبری در زمره نفیس‌ترین آثار تاریخی کشور قرار دارد که بخش بیرونی آن در سال 1353 توسط دولت خریداری و با شماره 1082 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاکنون مرمت بخش‌های مختلف و نیز استحکام بخشی قسمت‌های عمده خانه و تثبیت نقاشی‌ها به وسیله کارشناسان و استادکاران اداره میراث فرهنگی کاشان انجام و برخی الحاقات و تغییرات غیراصولی انجام گرفته است.
خانه بروجردیها، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقیِ شهر کاشان است. خانه بروجردی از مشهورترین خانه‌های تاریخی این شهر است. می‌گویند چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می‌کرده، لذا به بروجردی مشهور شده و خانه او هم به خانه بروجردی موسوم گردیده است. این بنا در اواخر سلطنت پهلوی بر اثر بی توجهّیِ ساکنان آن رو به انهدام می‌رفت، اما پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی تعمیر و بازسازی شد و اینک کاربرد فرهنگی ـ اداری دارد.
معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استادعلی مریم بوده‌است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخی طباطبایی (در نزدیکی خانه بروجردی) و دیگری تیمچه امین‌الدوله (واقع در بازار) نقش داشته‌است.
مساحت خانه بروجردی
خانه بروجردیها در زمینی به مساحت تقریبی 1.700 مترمربع ساخته شده و مساحت این بنا حدود 3000 مترمربع و شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان نشین، زمستان نشین، آشپزخانه، حیاطهای سرپوشیده در اطراف و زیرزمینی وسیع.این بنا از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق العاده‌ای برخوردار است نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار، مرحوم میرزامحمد خان غفاری ملقب به کمال‌الملک طراحی و اجرا شده است. در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای بسیار جالب خودنمایی می‌کند که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی ایران است.
قدمت خانه بروجردیها به طوری که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده به سال 1292 ه.ق باز می‌گردد این خانه را حاج سید جعفر نطنزی که از بروجرد مال التجاره وارد می‌کرده ساخته است.
بنابر اظهارات موثق ساخت این مجموعه در حدود 18 سال یعنی از سال 1292 تا سال 1310 ه.ق به درازا کشیده در آن بیش از 150 بنا و هنرمند گچ کار و آینه کار و دیگر هنرمندان بکار گرفته شده‌اند.
بنای مذکور در اصل به صورت اندرونی و بیرونی بوده و این بخش از بنا که شرح آن خواهد آمد قسمت بیرونی خانه است. این قسمت از سال 1353 ه.ش به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمده و در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است. بخش اندرونی که در شمال شرقی و شرق بنا واقع است هنوز تحت مالکیت خصوصی می باشد بنا حیاطی کشیده دارد که در دو سر آن دو مجموعه فضائی مهم قرار گرفته‌اند و نمای این دو بخش نسبت به دو جبهه دیگر ارتفاع بیشتری دارد.
ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و بویژه به سبب نحوة اتصالی که میان خانه و کوچه پدید آورده، به شکوه ساختمان افزوده است. دیوارهای آن تا ارتفاع معینی تنها با گچ پوشیده شده و ساده است، اما سقف آن تزییناتی برجسته دارد. در دیوارهای ورودی سکّه‌هایی تعبیه شده که با مقرنس کاری گچی به طاق نمای اصلی سقف متصل می‌شود. ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده کاریها و گُلْ میخهای متعدد و دو کوبه که بر پاشنة سنگی می‌چرخد، به هشتی راه می یابد. هشتی پس از ورودی اصلی است و گنبدی آراسته به کاربندیهای بسیار زیبا دارد که در مرکز آن نورگیری تعبیه شده و از طریق دری مشابه درِ اصلی که روبروی آن قرار گرفته به حیاط راه می‌یابد. بیش از نیمی از مساحت زمین به حیاط اختصاص دارد. معبر ورودی حیاط دالانی است غلام نشین، با تزییناتی چندضلعی و هلالی، و راهروی پیچ دار با سقفی که در آن نورگیرهایی تعبیه شده است. در وسط محور طولی حیاط حوض بزرگی با سنگ سیاه تراش خورده و پاشوهایی در اطراف قرار دارد که آب آن از قنات نصرآباد تأمین می‌شده است. در جانب چپ و راست حوض نیز چهار باغچه به چشم می‌خورد.
تابستان نشین
تابستان نشین، که مهمترین و اصلیترین بخش خانه بروجردیهاست، مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله واقع شده است ، و قوس بزرگِ نمای آن که در تمام خانه های اعیانی قدیمی کاشان دیده می‌شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تأثیر معماری ایرانی به صورت منحنی در آمده است. در داخل محدودة قوس، گچبریهای برجسته، متأثر از تزیینات روسی مانند سماور و قوری، به چشم می‌خورد.
تابستان نشین شامل دو اتاق، تالار اصلی، دو سرپوشیدة فرعی، یک سرپوشیدة اصلی، دو گوشواره، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است. در مرکز آن، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس کاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان نشین، پس از حیاط عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفادة ساکنان در فصل گرما است. در دو جانب ایوان و تالار طنبی راهروهای ورودی و اتاقهای نشیمن قرار گرفته‌اند که چشمگیرترین آثار تزیینی در همین قسمت به کار رفته است.
زمستان نشین
زمستان نشین، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق، یک شاه نشینِ پنج در با گچبریهای زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر است. در قسمت شرق مشتمل بر سه اتاقِ سه در در حدّفاصل زمستان نشین و تابستان نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می‌یابند. سقف اتاقها مسطح و فاقد تزیینات است. قسمت غربیِ زمستان نشین نیز با دو اتاق کوچک به همراه فضایی سرپوشیده، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم می پیوندد. آشپزخانة وسیع با طاقچه ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می یابند. از زیرزمین که در زیرِ سه بخش شمالی و جنوبی و غربی قرار دارد، بیشتر به عنوان سرداب و انبار و فضای خدماتی استفاده می‌شده است.مجموعه واقع در جبهه شمالی دارای یک تالار پنج دری با شاه نشین است که محل پذیرایی مهمانان بوده و یک مهتابی در جلوی خود دارد و بادگیری هم در پشت آن دیده می‌شود. فضای داخلی تالار دارای تزئینات گچبری است. دو اتاق سه دری کوچک در دو سوی مهتابی قرار دارند که در مقایسه با تالار و فضاهای طرفین آن از ارتفاع کمتری برخوردارند و ترکیب حجمی خاصی را بوجود آورده‌اند.دو طرف آن دو اتاق بهار خواب قرار دارد که بهعلت نور مناسب وگرمای زیاد، بیشتر در زمستانها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.
قسمت شمال شرقی مطبخ (آشپزخانه) قرار دارد. در قسمت شرقی بنا اتاقها و ایوانهای سرپوشیده به چشم می‌خورد که در جلو ایوانها پله‌هایی جهت رفتن به سردابها ساخته شده است. این سردابها در جبهه‌های مختلف بنا واقع‌اند که بوسیله بادگیرهایی هوای آنها خنک و تهویه می‌شوند.
شرح پلان خانه بروجردی ها معماری داخلی وعملکرد فضاها
مساحت 1700 مترمربع، زیربنا 1000 مترمربعدوطبقه و در بعضی قسمتها مثل قسمت جنوبی که باسرداب دارای سه طبقه است.
دارای یک حیاط با ابعاد20 در 30
دارای سه رودی درشمال (ورودی اصلی)، غرب (مخصوص مراسم مذهبی وغیره) و جنوب(برای خواص)-ایوانهای سرپوشیده دراطراف حیاط.
جلوخان درفضای هشتی که دارای شش عددسکو برای انتظار مراجعین است. .این سکوها پاخوری نام دارد.
مشخصات بنا
جنس مصالح این ساختمان عبارت از خشت و گل و پایه بنا از سنگ لاشه محلی و ساروج است. بنا دارای ? اتاق در طبقه همکف، ایوانی در جلوخان و دو اتاق در طبقه زیرین است. درهای ورودی اتاقهای زیرزمین رو به بیرون بازشده و طبقه اصلی با یک متر ارتفاع از سطح زمین ساخته شده تا از رطوبت محل در امان باشد. بازشو‌های ساختمان چوبی بوده و اندود داخلی بنا به‌جز یک اتاق، بقیه از جنس گچ است. سقف‌های عمارت دارای سیستم تاق-تویزه و تاق-چشمه گنبدی بوده و از جنس خشت بنا شده است. نوع پوشش بام متناسب با محیط از غوره گل، کاه‌گل و لایه‌ای از برگ گیاهان ساخته شده است. نمای عمارت ترکیبی از آجر، گچ و شمشه‌های گچی است که در قسمت فوقانی نما به شکل زیبایی خودنمایی می‌کند.حیاط به ابعاد 105 در 75 متر و دارای دو حوض بزرگ است که آب چشمه اسکندریه پس از گذر از باغ تالار، آبشار نیاسر، با رسیدن به این منطقه وارد حوض اول شده و پس از گذر از زیر ساختمان وارد حوض دوم در قسمت جلویی ساختمان می‌شده است.
بخش هنری تبیان
منبع: معماری نیوز
