استیگما در رسانه ها

 استیگما، انگ یا برچسبی است که زدن آن به فرد یا گروهی موجب تحقیر یا تبعیض آنان در جامعه می شود. 

بد نیست بدانیم که بیماری های روانی به خودی خود موجب تبعیض نمی شوند، بلکه انگ این بیماری ها است که عامل اصلی طرد این بیماران از جامعه به حساب می آید.

اگر چه بیماری های روانی از هر 4 تا 5 ایرانی یک نفر را در طول عمر خود مبتلا می کند، پس خیلی دور از ذهن نیست که دوستان و بستگان یا حتی خود ما گرفتار یکی از بیماری های روانی باشید. با این حال استیگما ادامه دارد و منجر می شود که به فرض، بیمار مبتلا به افسردگی که اتفاقا بیماری درمان پذیری نیز هست تا مدت ها برای درمان خود اقدام نکند.

بیماری های روانی مانند دیابت و پرفشاری خون، حالاتی هستند که فرد می تواند با وجود ابتلا به آنها زندگی نسبتا عادی داشته و در مواردی کاملا بهبود یابد، پس آگاهی کافی از این بیماری ها و انتقال این آگاهی به عموم از سوی پزشکان می تواند سهم به سزایی در کاهش استیگما داشته باشد.

جامعه ممکن است نگرشی منفی نسبت به بیماران روان پزشکی داشته باشد. برخی این بیماران را افرادی غیرقابل پیش بینی، کثیف، خطرناک و بی ارزش تلقی می کنند. بنابراین این تلقی می تواند رفتاری مبتنی بر ترس، خشم، تبعیض و بی احترامی به همراه داشته باشد. در نتیجه تمایل اجتماعی برای کار، زندگی و ازدواج با این افراد به شدت کاهش می یابد که به نوبه خود باعث انزوای بیشتر آنان و تشدید بیماری شان می شود، اما باید بدانیم که اغلب بیماران روان پزشکی همانند ما شهروندانی عادی هستند که می توانند زندگی اجتماعی و شغلی نسبتا عادی داشته باشند. این افراد نه خشن و نه جنایتکارند و به خاطر بیاوریم که ممکن است از بستگان، همکاران، دوستان و همسایگان ما باشند.

رسانه ها، راز تداوم «انگ»

چرا با وجود این موارد، استیگما و نگرش های منفی نسبت به این بیماران در جامعه امروزین تداوم دارد؟ اینجاست که نقش رسانه های عمومی آشکار می شود.

بررسی ها نشان داده که رسانه ها نقش مهمی در اطلاع رسانی به جامعه در مورد بیماری های روان پزشکی دارند.

در یک تحقیق، منابع اطلاعاتی درباره این بیماری ها به این ترتیب بوده است:

▪ مجله های خبری تلویزیونی:۷۰ درصد،

▪ روزنامه ها: ۵۸ درصد،

▪ اخبار تلویزیونی: ۵۱ درصد،

▪ مجله های خبری: ۳۴ درصد،

▪ اخبار رادیو: ۲۶ درصد،

▪ مجلات متفرقه: ۲۶ درصد،

▪ اینترنت: ۲۵ درصد،

▪ کتاب های غیرداستانی: ۲۵ درصد،

▪ نشریات خانوادگی: ۱۸ درصد.

رسانه در دنیای امروز جز جدایی ناپذیر فرهنگ و آینه ای است که هر روز خود را در آن می نگریم. تاثیر فیلم از سایر هنر ها بیشتر است. این تاثیر به ویژه بر برداشت افراد در مورد بیماری روانی نمود بارزی دارد. مردم در مورد مشکلات بیماران روانی نسبتا بی اطلاع هستند. رسانه می تواند نقش موثری در شکل دهی به افکار عمومی در زمینه هایی که برداشت آنان درست نیست، ایفا کند.

 فیلم ها و انگ های شایع

اگرچه در برخی فیلم ها با بیماران روانی و متخصصان حوزه بهداشت روانی همدلی شده، همانند فیلم «هم نفس» یا «ذهن زیبا»، در بسیاری از آنها اثری از این همدلی دیده نمی شود. اگر چه موضوع بسیاری از فیلم ها، بیماران و کادر درمان بیماری های روانی هستند، در آنها بیماران روانی موجوداتی مضحک، پرخاشگر، خطرناک و غیرقابل پیش بینی هستند و روان پزشکان، روان شناسان و سایر متخصصان نیز انسان های بی عرضه و دست و پاچلفتی. حتی گاهی پا را فراتر گذاشته و آنها رشوه خوار و فاسد جلوه داده می شوند. این تفکر را القا می کنند که بیماران ترخیص شده از بیمارستان های روانی، افرادی خشن و خطرناک اند.

فیلم هایی چون «جن گیر» این باور را به مردم القا می کنند که بیماری روانی ناشی از حلول شیطان به درون آدم هاست. برخی دیگر چون «پرواز بر فراز آشیانه فاخته» این تفکر را القا می کنند که بیمارستان های روانی مثل زندان اند و در آنها توجهی به حقوق و رفاه بیماران نمی شود. این دو نمونه مشهور، تنها بخشی از فیلم هایی هستند که بیماری روانی را نوعی استیگما جلوه می دهند. فراموش نکنیم که استیگما یکی از عواملی است که باعث می شود مردم برای رفع مشکلات روانی خود به پزشک مراجعه نکنند.

 چه باید کرد؟

وظیفه روان پزشکان و سایر درمانگران بهداشت روان اظهار نظر و انتقاد از بدآموزی های رسانه ای توأم با تکریم و تقدیر از اقدامات مثبت رسانه ای است. امروزه اینترنت نیز یک رسانه قوی و نوین است که در خدمت راه های زیر است:

آموزش: آگاهی دادن و اطلاع رسانی در مورد علت، ماهیت و درمان بیماری های روان پزشکی.

اعتراض: نسبت به درج مطالب نادرست، سوگیرانه و مغرضانه.

تماس: با یبماران، خانواده ها و مسوولان بهداشتی کشور.

تشویق: تشویق و اعطای جایزه به رسانه هایی که دید درستی از بیماران روان پزشکی ارایه می دهند یا در انگ زدایی فعال هستند.

اما اصحاب مطبوعات چگونه می توانند در انگ زدایی مشارکت کنند؟

- خودداری از تمرکز بر خشونت و آسیب شناسی روانی. مثلا «بیمار روانی همسرش را به قتل رساند» یا «فرد مجنون به اتهام تخریب اموال عمومی دستگیر شد».

باید بدانیم اغلب بیماران روانی پرخاشگر یا جنایتکار نیستند. بیشتر جرایم و جنایات توسط افرادی انجام می شود که هیچ گونه بیماری روانی ندارند. اعمال خشونت بار بیشتر در افراد جوان، مبتلا به سو ءمصرف مواد و ساکن در مناطق جرم خیز رخ می دهد تا در بیماران روان پزشکی.

- درج خاطرات، تجربیات و نوشته های افراد شاخص و شناخته شده و برجسته جامعه که ابتلای به بیماری روانی را تجربه کرده و بهبودی یافته اند، مانند مقدمه استاد خرمشاهی بر کتاب «شناخت بیماری های روانی».

از رسانه های جدید و موثر در شکل دهی افکار عمومی که استفاده از آن رو به گسترش روزافزونی می رود، اینترنت و تارنمای جهانی است، اما مطالعات جهانی انجام شده نشان داده که افزایش آگاهی عمومی ، لزوما به معنی اصلاح نگرش جامعه به بیماری روانی نیست. انجمن جهانی روان پزشکی در راستای افزایش آگاهی عمومی و اصلاح نگرش نسبت به بیماری ها ی روانی به خصوص اسکیزوفرنیا، اقدام به راه اندازی شبکه ای نموده که شامل راهنمای افراد حرفه ای و نیز خانواده و دوستان بیمار است.

بخش ارتباطات

منبع:سایت آفتاب