عامل آلودگی هوای تهران، شرایط جوی یا بنزین بی کیفیت؟

ما بسیاری از اصوات را گوش می‌دهیم ولی نمی‌شنویم، چنانکه نگاه می‌کنیم ولی نمی‌بینیم. و فقط مواردی که برایمان حائز اهمیت هستند، مورد توجه قرار می‌گیرند در این مقال قصد مقصر جلوه دادن کسی یا نهادی نیست، بلکه مانند همیشه، تنویر افکار عمومی در رسالت خبر رسانی بوده و امیدواریم که مانند ماده سمی آزبست، چاره‌ای اساسی اندیشیده شود.

بر اساس بررسی‌ها، بیش از 85 درصد آلاینده‌های اصلی هوای تهران یعنی هیدروکربن‌های نسوخته از جمله بنزن، اکسیدهای نیتروژن، منوکسید کربن، دی اکسید گوگرد و ذرات معلق از وسایل نقلیه تولید می‌شود خودروهای سبک و سنگین بنزینی و گازوئیلی که تهران را مسخر خود نموده‌اند و نه تنها کاهش نمی‌یابند بلکه هرروز در حال افزایش نیز هستند.

اظهارات دکتر حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس مبنی بر، «مرگ دست کم چهار هزار ایرانی در اثر آلودگی هوا که توسط بنزین تولید شده در پالایشگاه‌هاست» را با این مطالب تکمیل می‌کنیم.

پس از اجرای تحریم‌ها و قطع واردات بنزین و تامین حدود 20 میلیون لیتر کسری بنزین روزانه دو دگرگونی حادث شده است؛

نخست: کاهش اکتان بنزین پالایشگاهی از 87 به 85 در بنزین‌های معمولی (البته اکنون بار دیگر 87 شده است) و 95 به 90 در بنزین‌های سوپر. یعنی می‌توان ادعا نمود بنزین سوپر کنونی همان بنزین معمولی قبلی است.

دوم: توقف یا کاهش تولید محصولات آروماتیک در مجتمع‌های پتروشیمی جم، برزویه، اراک، بوعلی سینا، بندر امام و امیر کبیر و تولید بنزین بی‌کیفیت که به دلیل کمیابی و نایابی محصولات پتروشیمی در بازار داخلی و مشکل تامین مواد اولیه صنایع رنگ سازی، لاستیک، رزین و غیره... مجتمع بوعلی سینا از سیکل تولید بنزین خارج گردید. به دلیل ارزش افزوده بالاتر همچنین نیاز داخلی و نیز تخصیص یک سوم صادرات غیر نفتی به این محصولات و هزینه بالای تولید بنزین پتروشیمی به هیچ عنوان ادامه این روند مقرون به صرفه نبوده، از نظر اقتصادی بدون توجیه و از نظر بهداشتی و زیست محیطی نیز بسیار مضر است.

به هرحال به دلیل کمبود بیش از بیست میلیون لیتر بنزین مصرفی روزانه و جایگزینی آن با محصولات آروماتیک یا مواد اولیه سازنده آن، برای جبران عدم واردات بنزین، این امر منجر به پیدایش انواع سؤالات در ذهن بخشی از جامعه شده است که به جای طرح سؤال، مطالب به شرح زیر ارائه می گردد:

1. بنزن ماده‌ای شیمایی است که در گروه A مواد سرطان‌زا قرار گرفته است و از طریق استنشاق و یا حتی پوست جذب می‌گردد و در صورت جذب از بدن دفع نشده و در بافت‌های چربی ذخیره می‌شود. بافت‌ها و اندام‌هایی مانند مغز استخوان، کبد، کلیه، مجاری ادرار مورد هدف قرار گرفته و باعث آسم، تنگی نفس، ادم ریه، سرطان خون، سرطان کبد و... می شود.

2. نظر به تهدید محیط زیست و ایراد صدمات زیست محیطی جدی مقدار بنزن مجاز در آمریکا برابر استاندارد ASTM 1 میلیگرم، اروپا نیم میلیگرم و در ژاپن 3 دهم میلیگرم بر متر مکعب هوا است. از مراقبت در برابر خطرات این ماده شیمیایی همین بس که در جوامع صنعتی کارگرانی که با بنزن به صورت مستقیم در ارتباط هستند، هر شش ماه یک بار به مرخصی اعزام و چکاپ کامل می‌شوند.

3. بنزن علاوه بر مصرف در کارخانجات پتروشیمی ترکیبات آروماتیک در شرایط انفجار داخل موتور یعنی فشار و دمای بالای موتورهای احتراقی و حضور کاتالیزورهایی چون وانادیم می‌تواند خود تبدیل به بنزن گشته و به راحتی وارد هوای شهرها گردد. اگر وضعیت نامناسب و نامساعد موتورهای خودروهای در حال تردد را نیز بیفزاییم ناهنجاری بغرنج تر و آزاردهنده‌تر خواهد شد.

4. میزان ترکیبات سولفور در نفت سفید، نفتا و گازوئیل نیز بحثی زمانبر، و از حوصله خوانندگان معزز خارج است. ولی به عنوان مثال در گازوئیل 1600 PPM است، در صورتی که در یورو دو در حدود PPM 80 بوده و در یورو 5 به PPM 5 کاهش می‌یابد. سوق دادن این مواد به سمت فرایند‌های کراکینگ و تولید بنزین مجتمع‌های پتروشیمی مشکلات بسیاری را موجب می‌گردد. ولی از آنجایی که 85 درصد سوخت مصرفی در شهرها بنزین بوده و وجود بنزن به تنهایی خود فاجعه‌بار است. از بررسی تأثیرات منفی اکسیدهای نیتروژن و... نیز صرف نظر می‌کنیم.

5. علاوه بر مشکلات کوتاه مدت استنشاق بنزن و مرگ 4 هزار و اندی هموطن که رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس بدان اشاره نموده است، عوارض بلند مدت به نظر زیان‌بارتر خواهد بود. آمار مصدومی‌ها و تلفات روزهای اضطراری آلودگی هوا که توسط اورژانس تهران ارائه شده است نیز دال بر این مدعاست.

آمار آلودگی هوای تهران ـ اورژانس تهران

گفتنی است، حال گذشته از ورود روزانه خودرو های جدید به خیابان های شهرها و کلانشهر ها، با توجه به توقف تولید بنزین در پتروشیمی های کشور پیش بینی می شود پس از مدتی آلاینده های جوی در کلانشهرها کاهش محسوسی داشته باشد.