جزایر ایرانی خلیج فارس

جزیره كیش

این جزیره بیضی شكل با مساحت 7/89 كیلومتر مربع و با طول 6/15 و عرض 7 كیلومتر، در جنوب غربی بندرعباس و در میان آب های نیلگون خلیج فارس واقع شده است. فاصله دریایی این جزیره تا بندر لنگه پنجاه مایل دریایی است. جزیره كیش از نظر محیط زیست طبیعی، یكی از بكرترین مناطق خلیج فارس است. استعدادهای طبیعی و موقعیت جغرافیایی ویژه آن زمینه بهره‌ برداری جهانگردی و تجاری از آن را در حد قابل توجهی فراهم ساخته است. سواحل كم نظیر این جزیره مرجانی، نه تنها در فصول گوناگون سال، بلكه در طول یك روز،‌ در ساعات مختلف جلوه‌های بدیع و گونه‌گون و بسیار زیبایی از طبیعت را به تماشا می‌گذارند. سواحل كیش در شرق و شمال شرقی و جنوب، از زیباترین سواحل جهان است. در سواحل جنوب غربی آن زیباترین منظره غروب خورشید را می توان دید.

از جمله نقاط دیدنی جزیره كیش آكواریوم بزرگ آن است كه در گوشه شرقی جزیره، با معماری زیبا قرار دارد و گونه‌های مختلف ماهیان و آبزیان اطراف جزیره در آن به تماشا گذارده شده است. قریب هفتاد نوع ماهی تزئینی در این آكواریوم وجود دارد كه از نظر شكل و رنگ پولك ‌ها و زیبایی ظاهری، كم نظیر و برخی از آنها نیز بسیار كمیاب هستند. علاوه بر این، مركز پرورش و كشت مروارید كیش یكی از جذاب ‌ترین دیدنی ‌های جزیره است.

اسكله تفریحی جزیره كیش با امكانات مفید و مختصر در بخش جنوبی جزیره از دیگر جاذبه‌ های كیش است. در این اسكله سرگرمی‌ هایی از قبیل گردش روی آب با قایق كف شیشه ‌ای كه از بالای آن می ‌توان عبور گروهی ماهی‌ ها و زیبایی ‌های دنیای زیر آب را مشاهده كرد، ‌همچنین امكانات ورزش اسكی روی آب برای علاقه مندان فراهم شده است. «غواصی» نیز از جمله تفریحات به یاد ماندنی است كه در آب ‌های گرم خلیج فارس به همراه راهنمایان مجرب امكان‌پذیر است.

در كنار اسكله‌ تفریحی، پیست دوچرخه ‌سواری نیز در پیرامون جزیره احداث شده است. در این مجموعه (اسكله تفریحی) امكان بازدید از هتل بزرگ كیش و ساختمان ساحلی كازینوی سابق وجود دارد. همچنین در اطراف یكی از كهنسال ‌ترین درختان جزیره، مجموعه‌ ای تفریحی و دیدنی ایجاد شده كه به مجموعه درخت سبز معروف است و از جمله مراكز زیبا و جذاب جزیره كیش است و مسافران بسیاری را به خود جذب می ‌كند. جزیره كیش همچنین معماری خاصی را به نمایش گذاشته است كه برای هر تازه واردی جالب و در خور تحسین است.

معماری كیش دو شكل متمایز دارد: یكی معماری سنتی و دیگری معماری مدرن. معماری سنتی جالب توجه است و مصالح آن غالباً از سنگ ‌های مرجانی موجود در جزیره تشكیل شده است. معماری جدید و مدرن جزیره نیز تقلیدی از معماری بومی و سنتی آن است. تنها تفاوتی كه میان خانه‌ های جدید و قدیم وجود دارد، پراكندگی نسبی و تنوع ارتفاع آنهاست. علاوه بر آن، معابر عمومی جدید نیز به نسبت وسیع‌ تر از معابر بخش قدیمی هستند.

وسیله رفت و آمد به كیش، كشتی و هواپیما است كه از طریق پرواز از تهران یا شیراز یا بندرعباس صورت می ‌گیرد. از جمله امكانات موجود در این جزیره می ‌توان به هتل سه طبقه،‌ هتل كیش، كلبه‌های ویلایی، چهاركاخ از مجموعه كاخ‌ها، یك رستوران ساحلی همراه با یك سلسله ویلاهای خصوصی و توریستی مدرن و... اشاره كرد. افزون بر این، جزیره كیش دارای امكاناتی از قبیل قایقرانی، شهربازی، بازارها، و مراكز عمده خرید و فروش است. همچنین كیش اولین بندر آزاد تجاری ایران است كه اکنون روزانه هزاران نفر جهت خرید و دیدار از زیبایی های طبیعی این جزیره به سمت آن عزیمت می کنند.

جزیره لاوان

این جزیره از شمال شرقی به بندر مقام، از شرق به جزیره شتور و از جنوب به حوزه‌ های نفتی رسالت، رشادت و سلمان محدود می‌ شود. وسعت این جزیره 76 كیلومتر مربع است و پس از قشم و كیش بزرگترین جزیره ایران در آب ‌های خلیج فارس است. فاصله این جزیره تا بندر لنگه 91 و تا بندرعباس حدود 198 مایل دریایی است. جزیره لاوان دورترین جزیره نسبت به مركز استان هرمزگان است. آب و هوای آن گرم و مرطوب و دمای آن در تابستان به حدود پنجاه درجه سانتیگراد می رسد و رطوبت هوای آن نیز بسیار زیاد است. ذخایر نفتی آب ‌های نزدیك جزیره لاوان بسیار قابل توجه است. در حال حاضر صنایع جزیره منحصر به تأسیسات نفتی است كه با نام «مجتمع پالایشی لاوان» فعالیت دارد.

یكی از شگفتی‌های این جزیره وجود كندوهای عسل در كنار تأسیسات نفتی و مخازن آنهاست كه عسل آنها به رنگ سبز تیره است و بوی نفت می‌ دهد، اما طعم آن مشابه عسل‌ های معمولی است. اهالی جزیره در فصل معینی از سال به صید مروارید می ‌پردازند و تنها كالای صادراتی جزیره، مروارید آن است. این جزیره یك بندرگاه مناسب برای صدور فرآورده‌ های نفتی و یك اسكله فلزی جهت حمل و نقل دریایی دارد.

جزیره هندورابی

جزیره هندورابی با 8/22 كیلومتر مربع مساحت، در فاصله 325 كیلومتری بندرعباس و 133 كیلومتری بندر لنگه و در حد فاصل بین دو جزیره كیش و لاوان قرار گرفته است. این جزیره سرزمینی هموار و تقریباً بدون عارضه طبیعی است. بلندترین نقطه آن بیست و نه متر و بزرگترین قطر آن هفت و نیم كیلومتر است. این جزیره از یك رشته ارتفاعات كوتاه پوشیده است و كرانه ‌های آن با شیب ملایمی به دریا منتهی می ‌شوند. مجاورت با دریا، اغلب موجب بالا رفتن میزان باران و رطوبت می‌ شود. با این حال در تمام كرانه‌ های خلیج فارس، همجواری با دریا، تأثیر چندانی بر میزان بارش این نواحی ندارد. فعالیت اقتصادی اكثر اهالی در جزیره هندورابی، صید و غواصی است. فعالیت ‌های صنعتی یا بهره‌ برداری از معادن و منابع زیرزمینی و حتی صنایع دستی در هندورابی وجود ندارد. محیط زیست جزیره به دلیل بسته بودن آن محدود است و موجوداتی از قبیل انواع پرندگان كوچك، پرندگان مهاجری نظیر باز و شاهین و انواع كمی از خزندگان و موش صحرایی در آنجا یافت می ‌شود. منابع تأمین آب جزیره بسیار محدود و كم است و آب مصرفی آن از طریق چاه یا آب انبار تأمین می‌ شود. این جزیره از نظر سیاحت و ایرانگردی از زیرمجموعه‌های كیش است كه با توجه به امكانات و استعداد طبیعی جزیره از نظر آب، خاك، هوا و شرایط خاص تجاری جزیره كیش و همچنین برخورداری از زیبایی‌ های طبیعی، قادر است بخشی از نیازهای سیاحتی و گردشگری ایرانگردان را تأمین كند.

جزیره شتور

جزیره شتور در فاصله حدود یك و نیم كیلومتری جنوب شرقی جزیره لاوان قرار دارد. طول جزیره 7/1 كیلومتر و عرض آن 800 متر است. جزیره شتور غیرمسكونی است و هیچ‌ گونه فعالیتی در آن دیده نمی ‌شود. این جزیره از باارزش ‌ترین و مهمترین پناهگاه‌ های حیات وحش (پرندگان،‌ لاك ‌پشت ‌های دریایی، ماهی‌ ها و دلفین ‌ها) در خلیج فارس است و جزء مناطق حفاظت شده كشور است.

جزیره بوموسا

در واقع جزیره ای به نام «ابوموسی» وجود خارجی ندارد و بر اساس اسناد انتشار یافته با استنادات تاریخی از سوی وزارت امور خارجه ایران، این جزیره نام «بوموسا» داشته و كاملا ایرانی با نام فارسی است.

استاد «فریدون جنیدی» در نامه ای به استاد «ایرج افشار سیستانی» ضمن تأیید تحقیقات استاد سیستانی نوشته اند:

«"بو"، بی تردید فارسی است و "سا" را عرب ها "سی" می نویسند تا نام را عربی كنند».

استاد ایرج افشار سیستانی محقق و استاد دانشگاه در كتاب خود به نام «جزیره بوموسا و جزایر تنب بزرگ و تنب كوچك» در صفحه ی 67 و 68 می نویسد:

«نام این جزیره "بابا موسا" بوده مثل بابا طاهر، بابا كوهی و ... . "بابا" اصطلاح دوران صفویه و بازمانده از دوران تیموری و سلجوقیان است كه به اقطاب، مرشدان و زاهدان اطلاق می شده است. معمولا زاهدانی كه گوشه ای را برای عبادت و انزوا اختیار می كرده اند "بابا" و یا "بو" می نامیده اند».

استاد سیستانی در ادامه افزوده است: «چون جزیره ی بوموسا دارای آب شیرین، كشتزار و مراتع مرغوب بوده است، مردم بندر لنگه تا 80 سال پیش، آن را "گپ سبزو" یعنی سبزه زار بزرگ می خواندند. شیخ شارجه در گذشته گوسفندان خود را برای چرا به جزیره ی بوموسا یا گپ سبزو می فرستاده و حق چرای آن ها را به دولت و حاكم بندر لنگه می پرداخته است».

[چه غم انگیز است كه دولتی از سر لطف به چوپانی اجازه ی چرای گوسفندانش را بدهد و گوسفند چران با گستاخی و توطئه ای كه در ادامه خواهید خواند ادعای مالكیت كند!]

استاد سیستانی در ادامه می افزاید: «پس از نفوذ انگلیسی ها به خلیج فارس، آنان برای طرد عنصر ایرانی از آن، عنوان جعلی ابوموسی را كه یك عنوان عربی است برای این جزیره برگزیدند. در نقشه ی خلیج فارس كه براساس آخرین اطلاعات "ج. ونوری" هیدروگراف در سال 1833 میلادی تصحیح و در سال 1851 میلادی كامل شده است، جزیره ی "بوموسا" به همین نام اصیل ایرانی و درست آن یاد شده است. یعنی خود محققان انگلیسی هم در حدود صد و پنجاه سال پیش نام جزیره را در نقشه های خود "بوموسا" نوشته اند و آشكار است كه تغییر این نام،توطئه ای بیش نبوده است».

متأسفانه وزارت امور خارجه حتی در اطلاعیه های خود نام جزیره را ابوموسی می نامد و از آن تأسف بارتر این كه تلویزیون كشور كه بی گمان از این تاریخچه بی اطلاع است در موقع پخش خبر هواشناسی روی نقشه ای كه در تلویزیون نشان داده می شود نام مجعول ابوموسی را بر پرده ی خود نمایش می دهد.

استاد سیستانی در ادامه می افزاید: «با توجه به مطالب بالا، نام این جزیره در اصل بوموسا كه یك نام قدیمی و ایرانی است، بوده كه به مرور زمان و با دخالت بیگانگان استعمارگر به ابوموسی تبدیل شده است».

جنوبی ‌ترین جزیره ایرانی آب های خلیج ‌فارس، جزیره بوموسا است. این جزیره در 222 كیلومتری بندرعباس و هم‌ چنین در 75 كیلومتری بندر لنگه واقع شده است. جزیره بوموسا یكی از چهارده جزیره استان هرمزگان است كه بیشترین فاصله از سواحل ایرانی خلیج فارس را دارد و طول و عرض آن در حدود 5/4 كیلومتر است. شهر بوموسا مركز جزیره بوموسا است. ارتفاع آن از سطح دریا 46 متر و مساحت آن 22 كیلومتر مربع است.

جزیره بوموسا نزدیك ‌ترین پهنه خشكی از خاك ایران به خط استوا است كه‌ آب و هوای مرطوب و گرم‌ تری دارد. این جزیره هم اکنون فاقد آب و اراضی مناسب كشاورزی است؛ ولی كشت و زرع محدودی در آن صورت می‌ گیرد و بیشتر مردم بومی محل به صید ماهی اشتغال دارند.

این جزیره یكی از مراكز صدور نفت خام كشور است كه با ظرفیتی قابل توجه فعالیت می ‌كند. وسعت شهرستان ابوموسی 8 / 68 كیلومتر مربع است كه مشتمل بر جزایر ابوموسی [بوموسا] (با 12 كیلومتر مربع)، جزیره تنب‌ بزرگ (با 3/10 كیلومتر مربع) تنب كوچك (با 5/1 كیلومتر مربع)، سیری (با 3/17 كیلومتر مربع)، فرور بزرگ (با 2/26 كیلومتر مربع) و فرور كوچك (با 5/1 كیلومتر مربع) است.

جزیره تـنب بزرگ

این جزیره در فاصله 14 مایل دریایی از جنوب غربی جزیره قشم، 97 مایل دریایی از بندرعباس و 27 مایل دریایی از شمال شرقی ابوموسی(بوموسا) واقع شده است. طول و عرض آن 75/3 در 9/3 كیلومتر و مساحت آن 3/10 كیلومتر مربع است. مرتفع ‌ترین نقطه جزیره تنب پنجاه و سه متر از سطح دریا ارتفاع دارد در قسمت‌های جنوب غربی این جزیره و در نزدیكی سواحل آن، خانه ‌های مسكونی از راه چندین خیابان و جاده به هم پیوسته‌ اند. این جزیره دارای موج ‌شكن و لنگرگاه است. مردم بومی این جزیره از صید ماهی و مروارید امرار معاش می‌ كنند. در این جزیره معدن خاك سرخ نیز وجود دارد.

جزیره تـنب ‌كوچك

این جزیره مثلث شكل در شش مایلی غرب تنب بزرگ قرار دارد. فاصله آن تا مركز استان،‌ از طریق دریا، حدود صدو پنج مایل دریایی است. بزرگترین قطر جزیره 9/1 كیلومتر و مساحت آن حدود 2 كیلومتر مربع است. این جزیره غیرمسكونی است و مرتفع ‌ترین نقطه آن از سطح دریا، بیست و یك متر ارتفاع دارد.

جزیره سیری

این جزیره در قلب آب‌های خلیج فارس قرار دارد. فاصله آن تا مركز شهرستان ابوموسی(بوموسا) كه در قسمت شرقی جزیره سیری واقع شده، در حدود بیست و هفت كیلومتر است؛ همچنین فاصله دریایی آن تا مركز استان، در حدود 152 مایل دریایی است.

وسعت جزیره سیری 3/17 كیلومتر مربع است. این جزیره فاقد پستی و بلندی بوده و نسبتاً مسطح است. مرتفع ‌ترین نقطه آن بیست و چهار متر از سطح دریا ارتفاع دارد و بزرگترین ابعاد طولی و عرضی جزیره 1/6 و 6/4 كیلومتر است. در قسمت ‌های شمالی و نزدیك سواحل جزیره، مناطق مسكونی همراه با سایر تأسیسات جای گرفته ‌اند. اهالی بومی جزیره از طریق ماهیگیری و صید میگو و كشاورزی محدود، زندگی و امرار معاش می ‌كنند و همچنین عده‌ای ازمردم جزیره در تأسیسات نفتی كار می‌ كنند.

در این جزیره تعداد قابل توجهی نخل خرما به طور پراكنده وجود دارد كه محصول آن فقط مصرف محلی دارد. این منطقه پوشش گیاهی فقیری دارد. در این جزیره معدن خاك سرخ نیز موجود است.

جزیره فرور بزرگ

یكی دیگر از جزایر قلمرو استان هرمزگان، جزیره فرور بزرگ است كه در فاصله سی و شش مایلی شهر ابوموسی(بوموسا) و در فاصله حدود صد و چهل و یك مایلی از بندرعباس قرار دارد. بزرگترین ابعاد طولی و عرضی جزیره 5/7 و 5/4 كیلومتر است. فاصله آن تا نزدیك‌ ترین نقطه سواحل ایران در حدود بیست كیلومتر و مساحت آن 2/26 كیلومتر مربع و ارتفاع بلندترین نقطه ‌آن از سطح دریا 145 است.

سطح جزیره از تپه ماهورهای كوچك تشكیل شده است. این جزیره بر روی یكی از كمربندهای زلزله‌ خیز جهان قرار دارد. رنگ‌ آب در نزدیكی جزیره سیاه است. جزیره شیب‌های تند و پرتگاه‌هایی دارد كه گاهی ارتفاع آنها از ده متر بیشتر است. بقایای ساختمان‌های مخروبه و اراضی كشاورزی بایر و چاه های آب نشانه مسكونی بودن جزیره در زمان‌های گذشته است؛ ولی در حال حاضر، جزیره غیرمسكونی است و تنها تعدادی مأمور دولتی در آن حضور دارند. در آب‌های این جزیره ماهی فراوان وجود دارد و به همین خاطر صیادان در اطراف آن فعالیت زیادی دارند. از كانسارهای مهمی كه در این جزیره وجود دارد،‌ معدن آهن است كه از یك لایه رسوبی تشكیل شده و ذخیره آن حدود پانصد هزار تن برآورد شده است. در این جزیره یك چراغ دریایی نیز وجود دارد.

جزیره فرور بزرگ یكی از كانون‌های زیست حیات وحش است و تعداد بی‌شماری از پرندگان از قبیل: عقاب ماهیگیر، طوطی، چك‌چك، قمری خانگی، چكاوك كاكلی، پرستو، بلبل خرما، چاخ لق، هدهد، دم جنبانك زرد، چك‌چك سرسیاه، زنبورخور معمولی، یاكریم و ... همچنین پستاندارانی از قبیل جیر و جانورانی همچون یك نوع خارپشت، مارمولك، مار جعفری و عقرب در آن زندگی می‌ كنند.

جزیره فرور كوچك

این جزیره غیر مسکونی در قسمت شمال غربی جزیره ابوموسی(بوموسا) واقع شده است و حدود 36 مایل دریایی تا شهر ابوموسی و 149 مایل دریایی تا بندرعباس فاصله دارد. مساحت این جزیره 5/1 كیلومتر مربع و بلندی مرتفع ‌ترین نقطه آن از سطح دریا سی و شش متر است. بزرگترین ابعاد طولی و عرضی جزیره، 4/1 و 1/1 كیلومتر است. جزیره فرور كوچك و سواحل آن، به علت موقعیت اقلیمی و استقرار در مسیر مهاجرت پرندگان دریایی، زیستگاه گونه‌های متنوع پرندگان مهاجر و بومی است.

(در این مقاله به جزیره قشم پرداخته نشده است)

منابع:

اینترنت

ماهنامه ی شهر ما، ویژه نامه ی كیش، بهمن 1381.

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش

کتاب های «