کشتگان زهر مأمون!

در مورد کشته شدن امام رضا علیه السلام عده ای ناجوانمردانه به تبرئه مأمون و اعمال شیطانیش در حق خاندان عصمت و طهارت پرداخته اند  در حالی تاریخ شواهدی در دست دارد که مأمون نه تنها امام رضا علیه السلام را با زهر افعی قدرت طلبیش به شهادت رساند که خاندان آن حضرت را هم مجال نداد و همگی را کشت .

یكى از امورى كه بهترین دلیل بر شهادت امام (علیه السلام) به شمار مى رود اتفاق شیعه بر این مطلب است. چه آنان بهتر و عمیقتر به احوال امامان خود مى پرداختند و دلیلى هم براى تحریف یا كتمان حقایق در این زمینه نداشتند.

از اهل سنت و دیگران نیز گروه بسیارى از دانشمندان و مورخان هستند كه منكر مرگ طبیعى امام (علیه السلام) بوده و یا لااقل مسمومیت وى را قولى مرجح دانسته اند.

بازتاب قتل امام (علیه السلام) در زمان مأمون :

چون به كتابهاى تاریخى مراجعه مى كنیم در مى یابیم كه شهادت امام رضا (علیه السلام) به دست مامون به وسلیه سم ، حتى در زمان مامون نیز امرى معروف و بر سر زبانهاى مردم بود. بطورى كه مامون خود شكوه از این اتهام مى كرد كه چرا مردم او را عامل مسموم كردن امام مى پنداشتند!

در روایت آمده كه هنگام مرگ امام (علیه السلام) مردم اجتماع كرده و پیوسته مى گفتند كه این مرد یعنى مأمون وى را ترور كرده است . در این باره آنقدر صدا به اعتراض برخاست كه مأمون مجبور شد محمد بن جعفر، عموى امام ، را به سویشان بفرستد و براى متفرق كردنشان بگوید كه امام (علیه السلام) امروز براى احتراز از آشوب از منزل خارج نمى شود(1).

ابن خلدون علت قیام ابراهیم فرزند امام موسى (علیه السلام) را آن دانسته كه وى مامون را متهم به قتل برادرش مى نمود(2). ابراهیم نیز به اتفاق مورخان به دست مامون مسموم گردید. برادرش نیز زید بن موسى كه در مصر شورش كرده بود به دست همین خلیفه مسموم شد. اینكه یعقوبى نوشته كه مامون ابراهیم و زید را مورد عفو قرار داد(3) منافاتى با آن ندارد كه مدتى بعد با نیرنگ به ایشان سم خورانیده باشد. چه آنان به خونخواهى برادر خود برخاسته بودند و عفو مامون یك ژست ظاهرى مى بود.

طبق نقل برخى از منابع تاریخى یكى دیگر از برادران امام رضا (علیه السلام) به نام احمد بن موسى چون از حیله مامون آگاه شد همراه سه هزار تن به روایتى دوازده هزار از بغداد قیام كرد. كارگزار مامون در شیراز به نام ((قتلغ خان )) به امر خلیفه با او به مقابله برخاست و پس از كشمكش هایى هم او و هم برادرش ((محمد عابد)) و یارانشان را به شهادت رسانید(4).

امام رضا (علیه السلام) شهادتش را بوسیله زهر خود بارها پیشگویى كرده بود. به علاوه ، اجداد پاكش نیز سالها پیش از وى رویداد شهادت امام رضا (علیه السلام) را خبر داده بودند.

در آن ایام برادر دیگر امام رضا (علیه السلام) به نام هارون بن موسى همراه با بیست و دو تن از علویان به سوى خراسان مى آمد. بزرگ این قافله خواهر امام رضا یعنى حضرت فاطمه (علیها السلام ) بود(5). مأمون ماموران انتظامى خود را دستور داد تا بر قافله بتازند. آنها نیز همه را مجروح و پراكنده كردند. هارون نیز در این نبرد مجروح شد ولى سپس او را در حالى كه بر سر سفره غذا نشسته بود غافلگیر كرده به قتل رساندند(6).

مى گویند حتى به حضرت فاطمه (علیها السلام ) نیز در ساوه زهر خورانیدند كه پس از چند روزى او هم به شهادت رسید(7).

دیگر از قربانیان مأمون ، برادر دیگر امام (علیه السلام) به نام حمزة بن موسى بود.

با توجه به این وقایع در مى یابیم كه مساله شهادت امام به دست مامون در همان ایام نیز امرى شایع میان مردم گردیده بود.

پیشگویى امام (علیه السلام) و اجدادش

افزودن بر تمام آنچه كه گذشت یاد این نكته نیز لازم است كه امام رضا (علیه السلام) شهادتش را بوسیله زهر خود بارها پیشگویى كرده بود. به علاوه ، اجداد پاكش نیز سالها پیش از وى رویداد شهادت امام رضا (علیه السلام) را خبر داده بودند.

مى توان روایات وارد شده در این زمینه را به سه طبقه تقسیم كرد:

1. آن دسته از روایات كه از زبان پیغمبر (صلی الله علیه و آله) یا ائمه (علیهم السلام ) نقل شده و حاكى از به شهادت رسانیدن امام رضا در طوس است . در این باره پنج حدیث وارد شده .

2. آن دسته از روایات كه از خود امام رضا (علیه السلام) نقل شده كه شهادتش به دست مامون و دفنش را در طوس كنار قبر هارون ، پیشگویى نموده است .

این قبیل روایات بسیار است و گاهى امام این پیشگویى را حتى نزد مامون نیز مى كرده .

3. آن دسته از روایات كه به تشریح چگونگى سم خورانى پرداخته اند یعنى آنكه این كار به وسیله انگور بوده یا انار و یا به وسیله اى دیگر.

روایاتى كه در آن مضمون وارد شده نیز بسیارند كه برخى از آنها نیز از خود امام (علیه السلام) نقل گردیده اند. بنا به تحقیق یكى از نویسندگان این روایات به یكى از افراد زیر منتهى مى شوند:

ابوالصلت عبدالسلام هروى، هرثمة بن اعین، على بن حسین كاتب، ریان بن شبیب، محمد بن جهم، عبدالله بن بشیر(8)

پی نوشت ها:

1. مسند الامام الرضا / 1 / ص 130 بحار / 49 / ص 299 عیون اخبار الرضا / 2 / ص 242.

2.  تاریخ ابن خلدون / 3 / ص 115.

3. مشاكلة الناس لزمانهم / ص 29.

4. قیام سادات علوى / ص 169 اعیان الشیعة / 10 از مجلد 11 / ص 286 و 287 به نقل از كتاب : الانساب از محمد بن هارون موسوى نیشابورى مدینة الحسین (سرى دوم ) ص 91 بحار / 8 / ص 308 حیاة الامام موسى بن جعفر / 2 / ص 413 فرق الشیعة / حاشیه ص 97 به نقل از بحر الانساب (چاپ بمبئى ) و سایر منابع .

5. قیام سادات علوى / ص 168.

6. جامع الانساب / ص 56 قیام سادات علوى / ص 161 حیاة الامام موسى بن جعفر / 2.

7. قیام سادات علوى / ص 168.

8. این را موحدى در كتابش ((ولایت عهدى امام رضا)) گفته است .

منبع: زندگى سیاسى هشتمین امام حضرت على بن موسى الرضا (علیه السلام) جعفر مرتضى حسینى؛ مترجم : دكتر سید خلیل خلیلیان