تبیان، دستیار زندگی
عبارتی می توان گفت؛ طبیعت و اقتضاى ایمان و اعتقادات سالم آن است که از انسان معتقد با ایمان، رفتار شایسته و سالم سر زند و به اصول اعتقادى و ایمانى خود پایبند باشد . البته این نکته را نباید فراموش کرد که این مسأله به صورت قطعى نیست و کلیّت ندارد ؛ زیرا چه ب
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تأثیر ایمان بر رفتار آدمی (1)

روح ایمان

ایمان و اعتقاد سالم و یا بى‏ایمانى و انحرافات اعتقادى از یک طرف و رفتار و اعمال صالح و یا ناصالح و زشت از طرف دیگر، نقش و تأثیر متقابل در یکدیگر دارند. بنابراین بر انسان معتقد و مؤمن لازم است که براى حفظ ایمان و اعتقادات خود و        یابراى بالا بردن و تقویت آن، مواظب و مراقب رفتار و اعمال خود باشد و با انجام رفتار و اعمال خوب و شایسته و تقیّد و پایبندى به تکالیف و دستورات الهى فطرت توحیدى و الهى خود را متجلّى‏تر سازد. همچنان که خداوند تعالى در قرآن کریم مى‏فرماید: مَن عَمِل صالحاً من ذکَرٍ أوْ أنثى و هو مؤمنٌ فَلَنُحْیِیَنّهُ حیاةً طیّبةً و لا لَنَجْزِیَنَّهُمْ أجْرَ بِأحْسَنَ ما کانوا یعملون؛ هر کس از مرد یا زن که کار نیکو کند و مؤمن باشد، به زندگانى پاک و پسندیده‏اى، زنده‏اش مى‏داریم و به بهتر از آن‏چه کرده‏اند، پاداششان مى‏دهیم.» (نحل/97)          

یکى از آموزه‏هاى مهم در قرآن ‏کریم و احادیث اسلامى که بر آن تأکید مى‏کنند، مسأله «تأثیر متقابل ایمان و رفتار» است ؛ یعنى همچنان‏ که اعتقادات صحیح و ایمان سبب بروز اعمال و رفتارهاى شایسته و خوب از یک انسان مؤمن و معتقد مى‏شود، این رفتار خوشایند و پسندیده نیز سبب شکوفایى هر چه بیشتر ایمان شخص و رشد آن مى‏شود.

عکس مطالب بالا نیز صادق است؛ به این صورت که بى‏اعتقادى و ضعف ایمان سبب بروز رفتارهاى ناشایست بوده ، متقابلاً اعمال ناشایست و مذموم سبب نابودى یا کاهش ایمان و اعتقاد مى‏شود.

الف. تأثیر ایمان و اعتقاد سالم در بروز رفتارهاى صحیح و شایسته

واضح و آشکار است که اگر انسان داراى ایمان و افکار و اعتقادات درست و سالمى باشد ، غالباً رفتارها و اعمال او نیز بر اساس درستى و پاکى خواهد بود . دراین باره به برخى از آیات و روایات در این زمینه اشاره می کنیم :

1. « قُلْ كُلٌّ یَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِیلاً ؛ بگو هر کس طبق شخصیت و خلق و خوى خود عمل مى‏کند ، پس پروردگار شما آن‏ها را که راهشان هدایت یافته‏تر است بهتر مى‏شناسد .» (اسراء/84)

«شاکله» در اصل از ریشه «شکل» به معنى «دربند کردن حیوان» است.1 از آن‏جا که روحیات و سجایا و عادات هر انسانى او را مقید به رویّه‏اى مى‏کند ، به آن «شاکله» مى‏گویند.2 در حقیقت «شاکله» همان هویّت و شخصیت درونى هر انسانى است که عواملى متعددى از قبیل روحیّات و عادات و به ‏ویژه افکار و اعتقادات شخص، در شکل‏گیرى آن مؤثر است .

این شاکله در نوع و کیفیت اعمال و رفتارهاى انسان کاملاً تأثیرگذار است .

2. «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجَا ، قَیِّمًا لِّیُنذِرَ بَأْسًا شَدِیدًا مِن لَّدُنْهُ وَیُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا ؛ حمد مخصوص خدایى است به این کتاب (آسمانى) را بر بنده (برگزیده‏اش) نازل کرد. هیچ‏گونه انحرافى در آن قرار نداد و کتابى که سر و سامان‏دهنده (به وضع کسانى که به آن عمل مى‏کنند) است ، تا (بدکاران را) از عذاب شدید بترساند و مؤمنان را که عمل صالح انجام مى‏دهند ، بشارت دهد که پاداش نیکویى براى آن‏ها است .» (کهف/1-2)

آنچه از دو آیه فوق محل نظر است، آنجاست که مى‏فرماید: و یبشّر المؤمنین الذین یعملون الصالحات. در اینجا خداوند با توصیف مؤمنان به انجام اعمال صالح، بین اعتقادات سالم و ایمان از یک طرف و انجام اعمال درست و رفتارهاى صالح از طرف دیگر ارتباط و پیوند برقرار کرده است .

علاوه بر آیه فوق تمامى آیاتى که در آن‏ها مؤمنان توصیف به انجام اعمال صالح شده‏اند ، مى‏تواند شاهد و دلیل بر مدعاى ما باشد  .

به عبارتی می توان گفت؛ طبیعت و اقتضاى ایمان و اعتقادات سالم آن است که از انسان معتقد با ایمان، رفتار شایسته و سالم سر زند و به اصول اعتقادى و ایمانى خود پایبند باشد . البته این نکته را نباید فراموش کرد که این مسأله به صورت قطعى نیست و کلیّت ندارد ؛ زیرا چه بسا ممکن است از فرد با ایمانى نیز اعمال ناشایست و بر خلاف اقتضاى ایمانش سر بزند که این خود بنا بر علل و عواملى مى‏باشد.

« قُلْ كُلٌّ یَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِیلاً؛ بگو هر کس طبق شخصیت و خلق و خوى خود عمل مى‏کند ، پس پروردگار شما آن‏ها را که راهشان هدایت یافته‏تر است بهتر مى‏شناسد»

ب. تأثیر عمل و رفتار صحیح و سالم در شکوفایى و رشد ایمان و اعتقادات سالم

ارتباط  ایمان و درمان

هر عمل و رفتار سالم و درستى که انسان انجام مى‏دهد، در روح و جان او اثر مثبت مى‏گذارد و تکرار رفتار و عمل صالح این اثر را دارد که تیرگى‏ها و کدورت‏ها را از دل و جان انسان بزداید و به‏جاى آن شفّافیّت و روشنایى بیاید و زمینه براى بروز هر چه بیشتر و شکوفایى و رشد و توسعه ایمان و اعتقادات سالم فراهم شود ، و در نتیجه نور ایمان سراسر وجود و هستى چنین انسانى را فرا گیرد.

به تعبیر دیگر، هر رفتار خوب و شایسته ـ خصوصاً اگر از سوى شخص مؤمن و معتقد و به صورت آگاهانه و با قصد و نیّت انجام گیردـ نوعى ذکر و یادآورى مبادى و مبانى آن کار و رفتار نیز هست که از جمله آن مبادى و مبانى این است که این رفتار خیر و خوشایند خداوند است.

آیات زیر بر این مطلب دلالت مى‏کند:

1. «الیه یَصْعَدُ الکلمُ الطیّبُ و العملُ الصالحُ یَرْفَعُهُ ؛و کلمه‏هاى پاک به سوى او بالا مى‏رود و عمل صالح آن‏ها را بالا مى‏برد .» (فاطر/10)

منظور از «کلم طبیب» اعتقادات صحیح و بحقّ مى‏باشد، همچنان‏که در تفسیر نمونه آمده است:

«الکلم الطیّب» به معنى سخنان پاکیزه است و پاکیزگى سخن به پاکیزگى محتواى آن است و پاکیزگى محتوا به خاطر مفاهیمى است که بر واقعیت‏هاى عینى پاک و درخشان تطبیق مى‏کند و چه واقعیّتى بالاتر از ذات پاک خدا و آئین حق و عدالت او و نیکان و پاکانى که در راه نشر آن گام برمى‏دارند؟ 3

در تفسیر المیزان نیز «کلم طیّب» به «اعتقادات صحیح و بحق» معنى شده است. لیکن با تعبیرى دیگر و به این صورت آمده است:

«کلم طیّب» آن سخنى است که با نفس شنونده و گوینده سازگار باشد، به طورى که از شنیدن آن انبساطى و لذّتى در او پیدا شود، و نیز کمالى را که نداشت دارا گردد و این همه، وقتى است که کلام معناى حقّى را افاده کند، معنایى که متضمّن سعادت و رستگارى نفس باشد.

بنابراین، معنى «الیه یصعد الکلم الطیّب» چنین مى‏شود که اعتقادات بحق و صحیح به سوى خداوند، اوج مى‏گیرد که البته دارنده‏اش را نیز پرواز مى‏دهد؛ تا در جوار قرب حق قرار گیرد. 4

معناى جمله « والعمل الصالح یرفعه» این مى‏شود که : رفتار و عمل صالح اعتقادات حق را بالا مى‏برد، و به آن‏ها را اعتلاء مى‏بخشد.

«یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَاناً وَیُكَفِّرْ عَنكُمْ سَیِّئَاتِكُمْ وَیَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید، اگر تقواى الهى پیشه کنید ، خداوند به شما فرقان مى‏بخشد»
ایمان

2. «والذین جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهم سُبُلَنا و إنّ اللّه لمع المحسنین ؛ و آن‏ها که در راه ما جهاد کنند ، قطعاً هدایتشان خواهیم کرد و خدا با نیکوکاران است .» (عنکبوت/69)

منظور از جهاد در راه خدا، هر کار درست و خیرى است که براى خداوند انجام گیرد ، و منظور از «سُبُلَنا» تمامى راه‏هایى است که انسان را به خداوند مى‏رساند .

3. «یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَاناً وَیُكَفِّرْ عَنكُمْ سَیِّئَاتِكُمْ وَیَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ ؛اى کسانى که ایمان آورده‏اید ، اگر تقواى الهى پیشه کنید ، خداوند به شما فرقان مى‏بخشد .» (انفال/29)

منظور از فرقان همان بصیرت و بیدارى روح و جان است. بنابراین پرهیزگارى و رعایت تقواى الهى سبب بصیرت و روشنى دل و جان و در نتیجه شکوفایى و رشد ایمان و راسخ‏تر شدن اعتقادات صحیح و حقّ است.

در مورد تأثیر و نقش ضعف ایمان و انحرافات اعتقادى و یا بى‏دینى در بروز رفتارهاى ناسالم و زشت در شماره ی بعدی نکاتی را بیان خواهیم داشت .

ادامه دارد ...


پى‏نوشت‏ها:

1 . مفردات الفاظ القرآن، ص 462

2 . مکارم شیرازى، ناصر، با همکارى جمعى از دانشمندان، تفسیر نمونه ج12، ص246

3 . تفسیر نمونه،ج18، ص 194

4. طباطبائى، محمدحسین، المیزان، ترجمه محمّدباقر موسوى همدانى، ج17، ص29

     فرآوری : زهرا اجلال

  بخش قرآن تبیان


منابع:                                                                                                                                                                          

 مقاله علی اصغر تجری                                                                                                                                            

سایت حوزه