چه مقدار از نماز مقبول است؟
یکی از مواردی که می تواند انسان را از منجلاب آلودگی و فسادها باز دارد ، نماز است . به طوری که می توان گفت ؛ طبیعت نماز از آنجا كه انسان را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده یعنى اعتقاد به مبدا و معاد مىاندازد ، داراى اثر بازدارندگى از فحشاء و منكر است .
چه مقدار از نماز مقبول است؟
« اتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْكَ مِنَ الْكِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ ؛ آنچه را از كتاب (آسمانى قرآن) به تو وحى شده تلاوت كن و نماز را بهپادار، كه همانا نماز (انسان را) از فحشا و منكر باز مىدارد و البتّه یاد خدا بزرگتر است و خداوند آنچه را انجام مىدهید مىداند .» (عنكبوت 45)
انسانى كه به نماز مىایستد ، تكبیر مىگوید ، خدا را از همه چیز برتر و بالاتر مىشمرد ، به یاد نعمتهاى او مىافتد ، حمد و سپاس او مىگوید ، او را به رحمانیت و رحیمیت مىستاید ، به یاد روز جزاى او مىافتد ، اعتراف به بندگى او مىكند ، از او یارى مىجوید و صراط مستقیم را از او مىطلبد ، و از راه كسانى كه غضب بر آنها شده و گمراهان به خدا پناه مىبرد (مضمون سوره حمد).
بدون شك در قلب و روح چنین انسانى جنبشى به سوى حق و حركتى به سوى پاكى و جهشى به سوى تقوا پیدا مىشود .
براى خدا " ركوع" مىكند ، و در پیشگاه او پیشانى بر خاك مىنهد ، غرق در عظمت او مىشود و خودخواهىها و خود برتربینىها را فراموش مىكند . شهادت به یگانگى او مىدهد و به رسالت پیامبر(صلی الله علیه و آله) گواهى مىدهد .
بر پیامبرش درود مىفرستد و دست به درگاه خداى بر مىدارد كه در زمره بندگان صالح او قرار گیرد (تشهد و سلام).
همه این امور موجى از معنویت در وجود او ایجاد مىكند ، موجى كه سد نیرومندى در برابر گناه محسوب مىشود .
این عمل چند بار در شبانه روز تكرار مىگردد ، هنگامى كه صبح از خواب برمىخیزد در یاد او غرق مىشود .
در وسط روز هنگامى كه غرق زندگى مادى شده ناگهان صداى تكبیر مؤذن را مىشنود ، برنامه خود را قطع كرده ، به درگاه او مىشتابد ، و حتى در پایان روز و آغاز شب پیش از آنكه به بستر استراحت رود با او راز و نیاز مىكند و دل را مركز انوار او مىسازد .
از این گذشته به هنگامى كه آماده مقدمات نماز مىشود خود را شستشو مىدهد پاك مىكند، حرام و غصب را از خود دور مىسازد و به بارگاه دوست مىرود همه این امور تأثیر بازدارنده در برابر خط فحشاء و منكرات دارد .
منتها هر نمازى به همان اندازه كه از شرایط كمال و روح عبادت برخوردار است نهى از فحشاء و منكر مىكند ، گاه نهى كلى و جامع و گاه نهى جزئى و محدود .
خواند نماز قطعاً تأثیر خواهد داشت !
ممكن نیست كسى نماز بخواند و هیچ گونه اثرى در او نبخشد ، هر چند نمازش صورى باشد هر چند آلوده گناه باشد ، البته این گونه نماز تأثیرش كم است ،اما این نکته را باید به یاد داشت که این گونه افراد اگر همان نماز را نمىخواندند از این هم آلودهتر می شدند .
و البته نهى از فحشاء و منكر سلسله مراتب و درجات زیادى دارد و هر نمازى به نسبت رعایت شرایطش ، داراى بعضى از این درجاتمی باشد .
قرآن و نماز ، دو منبع نیرو بخش!
در این آیه (آیه 45 سوره عنكبوت) خداوند به پیامبرش دستور تلاوت قرآن و نماز را در كنار هم داده و این به خاطر آن است كه قرآن و نماز دو منبع نیروبخش مىباشند . خداوند كه به پیامبرش از یك مسئولیّت سنگین خبر مىدهد ، « إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْكَ قَوْلًا ثَقِیلًا » (مزمّل، 5) به او مىفرماید : براى انجام این مسئولیّت سنگین ، از دو منبع نیروبخش كمك بگیر:
یكى تلاوت قرآن : « وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا » (مزمل، 4) و دیگرى نماز شب : « إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلًا » (مزمل، 6) البتّه علاوه بر این آیه، نماز و قرآن، بارها در كنار هم آمده است از جمله : « یَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ » (فاطر، 29) و « یُمَسِّكُونَ بِالْكِتابِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ » (اعراف، 170)
براى جمله « لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ » چند معنا بیان شده است :
الف : نماز، بزرگترین ذكر الهى است . به دلیل آیهى « أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِی » (طه، 14) كه نماز را ذكر خداوند مىداند .
ب : یاد خدا (و حضور قلب) ، بالاتر از ظاهر نماز است .
ج : یاد خدا براى انسان از همه كارها برتر است .
د : یاد خدا ، براى جلوگیرى از فحشا و منكر بالاتر از هر اهرم دیگر است .
ه : یاد خدا از شما ، بزرگتر از یاد شما از خدا است. (البتّه این معنا با توجّه به روایات در ذیل آیه «فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ» (بقره، 152) برداشت شده است. «تفسیر نور الثقلین»)
به پیامبر اكرم (صلى اللَّه علیه و آله) گفته شد: فلانى هم نماز مىخواند و هم خلاف مىكند، فرمود: «ان صلاته تنهاه یوما»(تفسیر مجمع البیان ) بالاخره نماز او روزى نجاتش خواهد داد.
امام صادق (علیه السلام) فرمود : هر كسى دوست دارد قبولى یا ردّ نمازش را بداند ، ببیند نمازش او را از فحشا و منكر باز داشته است یا نه .
سپس امام (علیه السلام) فرمود : « فبقدر ما منعته قبلت منه ؛ به اندازهاى كه نماز، انسان را از منكرات باز مىدارد ، به همان اندازه قبول مىشود .» (تفسیر مجمع البیان )
برداشتهایی از آیه:
1ـ تنها آشنایى با مفاهیم ، تلاوت و آموزش قرآن كافى نیست ، بلكه عمل نیز لازم است : « اتْلُ ... أَقِمِ »
2ـ قرآن و نماز، در رأس برنامههاى تربیتى است : « اتْلُ ... أَقِمِ »
3ـ رابطه پیامبر با مردم از طریق تلاوت آیات قرآن و ابلاغ دستورات خداوند به آنان و رابطه او با خدا از طریق عبادت و نماز است : « اتْلُ ... أَقِمِ»
4ـ در تبلیغ و ارشاد ، حكمت و آثار دستورات دینى را بیان كنیم : « أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ »
5ـ در پیشگاه خداوند ، نماز از عظمت و جایگاه خاصّى برخوردار است : « أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ » (تكرار كلمهى « صلوة »)
6ـ نقش اصلاحى نماز در فرد و جامعه حدسى و پیشنهادى نیست ، بلكه قطعى است . « إِنَّ الصَّلاةَ » (كلمهى «انّ» و جملهى اسمیه)
7ـ اگر نمازِ انسان ، او را از فحشا و منكر باز نداشت ، باید در قبولى نماز خود شك كند : « إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى »
8ـ گسترش كارهاى نیك و معروف ، به طور طبیعى مانع رشد منكر است : « الصَّلاةَ تَنْهى »
9ـ علم خداوند ، ضامن اجراى صحیح دستورات اوست : « وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ »
10ـ در نماز ، انواع راز و رمزها ، هنرها و سلیقهها نهفته است :« ما تَصْنَعُونَ »
ـ نماز و بازدارندگى از منكرات
سؤال: چگونه نماز فرد و جامعه را از فحشا و منكر باز مىدارد؟
پاسخ:
1ـ ریشهى تمام منكرات غفلت از یاد خداست است و خداوند در آیه 179 سورهى اعراف، انسان غافل را از حیوان بدتر شمرده است : « أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ » و چون نماز یاد خدا و بهترین وسیلهى غفلتزدایى است ، پس زمینهى منكرات را از بین مىبرد .
2ـ اقامهى نماز و داشتن رنگ الهى ، مانع گرفتن رنگ شیطانى است ؛ چنان چه كسى كه لباس سفید بپوشد ، حاضر نیست در جاى كثیف و آلوده بنشیند .
3ـ در كنار نماز، معمولًا توصیه به زكات شده است ، كه فرد را از منكر بخل و بىتفاوتى در برابر محرومان و جامعه را از منكر فقر كه زمینهى رویكرد به منكرات است ، رها مىسازد .
4ـ نماز، داراى احكام و دستوراتى است كه رعایت هر یك از آنها انسان را از بسیارى گناهان باز مىدارد ؛ مثلًا :
- شرط حلال بودن مكان و لباس نمازگزار، انسان را از تجاوز به حقوق دیگران باز مىدارد .
- رعایت شرط پاك بودن آب وضو، مكان، لباس و بدن نمازگزار، انسان را از آلودگى و بىمبالاتى دور مىكند .
- شرط اخلاص، انسان را از منكر شرك ، ریا باز مىدارد .
- شرط قبله ، انسان را از منكر بىهدفى و به هر سو توجّه كردن باز مىدارد .
- ركوع و سجده ، انسان را از منكر تكبّر باز مىدارد .
- توجّه به پوشش مناسب در نماز، انسان را از منكر برهنگى و بى حیایى حفظ مىكند.
- توجّه به عدالت امام جماعت، سبب دورى افراد از فسق و خلاف مىشود .
- نماز جماعت، انسان را از گوشهگیرى نابجا نجات مىدهد .
زنده کردن ارزش ها
احكام و شرایط نماز جماعت ، بسیارى از ارزشها را از جمله : مردمى بودن ، جلو نیافتادن از رهبر ، عقب نماندن از جامعه ، سكوت در برابر سخن حقّ امام جماعت ، نظم و انضباط ، ارزشگذارى نسبت به انسانهاى با تقوا ، دورى از تفرقه ، دورى از گرایشهاى مذموم نژادى ، اقلیمى ، سیاسى و حضور در صحنه كه ترك هر یك از آنها برای خود منکری می باشند ، زنده می کند .
چرا در هر نماز ، خواندن سوره حمد واجب است ؟
لزوم تلاوت سوره حمد در هر نماز، رابطهى انسان را با آفرینندهى جهان ، «رَبِّ الْعالَمِینَ» ، با تشكّر، تعبّد و خضوع در برابر او ، «إِیَّاكَ نَعْبُدُ» با توكّل و استمداد از او ، «إِیَّاكَ نَسْتَعِینُ»، با توجّه و یادآورى معاد ، «مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ» با رهبران معصوم و اولیاى الهى ، «أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»، با برائت از رهبران فاسد ، «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ» و رابطهى انسان را با دیگر مردم جامعه «نَعْبُدُ و نَسْتَعِینُ» بیان مىكند كه غفلت از هر یك از آنها منكر، یا زمینهساز منكرى بزرگ خواهد بود .
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ،ج 9
2- تفسیر نمونه ، ج 16
3- تفسیر نور الثقلین
4- تفسیر مجمع البیان
