آب گوارایی از بهر تشنگان

امامت یکی از اصول دینی شیعه است و جایگاهی بسان ستون در خیمه اسلام دارد،آنچنانکه امامت و ولایت زمینه ساز و ابزار شناخت صحیح و به دور از هرگونه انحراف سایر اصول و مبانی دینی در فرهنگ تشیع محسوب می شود.در روایات وارده از اهل بیت(ع) نیز بر این مساله تاکید شده است،در حدیثی از امام باقر (ع)می خوانیم:"اسلام بر پنج چیز بنا شده است که آنها عبارتند از نماز،زکات،روزه،حج و ولایت که در این بین ولایت با فضیلت ترین است،زیرا ولایت کلید سایر آنهاست."(بحارالانوار،مجلسی،ج ??ص???)

به همین دلیل شناخت درست نسبت به جایگاه و شان امام معصوم مساله ای بسیار مهم است که ائمه اطهار(ع) همواره بر آن تاکید داشته اند و آموزه های عمیق و دقیقی که در این خصوص ارایه کرده اند،اصلی ترین منبع و مرجع در زمینه معرفت و شناخت امام محسوب می گردد و باید به سخنان آن بزرگواران رجوع نمود.

 در این زمینه یکی از معروفترین مباحث،خطبه ای است که امام علی بن موسی الرضا (ع) در شهر مرو درباره جایگاه امام و رهبر الهی ایراد نموده است.این خطبه نسبتا طولانی به تفصیل به ویژگیهای امام معصوم اشاره نموده است و بدون شک در صورت درک صحیح می تواند تشنگان معارف الهی را سیراب کند.

به مناسبت،فرازهایی از این خطبه را که در کتب مشهوری همچون کافی،تحف العقول و احتجاج نقل شده است در چند بخش مرور می کنیم.

?) در بخش نخست این خطبه امام رضا (ع) پس از آنکه به مساله جانشینی پیامبر اسلام(ص) و تعیین خلفای آن حضرت در غدیر خم به دستور خدا اشاره می کند،می فرماید:"براستی امامت جایگاه و مرتبه انبیاء و میراث اوصیاست،امامت خلافت خدا و رسول او و مقام امیرالمومنین(ع) و میراث حسن و حسین(ع)است،براستی امام سررشته امور دین و نظام کار مسلمین و مایه صلاح دنیا و عزت ایمان است"

مقام امامت در رتبه و منزلت همپایه و هم ردیف نبوت است،چونانکه نبوت کسی ثابت نمی شود مگر به فرمان خدا ،امامت نیز جایگاه و منصبی تعیین شده از سوی خداوند متعال است و ابراهیم خلیل(ع)نیز پس از رسیدن به نبوت به این مقام دست یافت.

از سویی دیگر این امامت و رهبری انسان کامل معصوم از خطا و گناه است که می تواند جامعه را به سرمنزل مقصود برساند،همچنانکه امام رضا(ع)در سخنان خود به آن اشاره نموده است.جامعه بدون امام و رهبر الهی در شناخت مصالح خود عاجز خواهد بود و در مسیر حق حرکت نخواهد کرد.

?) در بخش دیگری از این خطبه می خوانیم: "امام پایه و ریشه اسلام بالنده و روبه رشد و شاخه بلند و والای آن است،در پرتو امام است که نماز و زکات و روزه و حج و جهاد به تمامیت می رسد و کامل می گردد....و امام است که حدود الهی را جاری نموده و از دین خدا دفاع می کند و با حکمت و پند نیکو و دلیل قاطع به راه خدا دعوت میکند."

بدون امام تعالیم اسلام از بین می رود و تنها امام و مکتب امام است که می تواند احکام و حدود الهی را اجرا و اقامه قسط و عدل برمبنای تعالیم الهی و وحیانی نماید و در مسیر دفاع از مذهب چه کسی بهتر از خلیفه خدا بر روی زمین را که علمی سرشار از معدن علم الهی در سینه دارد،می توان معرفی نمود.ائمه معصومین نیز همانند پیامبر اسلام(ص) در راه دفع از حریم دین،گفتار حکیمانه و عالمانه و نصایح و مواعظ خیرخواهانه و روشنگرانه را ابزار اصلی خود قرار می دادند.

?) امام رضا (ع) در ادامه این خطبه می فرماید:"امام همچون خورشید درخشانی است که نورش جهان را فرا می گیرد و جایگاهش در افق بگونه ای است که نه دستها بدان رسد و نه دیدگان می تواند آن را ببیند.امام ماه تابان است و چراغ درخشان و نور طالع و ستاره راهنما در شبهای تاریک و بیابانهای بی آب و علف و دریاهای پرگرداب است."

براستی انسانی که درمیان انبوه وسوسه های شیطانی و تاریکی های جهل و نادانی،می خواهد در مسیر هدایت قرار گیرد،آیا می تواند خود را از نور هدایت بی نیاز بداند.امام کانون نورانی است که راه را از بیراهه تمیز می دهد و انسان طالب حقیقت را به سوی مقصود رهنمون می سازد،آنچنانکه در زیارت جامعه کبیره می خوانیم:"...و نوره و برهانه عندکم..."نور و برهان خداوند در نزد شما اهل بیت است(مفاتیح الجنان،شیخ عباس قمی،زیارت جامعه کبیره)آری،امام به واسطه نور الهی که دارد جامعه انسانی را چه در دوران حضور و چه در هنگام غیبت هدایت می کند.

?) حضرت رضا(ع)در ادامه خطبه چنین بیان می دارد:"امام آب گوارایی است از بهر تشنگان،راهنمایی است که ره جویان راه هدایت را به مقصد می رساند،او نجات بخش انسانها از مهلکه های نابودی است....امام ابری است پرباران و بارانی است پربرکت،خورشیدی است درخشان،آسمانی است سایه افکن،زمینی است گسترده،چشمه ای است جوشان و برکه ای است با آب گوارا و باغ است و بستان."

انسانی که از ائمه هدی جدا شود گمراه خواهد شد و البته آنکه بر دامان امامت چنگ زند هدایت خواهد شد و به واسطه هدایت امام انسان از هر مهلکه ای نجات خواهد یافت.در جامعه کبیره می خوانیم:"و بکم.....انقذنا من شفاجرف الهلکات"خدای متعال به واسطه شما اهل بیت ما را از پرتگاه های هلاکت و نابودی نجات داد.(همان)

براستی آیا وجود چنین امامان و رهبرانی شایسته شکر و سپاس بر درگاه الهی نیست؟

در روایتی از کافی آمده است:"ابوبصیر از امام صادق(ع)درباره آیه ?? سوره اعراف سووال کرد که خدای عزوجل می فرماید:"سپاس از آن خداست که مارا به این رهنمود و ما راه نمی بردیم اگر خدا ما را راه نمی نمود."حضرت در پاسخ ابوبصیر می فرماید:چون روز قیامت شود،پیغمبر(ص) را می خوانند به همراه امیرالمومنین و ائمه از فرزندانش و آنها را برای مردم برپای دارند و چون شیعیان آنها را ببینند،همین آیه را می خوانند که" الحمدلله الذی هدانا لهذا و ما کنا لنهتدی لولا ان هدانا الله"یعنی خداوند ما را راهنمایی کرد به ولایت امیرالمومنین و فرزندان او که امام بودند.(کافی،ج سوم،ص???،ترجمه محمدباقر کمره ای)

?)در بخش دیگری از این سخنان، امام هشتم(ع) می فرماید: "امام گمشدگان را چون آتشی بر بلندی و گرمابخش سرمازدگان است و در حوادث هولناک راهنماست و هر که از او جدا شود نابود و هلاک گردد."

نکته مهمی که در این بخش وجود دارد پاسخ به این سووال است که آیا بدون امام و راهنما می توان به نجات و سعادت ابدی دست یافت؟حضرت در این بخش پاسخ سووال را داده اند همانگونه که وجود مبارک امام هادی (ع) نیز در زیارت جامعه کبیره می فرماید:"من اتاکم نجی و من لم یاتکم هلک"هرآنکه نزد شما اهل بیت آمد نجات یافت و هرکه نیامد هلاک شد.به نظر می رسد در فراز بعدی جامعه کبیره علت این مساله نیز روشن شده است،آنجا که می خوانیم:"الی الله تدعون و علیه تدلون و..."شما اهل بیت مردم را به سوی خدا دعوت می کنید و بر او دلالت می نمایید.یعنی مردمی که به امامان معصوم پناه می آورند به این دلیل نجات می یابند که بوسیله آن بزرگواران به راه حق هدایت می شوند.

?) امام رضا(ع) در بخش دیگر این خطبه می فرماید:"امام از گناهان پاک است و از هر عیبی برکنار،به دانش مخصوص است و به حلم و بردباری معروف،اساس و نظام دین و موجب عزت اهل اسلام و مایه خشم منافقان و هلاکت کافران است."

درباره علم امام روایات فراوانی وارد شده از جمله اینکه شخصی از امام صادق(ع)درباره تفسیر آیه ?? سوره عنکبوت سووال کرد که خداوند متعال می فرماید:"بل هو آیات بینات فی صدور الذین اتوا العلم"بلکه آن آیاتی است روشن در سینه کسانی که علم به آنها داده شده است،حضرت در پاسخ فرمود:آنها ائمه معصومین(ع) هستند بالخصوص.(اصول کافی،جلد دوم،ص ???)

امام علم را از خزانه بی منتهای الهی اخذ نموده و آن را با حلم آمیخته است و وجود امام است که منافقان و مزوران را به خشم می آورد،همچنانکه در طول تاریخ نمونه های بسیار زیادی از کینه توزی منافقان علیه امامان معصوم وجود داشته است،جنگ های دوره حکومت امام علی(ع)،حادثه عاشورا و....همگی گویای این مطلب هستند.

?) در ادامه این خطبه می خوانیم:"امام همدمی همداستان،پدری مهربان،برادری همراه و بی همتاست،مادری است که به کودک خردسالش سخت مهر می ورزد و پناه بندگان بی پناهی است که در سختی ها و رنج ها و مصیبت های مرگبار راه به جایی ندارند."

محبت امام به شیعیان به اندازه ای است که گویی آنان از پوست و خون امام بوده و فرزند و برادر او محسوب می شوند،امام همچون پدری دلسوز و برادری مهربان به امور شیعیان خود اهتمام می ورزد.سیدبن طاووس میگوید:"سحرگاهی در سرداب مقدس امام عصر(ع)در سامرا صدای آن حضرت را شنیدم که در حال مناجات به درگاه خداوند چنین عرضه می داشت:پروردگارا شیعیان ما از پرتو انوار ما خلق شده اند و از زیاده گل ما سرشته گردیده اند،آنها گناهان زیادی با اتکاء به محبت و ولایت ما مرتکب شده اند،اگر گناهان آنان گناهانی است که در ارتباط با توست،از آنها درگذر،که ما نسبت به حق خود اظهار رضایت کرده ایم و آنچه از گناهان آنها در ارتباط خودشان و مردم است،خودت بین آنها را اصلاح کن .....و آنها را از آتش جهنم نجات بده و با دشمنان ما در سخط خود جمع نفرما"(بحارالانوار،ج??،ص???)انسانی که از امام خود دور افتاده،از کودکی یتیم و بی پناه وتنها،بیچاره تر است،امام حسن عسکری(ع) به نقل از پیامبر اسلام می فرماید:"یتیم تر از یتیم پدر مرده،آن کسی است که از امامش دور افتاده و قادر نیست او را بیابد و نمی داند که احکام دینش را چه سازد و از کجا تحصیل کند."(تفسیر امام حسن عسکری،ص???)

مسلما هر انسانی که به امام و مقتدای خود پناه ببرد از هدایت بهره مند خواهد شد و به بیان دیگر انسان برای کسب رضایت پروردگار چاره ای جز پناه بردن به خلیفه خدا بر روی زمین ندارد.امام صادق (ع)می فرماید:"ما پناهگاه کسی هستیم که به ما پناه آورد."(بحار الانوار،ج??،ص???)همچنانکه یکی از القاب امام عصر (ع) نیز "...والغوث والرحمه الواسعه"به معنای فریاد رس و رحمت واسعه الهی(مفاتیح الجنان،زیارت آل یاسین)است و درباره خود امام رضا(ع)نیز آمده است که آن حضرت"غوث هذه الامه و غیاثها..."یعنی فریادرس و غیاث امت می باشد.(عیون اخبارالرضا،شیخ صدوق،ج?،ص??)

?) امام رضا(ع)در فراز دیگری از این خطبه می فرماید:"امام یگانه عصر خویش است،نه کسی به پایه اش برسد و نه دانشمندی همطراز او باشد و نه جایگزینی دارد،امام عاری از هر مانندی است و تمام فضائل مخصوص اوست،بلکه این ویژگی و امتیاز از جانب خداوند با فضل و بخشنده بدو عنایت شده است."

در هر دوره مقام امامت تنها مخصوص یک نفر است و هم اوست که در علم و دانش و فضیلت مثل و مانند ندارد.مجموعه ای از تمام خوبیها و فضیلت ها،علم،حلم،حکمت،کرامت،بخشندگی،مهربانی و....همگی در وجود امام جمع شده است.در جامعه کبیره می خوانیم:"کلامکم نور و امرکم رشد و...رایکم علم و حلم وحزم"سخن شما نور است و امر شما رشد و سفارش شما تقوی و کار شما خیر و شیوه شما احسان و ویژگی شما کرم و بخشش است،شان شما اهل بیت درستی و راستی و رفق و بیان شما حکم است و حتمی و رای شما دانش و بردباری و حزم است.(مفاتیح الجنان،زیارت جامعه کبیره)

جایگاه و شان امام را هرکس به قدر معرفت و دانش خود می شناسد و عمق بخشیدن به این بینش امری ضروری است،چه آنکه انسان بدون پیشوا و امام هدایتگر راه به جایی نمی برد.

متن کامل این خطبه در جلد سوم کافی ،ص???، ترجمه محمد باقر کمره ای،تحف العقول،ص???،ترجمه صادق حسن زاده و احتجاح طبرسی،جلد دوم،ص??? ترجمه بهراد جعفری درج شده است.

بخش حریم رضوی