دوستانی با رابطه ی خویشاوندی !
در دنیای امروز که وسوسه ها و نفّاثات و خنّاس های زمانه ، گوش و جان هر موجودی را فراگرفته است ، لازم است که آدمی برای رهایی از آنان به نیرویی ما فوق مادی که دارای مقام والای الهی و ربوبیّت است ، پناه ببرد تا از بلاهای زمانه در ایمنی کامل قرار گیرد.
آیا تا به حال به هنگام ارتکاب گناه قلباً و زباناً به خدا پناه برده اید تا او را درک کنید؟
تا به حال فلق و ناس را خوانده اید؟! مقایسه این دو سوره سؤالاتی را در ذهن ایجاد می کند که تأمّل در آنها می تواند ما را از شرّ وسواس خنّاس برای همیشه نجات دهد !
خداوند در فلق به ما می گوید : قل اعوذ برب الفلق، من شر ما خلق و .... اما در ناس می گوید؛ قل اعوذ برب الناس، ملک الناس، اله الناس، من شر الوسواس الخناس الذی ... .
در فلق به ما می آموزد که برای رهایی از چهارگروه و به عبارتی چهار تهدید ، فقط به یک مقام ، یعنی مقام ربوبیت پروردگار پناه ببریم ؛ اما در ناس متذکر می شود که از شر وسواس خنّاس ، با واسطه سه رابطه ای که خداوند با بندگان دارد ، به او پناه ببریم؛ ربوبیت ، ملوکیت و الوهیت .
هنگامی که سوره ناس را می خوانیم تا به او پناه ببریم ، در واقع به این حقیقت اعتراف می کنیم که خداوند رب و ملک و اله ماست و بواسطه این سه مقام از او انتظار پناه داریم .
دوستانی با رابطه همسایگی و خویشاوندی!
سوره ی فلق و سوره ناس ، علاوهبر دوستی ، رابطه همسایگی و خویشاوندی نیز دارند . ارتباط این دو سوره با هم ، تا حدی است كه مردم آنها را بهعنوان "معوذتین" میشناسند و اغلب آن دو را پشتسرهم قرائت میكنند .
از نظر ظاهر نیز ، این دو شباهتهای بسیاری باهم دارند و همچنین از اهداف و وظایف مشتركی برخوردار می باشند .
مجموعه ای چهار عضوی با هدفی واحد!
فلق به اتفاق سوره ناس و دوسوره دیگر به نام های اخلاص و کافرون ، كه همگی سرآغاز مشتركی دارند مجموعه "چهار قل " را تشكیل میدهند.
این مجموعه ، از آسمان به زمین آمدهاند تا به انسان گفتنیترین گفتنیها ، وبه عبارتی اساسیترین و ضروریترین و حیاتیترین گفتنیها را بر زبان جسم و جان ما جاری و حاكم كنند .
آنان آمدهاند اساسیترین دستور زبان و منطق را به مابیاموزند و حیاتیترین جمله هستی را ورد جان و زبان آدمی کنند .
چرا باید به رب فلق و رب ناس پناه ببریم ؟
هر آنچه مخلوق خداوند است ، میتواند دشمن و مایه شرّ آدمی باشد ؛ از پدر و مادر ، زن و فرزند ، اقوام و آشنایان و دوستان و حتی از نفس آدمی گرفته تا كوه و درخت و در و دشت و جنگل و آسمان و ستارگان و خلاصه یكایك آفریدههای خداوند ، همه و همه - از آن جهت كه مخلوقاند - میتوانند دشمن ما باشند و این نگهبانان قرآن (سور قرآن ) هستند كه ما را از چنگال یكایك آنها و حتی از شرّ خودمان و در یك كلام، از شرّ ماخلق رها می سازند و در پناه ربالفلق در می آورند .
این سور آدمی را مورد خطاب قرار داده و می گویند : : " شما گمان میكنید كه فقط مار و عقرب ، دشمنان شما هستند ، درحالیكه هر چیزی میتواند دشمن فوقالعاده خطرناكی برای آدمی به حساب آید .
در جایی دیگر می گویند : بدون انس با ما و بیآنكه ما را در قلب خود جای دهید و بر فكر و ذكر خود حاكم كنید ، چگونه در این دنیای سراسر شرّ ، روزگار میگذرانید و در جهانی كه از شرّ یكایك پدیدههای آن باید به ربالفلق پناه برید ، زندگی می کنید ؟!
سفارشی از معصومین!
روایت است از رسول اكرم(ص) كه فرمود: " هركس سورههای فلق و ناس را بخواند ، گویی تمامی كتابهایی آسمانی را كه خداوند (از آدم تا خاتم) بر پیامبران خود نازل كرده است ، خوانده است ! (مجمعالبیان، ج 5/ص567؛ المیزان ، ج 20 /ص 551) و نیز فرمود : سوره فلق برترین سوره قرآن است .( مخزنالعرفان ، ج4/ص357)
بدون پناه بردن چه خواهید کرد؟
در جایی دیگر این مجموعه بیان می کنند که ؛ ما همیشه تعجب میكنیم ، شما انسان های ناتوان که اگر قدرت خداوند بر شما نمی بود حتی نمی توانستید در برابر پشه ای خود را حفظ کنید ، بدون انس و پیوند با ما چگونه بهسر میبرید و بییاری ما ، شبها و تاریكیهای گوناگون را چگونه به صبح و روشنایی میرسانید؟
قفلهای محكم و غولپیكر فرد و اجتماعتان را، بیآنكه در پناه ربالفلق درآیید، چگونه درهم میشكنید؟
گرههای بیشمار و درهم پیچیده روحی و روانی ، سیاسی و اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگیتان را كه سالهای سال با دَمهای پیدرپی نفّاثات جنّی و انسی ، چون فولاد ، به هم جوش خوردهاند ، بدون کمک ما ، چگونه میگشایید ؟
بدون ما با غاسقها و نفاثات بیشمار و گوناگون كه پیدا و پنهان هستی شما را دربرگرفتهاند ، چگونه پیكار میكنید و در یك كلام، از شر ماخلق چگونه میگریزید و به كجا پناه میبرید...؟!
با ناس و فلق بیشتر آشنا شوید!
دو سوره ناس و فلق" معوّذتان یا معوّذتین" نامیده می شوند ؛ زیرا از ویژگی های این دو سوره ، این است که با خواندن این دو سوره می توان خود یا کس دیگری را " تعویذ" کرد .
تعویذ به معنای در پناه قراردادن ، دفع شر کردن و حفظ نمودن از بلایی می باشد .
خنّاس
" خناس" صیغه مبالغه از ماده " خُنوس" است . خنوس به معنای « پنهان شدن بعد از آشکاری و نیز به معنای عقب رفتن و کناره گیری کردن » بیان شده است . (طبرسی / ج 10 / ص225)
در روایت آمده است که : شیطان بینی خود را بر قلب انسان می گذارد ( به سراغ انسان می آید)، ولی وقتی این انسان به یاد خدا افتاد ، خود را عقب می کشد و مخفی می شود :" فاذا ذکر الله خَنسَ "(علل الشرایع/ ص 125) ؛ لذا شیطان نیز خنّاس نامیده شده است .
پس در یک جمع بندی کلی ، خنّاس را می توان " بسیار کناره گیری کننده و عقب رونده یا بسیار مخفی شونده و " وسواس خناس" یعنی " آن که آهسته و بی سر و صدا و بدون جلب توجه به سراغ انسان می آید و با او سخن می گوید و بسیار مخفی می شود و عقب می نشیند ."
در روایتی از پیامبراکرم(ص) چنین آمده است:
ویژگی این دو سوره
از جمله ویژگی هایی که برای این دو سوره ، در روایت ذکر شده است، دفع بعضی از شرور و آفات است .
برای مثال در روایتی از امام باقر علیه السلام، چنین نقل شده است :
رسول اکرم صلی الله علیه و آله به بیماری سختی مبتلا شده بودند و از درد شدیدی رنج می بردند، جبرائیل و میکائیل علیهماالسلام، به خدمت ایشان آمدند .
جبرائیل بالای سر آن حضرت و میکائیل پایین پای ایشان نشستند . آن گاه جبرائیل با " قل اعوذ برب الفلق" و میکائیل با " قل اعوذ برب الناس" آن حضرت را تعویذ کردند .(طبرسی / ج 10 / ص 560) یعنی برای دفع شر از آن حضرت ، این دو سوره را برایشان خواندند.
و نیز نقل کرده اند که رسول اکرم (ص) بعد از این که، کسی درصدد سحر کردن ایشان برمی آمد ، خود را با این دو سوره " تعویذ " می کردند و نیز دو فرزند دلبند خود ، امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را نیز با این دو سوره تعویذ می نمودند .( ابن منظور /ج 3 / ص 251)
وسواس ، یوسوس
" وسوسه " یعنی سخن گفتن پنهانی .
وسواس به معنای صدای آهسته صیاد و سگ های[او] و به طور کلی هر صدای پنهان و آهسته ای را شامل می شود .
این نکته نیز قابل ذکر است که ؛صدای ظریف زیور آلات را نیز " وسواس" می گویند . ( زبیدی / ج 9 / ص 31 ).
پس " وسواس" در معنای وصفی ؛ یعنی کسی وچیزی که صدای آهسته دارد و بی سر و صدا حرف می زند و کار خود را انجام می دهد .
استفاده وسواس در مورد شیطان به این معنا می باشد که ؛ گویی شیطان بی سرو صدا و آرام به سراغ طعمه خود می رود و آهسته و مخفیانه با او سخن گفته و هدف هایی را پی ریزی می کند .
معنای " یوسوس " نیز آهسته و بی سر و صدا سخن گفتن می باشد.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- قرآن کریم
2- مجمع البیان علوم القرآن. ابوعلی فضل بن الحسن الطبرسی
3- معجم الفاظ القرآن الکریم ، مجمع اللغة العربیة قاهره ، محمود شلتوت و دیگران
4- المیزان فی تفسیر القرآن ، محمد حسین طباطبائی
5- مقاله ؛ "دکتر حمیدرضا مستفید"، مجله گلستان قرآن
