حرف

اهداف درس:

- آشنایی با حرف و اقسام آن

- آشنایی با حروف عامل و انواع آن

- آشنایی با حروف غیرعامل و انواع آن

یکی دیگر از مباحث در عربی بحث «حرف» است،

حروف بر سه قسم اند:

1) حروف مختص به اسم مانند حروف جر

 2) حروف مختص به فعل مانند حروف ناصبه و جازمه

 3) حروف مشترک میان اسم و فعل مانند حروف عطف

حروف با توجه به تأثیرشان در کلمات پس از خود به دو قسم عامل و غیرعامل تقسیم می شوند.

حروف عامل:

1) حروف جر: حرف هایی هستند که بر سر اسم درمی آیند و آخر آن را مجرور می سازند.

 مانند: «هل من ناصرٍ ینصرنی» حروف جر عبارتند از:

باء (به) / تاء (سوگند به) / کاف (مثل) / واو (سوگند به) / لام (برای) / منذ (از) / مذ (از) / خلا (جز) / ربّ (ب) / حاشا (جز) / مِن (از) / عدا (جز) / فی (در) / عن (از) / علی (بر) / حتّی (تا) / إلی (به سوی).

2) حروف ناصبه: از حرف های مختص به فعل اند که آخر فعل را منصوب می سازند.

عبارتند از:  أن (که) / لن (هرگز نه) / کی یا لکَی (تا این که) / إذن (بنابراین).

3) حروف جازمه: از حرف های مختص به فعل اند که آخر فعل را مجزوم می کنند.

 عبارتند از:  لم (نه) / لمّا (هنوز نه) / لام امر (باید) / لا یا لاء نهی (نه) / إن (اگر).

4) حروف مشبهه بالفعل: از حرف های مختص به اسم اند (که عمل آن ها در بحث مربوط به خود بررسی شده است). این حروف عبارتند از:

إنّ ( هرآینه، به درستی) / أنّ (این که) / کأنّ (گویا) / لکنّ (اما) / لیت (کاش) / لعلّ (شاید).

5) حروف شبیه به لیس: از حرف های مختص به اسم اند.

 این حروف عبارتند از: ما (نیست) / لا (نیست) / لات (نیست) / إن (نیست).

6) حروف ندا: از حرف های مختص به اسم اند.

و عبارتند از: أ / یا / أیا / آی / هیا به معنی «ای» و «وای» در واقع مصیبت و بدحالی.

7) حروف استثنا: از حرف های مختص به اسم اند.

عبارتند از: إلّا / خلا / عدا / حاشا به معنی «جز».

تمرین: به انواع حروف عامل در آیات و عبارات زیر دقت کنید:

- لمسجد أسس علی التقوی من أول یومٍ أحقّ أن تقوم فیه (توبه / 108)

علی: از حروف جر / در معنای «بر»

مِن: از حروف جر / در معنای «از»

أن: از حروف ناصبه در معنای «که»

- قل إنّما علمها عند ربّی لا یجلّیها لوقتها إلّا هو (اعراف / 187)

لام: از حروف جر در معنای «برای»

إلّا: از حروف استثنا در معنای «جز»

- و بشّر الذین آمنوا و عملوا الصّالحات بِأَنَّ لهم جنّات... (بقره / 35)

بِأ: از حروف جر در معنای «به»

أنّ: از حروف مشبهه در معنای «این که»

- ما یودّ الذین کفروا من أهل الکتاب و لا المشرکین أن ینزّل علیکم من خیر من رببکم (بقره / 105)

من: از حروف جر د رمعنای «از»

أن: از حروف ناصبه در معنای «که»

- کما بدأنا أول خلق نعیده (انبیاء / 104)

ک: از حروف جر در معنای «مثل»

- ربّنا إنّک آتیت فرعون و ملأه زینة و أموالاً فی الحیاة الدنیا، ربّنا لیضلّوک عن سبیلک (یونس / 88)

إنّ: از حروف مشبهه در معنای «به درستی»

فی: از حروف جر در معنای «در»

لام: از حروف جر در معنای «برای»

عن: از حروف جر در معنای «از»

- لن تغنی عنهم أموالهم و لا أولادهم من الله شیئاً (آل عمران / 10)

لن: از حروف ناصبه در معنای «هرگز نه»

عن: از حروف جر در معنای «از»

من: از حروف جر در معنای «از»

- و أنّک ممّن زیّن الله وجهه                     و لیس لوجه زانه الله شائن

مِن: حرف جر به معنای «از»

أنّ: حرف مشبهه به معنای «که»

لام: حرف جر به معنای «برای»

- دبداً کالفراء فوق ذراها                            حین یطوی المسامع الصّرّار

کاف: حرف جر به معنای «مثل»

- ربّما ضربةٍ بسیف صیقل                        بین بصری و طعنةٍ نجلاء

رب: حرف جر در معنای «بسا»

باء: حرف جر در معنای «به»

حروف غیرعامل:

1) حروف عطف: این حروف میان اسم و فعل مشترک بوده و عبارتند از:

و (و) / فَ (پس) / ثمّ (سپس) / حتّی (تا) / أم (یا) / أَو (یا) / لا (نه) / بل ( بلکه) / لکن (لیکن)

2) حروف جواب: از حروف مشترک میان اسم و فعل اند.

 و مشهورترین آن ها عبارتند از: نعم / بلی / إی / أَجل / جیر.

3) حروف استقبال: از حرف های مختص به فعل و عبارتند از: س (بزودی) / سوف

4) حروف استفهام: از حرف های مشترک میان فعل و اسم و عبارتند از: أ / هل (آیا)

5) حروف نفی: از حروف مختص به فعل و عبارتند از: ما / لا (نه)

6) حروف تنبیه: عبارتند از: ها / أما / ألا (هان) / دو حرف اخیر همیشه بر سر جمله می ایند.

7) حرف تعریف: و آن حرف «ال» است که در مبحث معرفه به «ال» مورد بررسی واقع شد.

8) حرف تأکید: و آن «ل» ابتداست مانند لیذهب (قطعاً می رود).

9) حرف تحقیق و تقلیل: حرف «قد» را حرف تحقیق و تقریب و تقلیل می نامند زیرا وقتی که این حرف بر سر فعل ماضی افزوده می شود معنی تحقیق و تقریب دارد و چون بر سر فعل مضارع بیاید معنی تقلیل از آن استنباط می شود.

تمرین: به انواع حروف عامل و غیرعامل در عبارات زیر دقت کنید:

- ظفیاموت زر إنَّ الحیاةَ ذمیمةٌ                  و یا نفس جِدّی إنَّ دَهرَکِ هازلُ

ی: حرف ندا در معنای «ای» / عامل

إنَّ: حرف مشبهه در معنای «به درستی» / عامل

و: حرف عطف / غیرعامل

- فهل لک أو من والدٍ لک قبلنا                      یوسِّم أولاد العشار و یفصل

هل: حرف استفهام در معنای «آیا» / غیرعامل

أو: حرف عطف / غیرعامل

مِن: حرف جر در معنای «از» / عامل

لام: حرف جر در معنای «برای» / عامل

ال: حرف تعریف / غیرعامل

- ألا یا اسلمی یا دارمیّ علی البِلی            و لا زال منهّلاً بجر عائک القَطرُ

ألا: حرف تنبیه به معنای «هان» / غیرعامل

یا: حرف ندا / عامل

علی: حرف جر به معنای «بر» / عامل

لا: حرف نفی / غیرعامل

باء: حرف جر / عامل

- یا لیلة لستُ أنسی طیبها أبداً                 کأنّ کلّ سرورٍ حاضِرٌ فیها

یا: حرف ندا / عامل

کأنّ: حرف مشبهه / عامل

فی: حرف جر / عامل

- یغلی العالم فی هذه الأیام و یفور، و أخشی أن سیعقب الغلیان و الفوران انفجار قطیع و دمار مائل. و أنا إذا أقول «العالم» أغنی عالم الإنسان لا اکثر، أما السّماء بآزالها و آبادها و معالمها و أما الأرض بجمادها و نباتها و مادون الإنسان من حیوانها فهذه کلها لا غلیان فیها و لا فوران و قد یکون لها أجل محتوم.

فی: حرف جر / عامل                                           باء: حرف جر / عامل                         لام: حرف جر / عامل

واو: حرف عطف / غیرعامل                                 من: حرف جر / عامل

س: حرف استقبال / غیرعامل                             لا: حرف نفی / غیرعامل

أن: حرف ناصبه در معنای «که» / عامل            قد: حرف تحقیق / غیرعامل

مرکزیادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده

تنظیم: سمیرا بادامستانی